Τι διατροφή να κάνω αν παίρνω κορτιζόνη;

H κορτιζόνη ανήκει στην κατηγορία των γλυκοκορτικοστεροειδών φαρμάκων και αποτελεί τη φαρμακευτική μορφή της κορτιζόλης.

Τα φάρμακα αυτά προσομοιάζουν τη δράση της κορτιζόλης. Η κορτιζόλη είναι μια στεροειδής ορμόνη (ανήκει στην κατηγορία των γλυκοκορτικοειδών) που παράγεται φυσιολογικά από τον οργανισμό μας και εκκρίνεται από τα επινεφρίδια, τους δύο ενδοκρινείς αδένες που βρίσκονται πάνω από τα νεφρά.

Οι ορμόνες είναι ουσίες που λειτουργούν ως χημικά σήματα επηρεάζοντας με αυτόν τον τρόπο τις διάφορες λειτουργείες των οργάνων και των ιστών του σώματος μας. Συγκεκριμένα, μεταφέρονται μέσω του αίματος και επηρεάζουν τη δράση των κυττάρων-στόχων αφού προηγουμένως έχουν συνδεθεί με τους αντίστοιχους υποδοχείς τους.

Η κορτιζόλη είναι ευρέως γνωστή ως “ορμόνη του στρες” καθώς συμβάλλει στη ρύθμιση της απόκρισης του οργανισμού στο στρες.

Συγκεκριμένα, όταν ο εγκέφαλος μας ανιχνεύει έναν στρεσογόνο παράγοντα, τότε δίνει εντολή στα επινεφρίδια μέσω του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, να εκκρίνει περισσότερη κορτιζόλη. Η κορτιζόλη στη συνέχεια, με τις πολυποίκιλες δράσεις της, βοηθά τον οργανισμό να ανταπεξέρθει στο στρες.

Η ορμόνη αυτή μπορεί να επηρεάσει σχεδόν κάθε σύστημα του οργανισμού μας.

Πιο συγκεκριμένα, μερικοί από τους τρόπους που επηρεάζει η κορτιζόλη το σώμα μας είναι:

• Ρυθμίζει το μεταβολισμό. Η κορτιζόλη ελέγχει τον τρόπο με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί τα διαθέσιμα ενεργειακά υποστρώματα (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λίπος) για παραγωγή ενέργειας. Για να ανταπεξέλθει ο οργανισμός μας στο στρες θα πρέπει να έχει επαρκή επίπεδα ενέργειας και η κορτιζόλη συμβάλλει σε αυτό διεγείροντας καταβολικές διαδικασίες, όπως είναι η διάσπαση του γλυκογόνου και η διάσπαση των μυϊκών πρωτεϊνών για να τροφοδοτήσει τον οργανισμό με ενεργειακά καύσιμα, κυρίως γλυκόζη.

• Ρυθμίζει την ανοσολογική απόκριση. Η κορτιζόλη εμφανίζει ισχυρή αντιφλεγμονώδη και ανοσοκατασταλτική δράση. Μπορεί να μειώσει τη δράση του ανοσοποιητικού μας συστήματος και να μειώσει τη έκκριση προφλεγμονωδών ουσιών, δηλαδή ουσιών που διεγείρουν την έναρξη και εξέλιξη της φλεγμονής.

• Αυξάνει και ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Η κορτιζόλη αυξάνει τα επίπεδα της γλυκόζης στην κυκλοφορία του αίματος. Εάν έχουμε υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μακροχρόνια, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπεργλυκαιμία και κατ΄ επέκταση σε εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη.

• Ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση. Τα αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης αυξάνουν την αρτηριακή πίεση.

Η κορτιζόλη είναι μία ορμόνη απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού μας καθώς μας βοηθά να ανταπεξέλθουμε απέναντι σε ένα στρεσογόνο παράγοντα. Τα παροδικά αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης δεν αποτελούν πρόβλημα για τον οργανισμό μας, ωστόσο τα μακροχρόνια υψηλά επίπεδα της μπορούν να οδηγήσουν σε πολλές παρενέργειες, ακόμα και ασθένειες.

Η κορτιζόνη (γενικά τα γλυκοκορτικοστεροειδή) παραμένει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, στην πρώτη γραμμή για την αντιμετώπιση πολλών φλεγμονωδών νοσημάτων, καθώς και νοσημάτων του ανοσοποιητικού συστήματος, λόγω της ισχυρής αντιφλεγμονώδης δράσης της.

Χορηγείται σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις μεταξύ των οποίων είναι:

• Αυτοάνοσες ασθένειες (π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα)

• Δερματικές παθήσεις (π.χ. βαρειά ψωρίαση)

• Φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (π.χ. ελκώδη κολίτιδα)

• Οφθαλμικές παθήσεις

• Αναπνευστικές παθήσεις

• Αλλεργίες

Επίσης, κορτιζόνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις όπου είναι επιθυμητή μια ισχυρή καταστολή της άμυνας του οργανισμού, όπως μεταμοσχεύσεις οργάνων, προετοιμασία για μεταμόσχευση μυελού των οστών κ.α.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η κορτιζόνη δεν αντιμετωπίζει την αιτία των προαναφερθέντων παθήσεων αλλά τη φλεγμονή, η οποία όμως συχνά είναι πιο επιζήμια από την ίδια την ασθένεια.

Η κορτιζόνη χορηγείται μόνο από τον/την θεράπων/ουσα ιατρό, όταν τα οφέλη από τη θεραπεία της, υπερβαίνουν τους κινδύνους.

Χρησιμοποιείται συνήθως στη μικρότερη δόση που φέρει αποτελέσματα και μόνο για τη χρονική διάρκεια που είναι απαραίτητο.

Η λήψη για μικρά χρονικά διαστήματα είναι ασφαλής σε κατά τα άλλα υγιή άτομα. Ωστόσο, η μακροχρόνια χορήγηση μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες, από τις οποίες οι κυριότερες είναι:

• Αύξηση σωματικού βάρους

• Κατακράτηση νατρίου και ύδατος

• Απώλεια μυϊκής μάζας

• Υπέρταση

• Οστεοπόρωση

• Οφθαλμικές διαταραχές (π.χ. αύξηση ενδοφθάλμιας πίεσης, γλαύκωμα, καταρράκτης)

• Πεπτικό έλκος

• Ψυχωσικές εκδηλώσεις

• Ευαισθησία στις λοιμώξεις και εξάπλωση μικροβιακών φλεγμονών

• Απορρύθμιση σακχαρώδη διαβήτη

• Αναστολή σωματικής ανάπτυξης στα παιδιά (παρακολούθηση του ύψους σε περίπτωση παρατεταμένης αγωγής)

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει μία διατροφή που να συστήνεται στα άτομα που λαμβάνουν αγωγή κορτιζόνης.

Οι αλλαγές που θα χρειαστεί να γίνουν στις διατροφικές μας συνήθειες εξαρτώνται και από άλλους παράγοντες, οι οποίοι θα πρέπει να συνυπολογιστούν, όπως είναι η ηλικία, ιατρικό ιστορικό και συνοδά νοσήματα (π.χ. διάγνωση σακχαρώδη διαβήτη) καθώς και από τα χαρακτηριστικά της φαρμακευτικής αγωγής (δόση, χρονική διάρκεια).

Η ειδική διαιτολόγος μέσω της λήψης ενός λεπτομερούς ιατρικού και διατροφικού ιστορικού θα σας ενημερώσει κατάλληλα για τις διατροφικές τροποποιήσεις που θα χρειαστεί να κάνετε προκειμένου να αποτρέψετε την εμφάνιση των παρενεργειών της θεραπείας.

Η χρόνια χρήση κορτιζόνης φαίνεται να επηρεάζει το βάρος μας και τη σύσταση του σώματός μας με τους εξής τρόπους:

• Αυξάνει την κατακράτηση υγρών

• Ευνοεί την αποθήκευση λίπους και ιδίως στην κοιλιακή χώρα που σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση μεταβολικών νοσημάτων

• Αυξάνει την όρεξη οδηγώντας σε υπερκατανάλωση τροφίμων

Μερικές διατροφικές συμβουλές σε άτομα που λαμβάνουν θεραπεία με κορτιζόνη, ειδικά σε μακροχρόνια βάση είναι:¹

Δώστε έμφαση στην επαρκή πρόσληψη βιταμίνης D και ασβεστίου

Η μακροχρόνια θεραπεία με κορτιζόνη έχει σημαντικές αρνητικές επιδράσεις στην οστική υγεία και για αυτό είναι απαραίτητη η υιοθέτηση διατροφικών στρατηγικών για να προστατέψουμε την υγεία των οστών.

Συστατικά που δεν θα πρέπει να λείπουν από το καθημερινό μας διαιτολόγιο, μεταξύ άλλων, είναι το ασβέστιο και η βιταμίνη D, απαραίτητα στοιχεία που χτίζουν γερό σκελετό, διατηρούν την οστική υγεία και μειώνουν τον κίνδυνο οστεοπόρωσης. ²

Το ασβέστιο αποτελεί βασικό δομικό συστατικό των οστών. Οι καλύτερες πηγές του ασβεστίου είναι:

• Γαλακτοκομικά προϊόντα (γάλα, γιαούρτι, τυρί)

• Μικρά ψάρια που τρώγονται με το κόκκαλο (π.χ. σαρδέλες)

• Ξηροί καρποί και σπόροι (π.χ. καρύδια, αμύγδαλα, σουσάμι)

• Πράσινα φυλλώδη λαχανικά (π.χ. μπρόκολο, λαχανίδες)

Εξίσου σημαντικό θρεπτικό συστατικό για την υγεία των οστών αποτελεί και η βιταμίνη D, αφού συμβάλλει στην απορρόφησή του ασβεστίου.

Για να καλύψουμε τις απαιτήσεις μας σε βιταμίνη D, η έκθεση στον ήλιο είναι απαραίτητη καθώς ο ήλιος αποτελεί τη φυσική και κύρια πηγή βιταμίνης D. Κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες, 10 έως 15 λεπτά έκθεσης στον ήλιο στα χέρια και τα πόδια μερικές φορές την εβδομάδα είναι αρκετά για να συνθέσουν σχεδόν όλη τη βιταμίνη D που χρειαζόμαστε, χωρίς να αυξάνουμε και τον κίνδυνο για έγκαυμα ή καρκίνο του δέρματος. Για πιο σκούρα δέρματα, χρειάζεται περισσότερος χρόνος περίπου 25-30 λεπτά.

Για να ενισχύσουμε την πρόσληψη βιταμίνης D μπορούμε να εντάξουμε στο διαιτολόγιο μας κάποια συγκεκριμένα τρόφιμα, αν και η βιταμίνη D βρίσκεται φυσικά σε ελάχιστα τρόφιμα, όπως είναι:

• Λιπαρά ψάρια (π.χ. σολομός, σκουμπρί, σαρδέλες)

• Κρόκος αυγού

• Μανιτάρια που “έχουν εκτεθεί σε υπεριώδη ακτινοβολία”

Αυξήστε την ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης

Η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης είναι ουσιαστική για τη διατήρηση της μυϊκής μας μάζας και οι τρέχουσες κατευθυντήριες συστάσεις για υγιείς ενήλικες συνιστούν μια ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης της τάξης των 0,8 γραμμαρίων/κιλό σώματος (Kg)/ημέρα.

Ωστόσο, μεγαλύτερη πρόσληψη πρωτεΐνης (1-1,5 γραμμάριο πρωτεΐνη/κιλό σώματος (Kg)/ημέρα) συνιστάται για πληθυσμούς που είναι ευάλωτοι στη μυϊκή απώλεια, όπως οι ηλικιωμένοι ή οι ασθενείς με καρκίνο. ^3,4 Δεδομένου ότι τα γλυκοκορτικοστεροειδή διεγείρουν τη διάσπαση των μυϊκών πρωτεϊνών μυών και αυξάνουν τον κίνδυνο μυϊκής απώλειας, οι ασθενείς που λαμβάνουν αυτή τη θεραπεία ενδέχεται να ωφεληθούν από πρόσληψη πρωτεΐνης πάνω από τις τρέχουσες οδηγίες.

Καλές διατροφικές πηγές πρωτεΐνης είναι:

• Κρέας (μοσχάρι, κατσίκι, χοιρινό κ.α.)

• Ψάρια

• Πουλερικά

• Γαλακτοκομικά

• Όσπρια

Πρέπει να σημειωθεί βέβαια ότι μέχρι στιγμής, δεν έχουν διερευνηθεί άμεσα τα οφέλη της αυξημένης πρόσληψης πρωτεΐνης σε αυτόν τον πληθυσμό.

Περιορίστε την πρόσληψη αλατιού

Ένα βασικό ανεπιθύμητο σύμπτωμα της θεραπείας με κορτιζόνη είναι η κατακράτηση υγρών και η αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

Συνεπώς, θα πρέπει να περιορίσετε την κατανάλωση τροφίμων που είναι πλούσια σε αλάτι.

Το κλειδί για τη μείωση του αλατιού είναι να κάνουμε σωστές επιλογές τροφίμων, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην ετικέτα των τροφίμων. '

Συνήθως τα επεξεργασμένα τρόφιμα περιέχουν μεγάλες ποσότητες αλατιού, που πολλές φορές αγνοούμε, οι λεγόμενες «κρυφές πηγές αλατιού», καταλήγοντας να καταναλώνουμε μεγάλες ποσότητες μέσα στη διάρκεια της ημέρας.

Θα πρέπει να είστε προσεχτικοί τόσο με την προσθήκη αλατιού κατά την προετοιμασία και σερβίρισμα του φαγητού σας όσο και με τα τρόφιμα που επιλέγετε να βάλετε στο καλάθι σας.

Μερικές κρυφές πηγές αλατιού είναι:

• Αρτοπαρασκευάσματα, όπως ψωμί, φρυγανιές, κράκερ κ.α.

• Τυριά, όπως φέτα, γραβιέρα, παρμεζάνα κ.α.

• Αλλαντικά

• Αλμυρά σνακ όπως μπισκότα, αλατισμένοι ξηροί καρποί, πατατάκια κ.α.

• Σάλτσες όπως μαγιονέζα, κέτσαπ, σάλτσα σόγιας κ.α.

• Προπαρασκευασμένα, συσκευασμένα ή έτοιμα γεύματα, όπως τύπου "fast food", κονσερβοποιημένα κ.α.

Περιορίστε την πρόσληψη απλών σακχάρων

Λαμβάνοντα μακροχρόνια αγωγή με κορτιζόνη, ο οργανισμός δυσκολεύεται να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Η μακροχρόνια θεραπεία με κορτιζόνη οδηγεί σε διαταραχές του μεταβολισμού της γλυκόζης με αποτέλεσμα να παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Αυτή η υπεργλυκαιμία, εάν διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση διαβήτη.

Εξαιτίας αυτού, θα πρέπει να περιορίσετε την κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε απλούς υδατάνθρακες ή απλά σάκχαρα, τα οποία διασπώνται και απορροφώνται ταχύτατα από το σώμα μας, ανεβάζοντας απότομα τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.

Τρόφιμα που είναι πλούσιες πηγές προστιθέμενης ζάχαρης είναι:

• Αναψυκτικά

• Τυποποιημένοι χυμοί φρούτων

• Ενεργειακά ποτά

• Δημητριακά πρωινού

• Μπάρες δημητριακών του εμπορίου

• Επιδόρπια γιαουρτιού

• Γλυκά, όπως μπισκότα, σοκολάτες, γλειφιτζούρια και καραμέλες

• Αρτοπαρασκευάσματα, όπως ψωμί, σφολιατοειδή κ.α.

• Έτοιμες σάλτσες για σαλάτες

• Έτοιμα γεύματα

Αντ’ αυτού επιλέξτε τρόφιμα που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες και οδηγούν σε σταδιακή αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα.

Τέτοια τρόφιμα είναι: προϊόντα ολικής αλέσεως, βρώμη, κινόα, φρούτα, λαχανικά, όσπρια και ξηροί καρποί.

Επίσης, σημαντικό είναι να κατανέμουμε τους υδατάνθρακες μέσα στη διάρκεια της ημέρας. Αντί να τρώτε όλους τους υδατάνθρακες σε ένα γεύμα, μοιράστε τους μες στη διάρκεια της ημέρας και ανάλογα με τη βαρύτητα του κάθε γεύματος (κυρίως, ελαφρύ, σνακ).

Προτιμήστε πηγές υγιεινών λιπαρών

Τα υγιεινά λιπαρά είναι απαραίτητα και άκρως ωφέλιμα για την υγεία. Συγκεκριμένα, σημαντικό είναι να προσλαμβάνετε τα ωφέλιμα «καλά» λιπαρά –μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά– και αντ’ αυτού να αποφεύγετε τα βλαβερά «κακά» λιπαρά (τρανς λιπαρά).

Πηγές «καλών» λιπαρών είναι: φυτικά έλαια όπως το ελαιόλαδο, το ηλιέλαιο, το σογιέλαιο, το σπορέλαιο και το καλαμποκέλαιο, ξηροί καρποί, σπόροι και λιπαρά ψάρια.

Πηγές «κακών» λιπαρών (τρανς), τα οποία αυξάνουν τον κίνδυνο για διάφορες παθήσεις είναι: τυποποιημένα τρόφιμα που περιέχουν μερικώς υδρογονωμένα λίπη.

Τέλος, τα κορεσμένα λιπαρά -σε αντίθεση με παλαιότερες διατροφικές συστάσεις- είναι σχετικά «ουδέτερα» για την υγεία μας, μιας και μεγαλύτερη σημασία έχει το τρόφιμο από το οποίο προέρχονται (π.χ. κόκκινο κρέας ή βούτυρο σε σχέση με αβοκάντο ή ξηρούς καρπούς) παρά η περιεκτικότητά τους αυτή καθαυτή.

Η θεραπεία με κορτιζόνη και γενικά με γλυκοκορτικοστεροειδή χρησιμοποιείται ευρέως εδώ και πολλά χρόνια για την αντιμετώπιση φλεγμονωδών νοσημάτων, λόγω της ισχυρής αντιφλεγμονώδης δράσης της.

Παρότι, η χρήση της κορτιζόνης είναι αρκετά διαδεδομένη, η μακροχρόνια θεραπεία ενέχει αρκετά ανεπιθύμητα συμπτώματα.

Παρότι, δεν υπάρχει μία ιδανική δίαιτα για άτομα που ακολουθούν θεραπεία με κορτιζόνη, ο ρόλος της διατροφής κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής με κορτιζόνη είναι εξαιρετικά σημαντικός.

Κάνοντας μικρές τροποποιήσεις στη διατροφική μας καθημερινότητα, έχουμε τη δυνατότητα να αποφύγουμε ένα μεγάλο αριθμό δυσάρεστων και επικίνδυνων παρενεργειών, διασφαλίζοντας παράλληλα το μεγαλύτερο δυνατό όφελος που μπορούμε να έχουμε από τη λήψη αυτού του φαρμάκου.

1. Esteves G, Mazzolani B, Smaira F, Mendes E, de Oliveira G,Roschel H. Nutritional recommendations for patients undergoing prolonged glucocorticoid therapy. Rheumatol Adv Pract. 2022, 6(2): rkac029. doi: 10.1093/rap/rkac029.

2. Buckley L, Guyatt G, Fink HA. et al. 2017 American College of Rheumatology guideline for the prevention and treatment of glucocorticoid-induced osteoporosis. Arthritis Rheumatol 2017;69:1521–37.

3. Deutz Ν, Bauer J, Barazzoni R, Biolo G, Boirie Y, Bosy-Westphal A, Cederholm T. Protein intake and exercise for optimal muscle function with aging: recommendations from the ESPEN Expert Group. Clin Nutr 2014;33:929–36.

4. Arends J, Bachmann P, Baracos V. et al. ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clin Nutr 2017, 36:11–48.