Πώς θα ανεβάσω τον αιματοκρίτη μου και με ποιες τροφές; Πλήρης οδηγός

Ως αιματοκρίτης (hematocrit test, Hct) χαρακτηρίζεται η επί της εκατό αναλογία των ερυθρών αιμοσφαιρίων ανά μονάδα όγκου αίματος. Με απλά λόγια, είναι ένας βιοχημικός δείκτης που δηλώνει την πυκνότητα του αίματος, καθώς εκτιμά τον όγκο που καταλαμβάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια προς τον συνολικό όγκο του αίματος.¹ Ο βιοχημικός αυτός δείκτης χρησιμοποιείται και για την εκτίμηση της διατροφικής κατάστασης του οργανισμού.

Τα ερυθρά αιμοσφαίρια είναι απαραίτητο συστατικό για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού, καθώς μεταφέρουν οξυγόνο από τους πνεύμονες σε κάθε κύτταρο του σώματος. Το οξυγόνο είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη, τον πολλαπλασιασμό και την υγεία όλων των κυττάρων του σώματος μας. Μικρότερος ή μεγαλύτερος από το φυσιολογικό αριθμό ερυθροκυττάρων συχνά αποτελεί ένδειξη ασθένειας.

Οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι:

• Φύλο. Οι γυναίκες έχουν χαμηλότερες φυσιολογικές τιμές αιματοκρίτη από τους άντρες.

• Ηλικία. Τα ηλικιωμένα άτομα εμφανίζουν ελαφρώς μικρότερες τιμές αιματοκρίτη σε σύγκριση με τους ενήλικες, κάτι που αντανακλά το χαμηλότερο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων σε αυτήν την ηλικία.

• Εγκυμοσύνη. Κατά τη διάρκεια της κύησης ο αιματοκρίτης μειώνεται ελαφρώς, αλλά η μείωση αυτή είναι πλασματική καθώς οφείλεται στον αυξημένο όγκο του αίματος που φυσιολογικά έχουν οι έγκυες.

• Υψόμετρο. Σε περίπτωση που ζείτε σε περιοχή με μεγάλο υψόμετρο το εύρος των φυσιολογικών τιμών του αιματοκρίτη είναι ελαφρώς αυξημένο. Αυτό συμβαίνει διότι σε μεγαλύτερα υψόμετρα υπάρχει μειωμένη συγκέντρωση οξυγόνου και χρειαζόμαστε περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια για την μεταφορά οξυγόνου στο αίμα.

• Μέθοδος προσδιορισμού του αιματοκρίτη που χρησιμοποιήθηκε από το κάθε εργαστήριο. Για το λόγο αυτό είναι προτιμότερο επαναληπτικές μετρήσεις και συγκρίσεις να γίνονται στο ίδιο εργαστήριο.

Σε γενικές γραμμές, οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη κυμαίνονται:

• Για τους ενήλικες άντρες: 40%-52%

• Για τις ενήλικες γυναίκες (όχι κατά τη διάρκεια εγκυμοσύνης): 36%-48%

Ο χαμηλός αιματοκρίτης δηλώνει το μειωμένο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων και τη δυσκολία μεταφοράς οξυγόνου στους διάφορους ιστούς και κύτταρα του οργανισμού μας.

Τα χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη υποδηλώνουν συχνά αναιμία. Ως αναιμία χαρακτηρίζεται μία παθολογική κατάσταση, κατά την οποία παρατηρείται μείωση των κυκλοφορούντων ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα μας.

Η αναιμία μπορεί να χωριστεί σε διαφορετικούς τύπους ανάλογα με την αιτία. Σε γενικές γραμμές, αναπτύσσεται λόγω ενός από τους τρεις παρακάτω μηχανισμούς:²

1. Το σώμα δεν παράγει αρκετά και υγιή ερυθρά αιμοσφαίρια. Αυτό μπορεί να παρατηρηθεί σε διάφορες καταστάσεις μεταξύ των οποίων είναι:

   1. Σιδηροπενική αναιμία. Χαρακτηρίζεται έτσι καθώς οφείλεται στην έλλειψη σιδήρου. Ο σίδηρος είναι απαραίτητο συστατικό της αιμοσφαιρίνης, της κύριας πρωτεΐνης των ερυθροκυττάρων.

   2. Μεγαλοβλαστική αναιμία. Οφείλεται στην ανεπάρκεια βιταμίνης Β12 ή/και φυλλικού οξέος, τα οποία είναι απαραίτητα για τον πολλαπλασιασμό των ερυθροκυττάρων.

   3. Αναιμία χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας. Οφείλεται στη μειωμένη παραγωγή ερυθροποιητίνης από τους νεφρούς, που δίνει την «εντολή» στον μυελό να παράγει ερυθροκύτταρα.

2. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια διασπώνται πολύ γρήγορα από το σώμα σας. Αυτό παρατηρείται σε περιπτώσεις όπως στην αιμολυτική αναιμία, στις θαλασσαιμίες και στη δρεπανοκυτταρική αναιμία.

3. Αυξημένη απώλεια αίματος (αιμορραγία).

Σε κάθε περίπτωση, τα επίπεδα του αιματοκρίτη δεν αποτελούν πάντα ένα παθολογικό εργαστηριακό εύρημα. Για παράδειγμα, η υπερκατανάλωση υγρών μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένα επίπεδα αιματοκρίτη, αλλά η μείωση αυτή είναι πλασματική. Επίσης, όπως αναφέραμε, κατά τη διάρκεια της κύησης ο αιματοκρίτης μειώνεται.

Θα πρέπει να τονιστεί εξαρχής ότι αν παρατηρηθούν χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη στις εργαστηριακές σας εξετάσεις θα πρέπει να απευθυνθείτε στο θεράπων ιατρό σας, που είναι ο/η πλέον αρμόδιος/α να αξιολογήσει τα εργαστηριακά ευρήματα, αξιολογώντας και άλλους εργαστηριακούς δείκτες- πέρα από τον αιματοκρίτη-, ώστε να διερευνήσει τα πιθανά αίτια αναιμίας ή κάποιας άλλης ασθένειας.

Συμπτώματα που αντιμετωπίζουν άτομα με χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη είναι:

• Εύκολη κόπωση

• Δύσπνοια στην κόπωση, όπως π.χ. κατά τη διάρκεια άσκησης

• Ωχρότητα

• Υπνηλία

• Αδυναμία συγκέντρωσης

• Αίσθημα παλμών

• Τάσεις λιποθυμίας

Όπως αναφέραμε παραπάνω, τα χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη συχνά υποδηλώνουν αναιμία.

Ο/η θεράπων ιατρός είναι ο/η πλέον αρμόδιος/α για να διερευνήσει την αίτια που κρύβεται πίσω από τα χαμηλά επίπεδα του αιματοκρίτη.

Υπάρχουν δύο τύποι αναιμίας που οφείλονται σε διατροφικές ελλείψεις:

• η σιδηροπενική (οφείλεται σε έλλειψη του σιδήρου) και
• η μεγαλοβλαστική αναιμία (οφείλεται σε έλλειψη του φυλλικού οξέος ή/και βιταμίνης B12).

Σε αυτές τις περιπτώσεις ενδεχομένως ο θεράπων ιατρός να κρίνει ότι χρειάζεστε κάποιο συμπλήρωμα σιδήρου, βιταμίνης Β12 ή φυλλικού οξέος ώστε να μπορέσει ο οργανισμός σας να ανταπεξέλθει στις ανάγκες αιμοποίησης.

Ωστόσο, μία κατάλληλα σχεδιασμένη διατροφή παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση τους.

Συνεπώς, με βάση τη διάγνωση του θεράποντα ιατρού όσον αφορά τα αίτια της αναιμίας, θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα κατάλληλο και εξατομικευμένο διατροφικό σχήμα, που θα ανεβάσει τα επίπεδα του αιματοκρίτη σας.

Σιδηροπενική αναιμία αναπτύσσεται όταν η έλλειψη σιδήρου είναι τόσο μεγάλη που η ποσότητά του να μην επαρκεί για την αιμοποίηση (σύνθεση αιμοσφαιρίνης, ερυθρών και λευκών αιμοσφαιρίων, αιμοπεταλίων κλπ).³ Η έλλειψη σιδήρου πολλές φορές οφείλεται σε μειωμένη διαιτητική πρόσληψη και αυτό σημαίνει πως μπορεί να "διορθωθεί" με τη βοήθεια της διατροφής.

Επομένως, για την αντιμετώπιση της σιδηροπενικής αναιμίας, σημαντικό ρόλο κατέχει η διατροφή.

Συγκεκριμένα, είναι μεγάλης σημασίας η:

1. Κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε σίδηρο

2. Υιοθέτηση πρακτικών ώστε να αυξηθεί η απορρόφηση του σιδήρου των τροφίμων

Ο σίδηρος είναι ένα μικροθρεπτικό συστατικό που βρίσκεται τόσο σε ζωικά όσο και σε φυτικά τρόφιμα.

Τρόφιμα που θεωρούνται καλές πηγές σιδήρου είναι:

• Κόκκινο κρέας (συκώτι, μοσχάρι κ.α.)

• Ψάρι και θαλασσινά (στρείδια, τόνος κ.α.)

• Πουλερικά (κοτόπουλο, γαλοπούλα κ.α.)

• Όσπρια (φακές, φασόλια κ.α.)

• Πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι κ.α.)

• Ξηροί καρποί (κάσιους, αμύγδαλα κ.α.)

• Μαύρη σοκολάτα

Ωστόσο, ο σίδηρος που περιέχεται στις τροφές ζωικής προέλευσης (αιμικός σίδηρος), απορροφάται σε ποσοστό 20–50%, ενώ ο σίδηρος που περιέχεται στις τροφές φυτικής προέλευσης (μη αιμικός σίδηρος), επειδή είναι δεσμευμένος με άλλες ουσίες, οι οποίες παρεμποδίζουν σημαντικά τη βιοδιαθεσιμότητά του, απορροφάται σε ποσοστό μόλις 1–5%.

Προκειμένου να αυξήσετε την απορρόφηση του σιδήρου από φυτικές πηγές καλό θα είναι:

• Να τις συνδυάζετε με τρόφιμα που είναι πλούσιες πηγές βιταμίνης C (πορτοκάλι, λεμόνι, ακτινίδιο, πιπεριές, ντομάτες, μπρόκολο κ.α.). Για παράδειγμα, μπορείτε να στύψετε λίγο λεμόνι στα γεύματα σας, ή ακόμη και να συνοδεύσετε τα γεύματά σας με 1 ποτήρι φυσικό χυμό πορτοκάλι

• Να τις συνδυάζετε με κρέας/πουλερικά/ψάρι. Για παράδειγμα θα μπορούσατε να συνοδεύσετε το σπανακόρυζο με χταπόδι ή τις φακές με κοτόπουλο ώστε να ενισχύσετε την απορρόφηση του σιδήρου.

• Να αποφεύγετε την κατανάλωση διατροφικών συστατικών (τροφίμων) που λειτουργούν ως ανασταλτικοί παράγοντες για την απορρόφηση του σιδήρου. Τέτοιοι διαιτητικοί παράγοντες είναι το ασβέστιο που βρίσκεται σε γαλακτοκομικά προϊόντα, ξηρούς καρπούς και σπόρους κ.α. και οι πολυφαινόλες που βρίσκονται σε καφέ, τσάι, κακάο, κρασί, φρούτα κ.α.
  
  Για παράδειγμα, αποφύγετε να καταναλώσετε τυρί, γιαούρτι ή γάλα παράλληλα μετά τα γεύματά σας, καθώς το ασβέστιο που περιέχουν μειώνει την απορρόφηση ακόμη και του σιδήρου που προέρχεται από τις ζωικές τροφές.

Μεγαλοβλαστική αναιμία (megaloblastic anemia) ή μακροκυτταρική ονομάζεται η αναιμία που οφείλεται σε έλλειψη της βιταμίνης Β12 (κοβαλαμίνη) ή/και της βιταμίνης Β9 (φολικό οξύ).

Οι βιταμίνες αυτές είναι απαραίτητες για την παραγωγή των ερυθροκυττάρων και η έλλειψη τους οδηγεί στην απελευθέρωση μεγάλων άωρων ερυθροκυττάρων στην κυκλοφορία του αίματος, για αυτό και η αναιμία αυτού του τύπου χαρακτηρίζεται μακροκυτταρική, καθώς δημιουργούνται μεγάλα και δύσμορφα ερυθροκύτταρα.

Η έλλειψη της βιταμίνης Β12 (κοβαλαμίνη) ή/και της βιταμίνης Β9 (φυλλικό οξύ) μπορεί να οφείλεται σε μειωμένη διαιτητική πρόσληψη αυτών των βιταμινών, για αυτό η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της μεγαλοβλαστικής αναιμίας.

Σε περίπτωση που η μεγαλοβλαστική αναιμία οφείλεται σε έλλειψη βιταμίνης Β12 τότε θα πρέπει να καταναλώνετε τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη B12.

Η βιταμίνη Β12 βρίσκεται κυρίως σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης καθώς και σε εμπλουτισμένα δημητριακά.

Διατροφικές πηγές της Β12 είναι κυρίως:⁴

1. Κόκκινο κρέας (χοιρινό, μοσχάρι, αρνί κ.α.)

2. Ψάρι

3. Πουλερικά

4. Γαλακτοκομικά προϊόντα

5. Αυγό

6. Εμπλουτισμένα δημητριακά

Σε περίπτωση που η μεγαλοβλαστική αναιμία οφείλεται σε έλλειψη βιταμίνης Β9 τότε θα πρέπει να ξεκινήσετε να εντάσσετε στη διατροφή σας τρόφιμα που είναι καλές πηγές αυτής της βιταμίνης.

Το φολικό οξύ βρίσκεται κυρίως σε:⁵

1. Πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο, αρακά, μαρούλι κλπ.)

2. Όσπρια

3. Φρούτα

4. Τροφές που είναι εμπλουτισμένες με φυλλικό οξύ, όπως για παράδειγμα τα δημητριακά

5. Κρέας

Ο αιματοκρίτης είναι ένας βιοχημικός δείκτης που εκτιμά τον όγκο που καταλαμβάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια στο αίμα σε σχέση με το συνολικό όγκο του αίματος, δηλαδή μας πληροφορεί για την πυκνότητα του αίματος.

Τα χαμηλά επίπεδα του αιματοκρίτη συχνά υποδηλώνουν αναιμία, μία παθολογική κατάσταση που συνοδεύεται από συμπτώματα, όπως κόπωση, ατονία, αδυναμία, ωχρότητα του δέρματος, τάσεις λιποθυμίας κ.α.

Ωστόσο, τα χαμηλά επίπεδα του αιματοκρίτη μπορεί να μην αποτελούν πάντα ένδειξη ασθένειας καθώς μπορεί να οφείλονται σε άλλους παράγοντες, όπως είναι η υπερκατανάλωση νερού.

Σε κάθε περίπτωση, ο/η θεράπων/ουσα ιατρός είναι ο/η πλέον αρμόδιος/α ώστε να κάνει τη διάγνωση και να διερευνήσει τα αίτια που οδηγούν σε χαμηλά επίπεδα αιματοκρίτη.

Η διατροφή παίζει ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της σιδηροπενικής και μεγαλοβλαστικής αναιμίας, που συχνά οφείλονται σε διατροφικές ελλείψεις θρεπτικών συστατικών.

Αυτό σημαίνει ότι η διατροφή σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να διορθώσει αυτές τις ελλείψεις και κατ΄ επέκταση να οδηγήσει σε αύξηση των επιπέδων του αιματοκρίτη.

Στην περίπτωση της σιδηροπενικής αναιμίας, μεγάλη σημασία έχει τόσο η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε σίδηρο όσο και η υιοθέτηση πρακτικών που αυξάνουν την απορρόφηση του σιδήρου από τη διατροφή.

Στην περίπτωση της μεγαλοβλαστικής αναιμίας, μεγάλη σημασία έχει η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε Β12 (κοβαλαμίνη) ή/και Β9 (φολικό οξύ/ φυλλικό οξύ).

Βέβαια, ο/η επαγγελματίας υγείας μπορεί να σας προτείνει και την συμπληρωματική χορήγηση αυτών των θρεπτικών συστατικών, ώστε να ενισχύσει τη διαδικασία της αιμοποίησης.

1. Mondal H, Lotfollahzadeh S. Hematocrit. StatPearls Publishing; 2023.

2. Turner J, Parsi M, Badireddy M. (2023) Anemia. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls

3. National Institute of Health. Iron Fact Sheet for Health Professionals. Available at: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/#en5. (Accessed at April 2023).

4. National Institutes of Health. Vitamin B12. Fact Sheet for Health Professionals. Available at:

   https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-HealthProfessional/#en74 . (Accessed at April 2023).

5. National Institutes of Health. Folate. Fact Sheet for Health Professionals. Available at:

   https://ods.od.nih.gov/factsheets/Folate-HealthProfessional/#en99. (Accessed at April 2023).