Διατροφή για Ευερέθιστο Έντερο

Τι είναι το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ);

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (irritable bowel syndrome, IBS), το οποίο συχνά αναφέρεται και ως ευερέθιστο έντερο, είναι μία χρόνια λειτουργική διαταραχή του πεπτικού συστήματος, παλαιότερα γνωστό με τον όρο «σπαστική κολίτιδα». Σύμφωνα με τα κριτήρια Ρώμης IV, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου χαρακτηρίζεται από διαλείπων κοιλιακό πόνο τουλάχιστον 1 φορά/εβδομάδα, τους τελευταίους 3 μήνες (με συμπτώματα που ξεκινάνε τουλάχιστον 6 μήνες πριν τη διάγνωση), που σχετίζεται με τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω κριτήρια (1):

• Υποχώρηση ενοχλήσεων με την κένωση.
• Αλλαγή στη συχνότητα των κενώσεων.
• Αλλαγή στη σύσταση (εμφάνιση) των κενώσεων.

Διακρίνονται οι εξής υπό-τύποι με βάση το κυρίαρχο σύμπτωμα:

• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου με προεξάρχον σύμπτωμα τη διάρροια (IBS-D)
• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου με προεξάρχον σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα (IBS-C)
• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου μικτού τύπου με εναλλαγές διάρροιας – δυσκοιλιότητας (IBS-Μ)

Το ευερέθιστο έντερο αφορά μεγάλο μέρος του πληθυσμού, δεδομένου ότι ο επιπολασμός του παγκοσμίως εκτιμάται στο 11,2%. (2) Δηλαδή περίπου 1 στους 10 πάσχουν από ευερέθιστο έντερο. Παρότι δεν πρόκειται για μία σοβαρή και απειλητική για τη ζωή πάθηση, είναι χρόνια και υποτροπιάζουσα, μειώνοντας ως αποτέλεσμα την ποιότητα ζωής των ατόμων.

Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης του ευερέθιστου εντέρου;

Τα αίτια του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου δεν είναι πλήρως κατανοητά.

Όπως υποδηλώνει το όνομά του, άτομα με το σύνδρομο έχουν ένα πιο “ευαίσθητο” έντερο που οδηγεί στην εμφάνιση των συμπτωμάτων. Οι επικρατέστερες μέχρι σήμερα θεωρίες αποδίδουν τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου σε (3):

Διαταραχές του συστήματος επικοινωνίας μεταξύ εντέρου-εγκεφάλου (gut-brain axis).

Το γαστρεντερικό μας σύστημα δέχεται ένα πλούσιο δίκτυο νευρώνων, οι οποίοι ρυθμίζουν τις διάφορες σπλαγχνικές λειτουργίες. Φαίνεται ότι στα άτομα με ευερέθιστο έντερο υπάρχει διαταραγμένη νευρική λειτουργία με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η κινητικότητα, η ευαισθησία και η διαπερατότητα του εντέρου. Συγκεκριμένα, 20-60% των ασθενών με ευερέθιστο έντερο αναφέρουν σπλαγχνική υπερευαισθησία, δηλαδή αυξημένη αίσθηση πόνου σε φυσιολογικά ερεθίσματα. Επίσης, οι ασθενείς με ευερέθιστο έντερο συχνά εμφανίζουν διαταραχές στο χρόνο διέλευσης του περιεχομένου του γαστρεντερικού σωλήνα και στην κινητικότητα του εντέρου. Συχνά, παρατηρούνται ανώμαλες συσπάσεις του εντέρου (εξ’ ου και ο όρος «σπαστική κολίτιδα»).

Διαταραχές της εντερικής μικροχλωρίδας – βακτηριακή υπερανάπτυξη.

Με τον όρο εντερική μικροχλωρίδα εννοούμε το σύνολο των μικροοργανισμών που συμβιώνουν στο γαστρεντερικό μας σύστημα. Η εντερική μικροχλωρίδα συνίσταται από μια ποικιλία μικροοργανισμών που κατοικούν σε όλο το μήκος και το πλάτος της γαστρεντερικής οδού.

Η εύρυθμη λειτουργία του εντερικού μας μικροβιόκοσμου είναι ιδιαίτερα σημαντική. Συμβάλλει στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και βιταμινών, λειτουργεί ως ασπίδα καθώς αποτρέπει τον αποικισμό δυνητικά παθογόνων βακτηριών, συμβάλλει στη διατήρηση της ακεραιότητας του εντερικού φραγμού, ενώ φαίνεται ότι έχει και σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος.

Διαταραχές στη σύσταση/ισορροπία του εντερικού μας μικροβιόκοσμου μπορούν να επηρεάσουν την κινητικότητα του εντέρου, τη διαπερατότητα του εντέρου, τηνσπλαγχνική ευαισθησία καθώς και τη συνοχή των κοπράνων.

Διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος.

Έχει προταθεί ότι το ανοσοποιητικό σύστημα εμπλέκεται στην παθοφυσιολογία του ευερέθιστου εντέρου, δεδομένου ότι η νόσος μπορεί να εμφανιστεί μετά από σοβαρή γαστρεντερική μόλυνση (π.χ. Salmonella ή Campylobacter ή ιούς). Περίπου το 50% των ασθενών με ευερέθιστο έντερο εμφανίζουν ένα διαταραγμένο τοπικό ανοσολογικό εντερικό σύστημα καθώς παρατηρείται αυξημένος αριθμός ενεργοποιημένων ανοσοκυττάρων, όπως είναι τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα μαστοκύτταρα.

Τροφικές δυσανεξίες

Πάνω από το 70% των ατόμων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου παρατηρούν πως συγκεκριμένα τρόφιμα πυροδοτούν εξάρσεις και αυξάνουν τα συμπτώματα. Σε πολλές περιπτώσεις αρκετοί αποφεύγουν εξολοκλήρου πολλά τρόφιμα από τη διατροφή τους.

Τα τελευταία χρόνια, πολλές μελέτες διερευνούν τη σχέση μεταξύ του ευερέθιστου εντέρου και της κατανάλωσης μίας δίαιτας χαμηλής σε FODMAPs (ζυμώσιμοι ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες). Το ακρωνύμιο αυτό αναπτύχθηκε για να περιγράψει αυτούς τους ανεπαρκώς απορροφούμενους υδατάνθρακες βραχείας αλυσίδας που μπορούν να οδηγήσουν σε υπερβολική συσσώρευση αερίων, με αποτέλεσμα φούσκωμα, μετεωρισμό, κοιλιακό άλγος και διαταραχές του γαστρεντερικού.

Ψυχολογικές διαταραχές και στρες

Η συνύπαρξη ψυχιατρικής συμπτωματολογίας σε ασθενείς με ευερέθιστο έντερο έχει εντοπιστεί σε ποσοστό που κυμαίνεται από 54% ως 100% και αφορά κυρίως σε κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές.

Βέβαια, δεν έχει διευκρινιστεί εάν είναι αίτιο ή αποτέλεσμα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου.

Γενετικοί παράγοντες

Αν και το ευερέθιστο έντερο είναι μια συχνή νόσος, μέχρι στιγμής τα γονίδια και οι γενετικοί παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνισή του παραμένουν άγνωστα. Ωστόσο, η επιστήμη και αντίστοιχες τεχνικές εξελίσσονται ραγδαία ανοίγοντας το δρόμο για την περαιτέρω κατανόηση της πρόληψης αλλά και θεραπείας του ευερέθιστου εντέρου.

Συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου

Τα συχνότερα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου είναι: (4)

• Φούσκωμα και υπερβολικά αέρια στο έντερο (μετεωρισμός), ιδιαίτερα μετά το φαγητό,
• Ερυγές (κοινά ρέψιμο)
• Κοιλιακό άλγος που υποχωρεί μετά την κένωση
• Διάρροια
• Δυσκοιλιότητα
• Εναλλαγή δυσκοιλιότητας και διάρροιας

Ευερέθιστο έντερο και περίοδος

Αρκετές έρευνες υποδεικνύουν ότι το φύλο παίζει κάποιο ρόλο στην εμφάνιση ή όχι της νόσου.

Η παράμετρος αυτή μπήκε στο προσκήνιο λόγω του γεγονότος ότι οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν αυτό το σύνδρομο, σε σχέση με τους άνδρες, χωρίς όμως να είναι γνωστό το γιατί συμβαίνει αυτό.

Ο εμμηνορροϊκός κύκλος αποτελείται από τρία στάδια:

1. Ωοθυλακική φάση (ή παραγωγική ή θυλακοειδής φάση). Είναι η φάση που ξεκινάει την πρώτη μέρα του κύκλου (την πρώτη μέρα περιόδου) και διαρκεί μέχρι τη στιγμή της ωορρηξίας. Είναι η φάση που ο οργανισμός ωριμάζει το ωοθυλάκιο που θα προκαλέσει ωορρηξία.
2. Ωορρηξία ή Ωοθυλακιορρηξία. Είναι η φάση απελευθέρωσης των ωαρίων από τις ωοθήκες.
3. Ωχρινική φάση (ή εκκριτική φάση). Είναι η φάση του κύκλου από την ωορρηξία και μέχρι την επόμενη εμμηνορρυσία.

Οι βασικές ορμόνες του κύκλου της περιόδου είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Οι ορμόνες αυτές συνεργάζονται ώστε ο οργανισμός να περάσει από το ένα στάδιο του έμμηνου κύκλου στο επόμενο.

Ωστόσο, εκτός από τον ορμονικό έλεγχο του έμμηνου κύκλου, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη έχουν την ικανότητα να επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του εντέρου, καθώς στο έντερο ανιχνεύονται υποδοχείς για τις συγκεκριμένες ορμόνες.

Οι διακυμάνσεις των επιπέδων των ορμονών κατά τη διάρκεια του έμμηνου κύκλου μπορούν να επηρεάσουν την κινητικότητα του εντέρου, την εκκριτική του ικανότητα, τη σπλαχνική ευαισθησία καθώς τη διαπερατότητα του.

Έρευνες δείχνουν ότι τα μειωμένα επίπεδα των γυναικείων ορμονών, που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια της εμμηνορρυσίας και κατά τα τελευταία στάδια της ωχρινικής φάσης οδηγούν στην πρόκληση συμπτωμάτων όπως η αύξηση της αίσθησης του πόνου στην κοιλιά, ναυτία, διάταση (φούσκωμα) της κοιλιάς.

Επομένως, φαίνεται ότι η περίοδος στις γυναίκες μπορεί να εντείνει τα συμπτώματα της νόσου. Συγκεκριμένα, περίπου το 1/3 των γυναικών με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου δηλώνουν επιδείνωση των συμπτωμάτων κατά την έμμηνο ρύση. (5)

Ευερέθιστο έντερο και εγκυμοσύνη

Εάν έχετε ευερέθιστο έντερο και μείνετε έγκυος επιδεινώνονται τα συμπτώματα;

Η σχέση ανάμεσα στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης δεν είναι ακόμα ξεκάθαρη και οι σχετικές έρευνες είναι περιορισμένες.

Ωστόσο, εάν πάσχετε από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και μείνετε έγκυος τότε τα συμπτώματα της νόσου ίσως να ενταθούν.

Είναι γεγονός ότι οι περισσότερες γυναίκες εμφανίζουν γαστρεντερικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όπως ναυτία, έμετο, μετεωρισμό, διάρροια, δυσκοιλιότητα, καούρες. Εφόσον, προϋπάρχει η διάγνωση του συνδρόμου τότε ίσως τα συμπτώματα αυτά να γίνουν πιο έντονα.

Οι κυριότεροι λόγοι που συμβαίνει αυτό είναι λόγω:

1. Αυξημένου άγχους και στρες
2. Ορμονικών αλλαγών που συνοδεύουν την εγκυμοσύνη.
   Παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης. Για παράδειγμα, τα αυξημένα επίπεδα προγεστερόνης κατά την εγκυμοσύνη έχουν ως αποτέλεσμα να χαλαρώνει ο σφικτήρας του οισοφάγου και έτσι οι τροφές να επιστρέφουν πιο εύκολα από το στομάχι προς τον οισοφάγο, οδηγώντας σε γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και αίσθημα οπισθοστερνικού καύσου.
3. Πίεσης που ασκεί το έμβρυο στην κοιλιακή χώρα. (5)

Υπάρχει κίνδυνος για το έμβρυο;

Παρότι δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να υποδεικνύουν ότι το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου εγκυμονεί κινδύνους για το έμβρυο, στη βιβλιογραφία υπάρχουν δύο μελέτες που δείχνουν ότι μπορεί να επηρεάσει την υγεία του.

Στην πρώτη μελέτη, που ήταν μία προοπτική μελέτη που συμπεριέλαβε περίπου 26.000 έγκυες με διάγνωση του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου, βρέθηκε ότι το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου συσχετίστηκε με χαμηλό κίνδυνο για αποβολή (7%), έκτοπη εγκυμοσύνη (0,74%), προ-εκλαμψία (0,43%) και θνησιγένεια (0,22%).

Στη δεύτερη μελέτη, όταν συγκρίθηκαν έγκυες με και χωρίς ευερέθιστο έντερο βρέθηκε ότι η παρουσία του ευερέθιστου εντέρου ίσως να οδηγεί σε ελαφρώς αυξημένο κίνδυνο για αποβολή και έκτοπη εγκυμοσύνη.

Ωστόσο, απαιτείται μεγαλύτερος αριθμός ερευνών για να επιβεβαιώθούν τα ευρύματα αυτά.

Σε κάθε περίπτωση η έγκυος θα πρέπει να βρίσκεται σε επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό της ώστε να τον/την ενημερώνει για τα διάφορα συμπτώματα που μπορεί να αντιμετωπίζει και τα οποία ίσως χρήζουν προσοχής. Ειδικότερα, σε περιόδους που υπάρχει έξαρση συμπτωμάτων θα πρέπει να ζητήσει την καθοδήγηση του θεράποντα ιατρού.

Πώς μπορούν να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματα;

Η θεραπεία των εγκύων με ευερέθιστο έντερο θα πρέπει να είναι πολυεπίπεδη και να στηρίζεται στην εκπαίδευση της εγκύου, στις διαιτητικές τροποποιήσεις καθώς και στη λήψη ασφαλούς φαρμακευτικής αγωγής για να διασφαλιστεί στο έπακρο η υγεία τόσο της μητέρας όσο και του εμβρύου.

Όσον αφορά τη διατροφή των εγκύων με ευερέθιστο έντερο, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες συστάσεις για αυτήν την ομάδα.

Συνεπώς, ακολουθούνται οι διατροφικές πρακτικές που συστήνονται γενικά σε άτομα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και οι οποίες θα αναλυθούν παρακάτω.

Βέβαια, αξίζει να τονίσουμε ότι αρκετές διατροφικές πρακτικές που προτείνονται σε άτομα με ευερέθιστο έντερο, όπως είναι η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs, λόγω του περιοριστικού χαρακτήρα τους ίσως οδηγήσουν σε ανεπάρκειες μακρο- και μικρο-θρεπτικών συστατικών.

Οπότε οποιαδήποτε τέτοια πρακτική θα πρέπει να ακολουθείται για λίγες εβδομάδες (2-6 εβδομάδες) και υπό στενή παρακολούθηση του διαιτολόγου και του θεράποντα ιατρού. (7)

Πώς τίθεται η διάγνωση του ευερέθιστου εντέρου;

Έως και σήμερα δυστυχώς, δεν υπάρχει συγκεκριμένη εργαστηριακή ή ιατρική εξέταση που δύναται να εφαρμοσθεί για τη διάγνωση του Συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου.

Η διάγνωση τίθεται όταν ο ασθενής πληροί τα κριτήρια Ρώμης IV και ταυτόχρονα αποκλειστούν άλλα νοσήματα που μπορούν να προκαλέσουν τα ίδια συμπτώματα. Πιο συγκεκριμένα, ο ιατρός ανάλογα με το προφίλ των συμπτωμάτων του ασθενούς θα προτείνει περαιτέρω εξετάσεις ώστε να αποκλειστούν διάφορα άλλα νοσήματα.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, όταν ο ασθενής εμφανίζει μία κλινική εικόνα συμβατή με το Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου συνιστώνται συγκεκριμένες εργαστηριακές εξετάσεις, ενώ δεν υπάρχει ανάγκη για διενέργεια επεμβατικής εξέτασης. (8)

Υπάρχει θεραπεία για το ευερέθιστο έντερο;

Δεν υπάρχει θεραπεία για το ευερέθιστο έντερο, αλλά υπάρχουν προσεγγίσεις στον τρόπο ζωής και τη διατροφή που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση και ελάττωση των συμπτωμάτων.

Συγκεκριμένα, όταν γίνει η διάγνωση της νόσου προτείνεται αρχικά μία ενδελεχής αξιολόγηση του τρόπου ζωής. Η αξιολόγηση περιλαμβάνει τη λήψη ιστορικού που θα εστιάζει: 1) στις διατροφικές συνήθειες του πάσχοντα (π.χ., πρόσληψη διαιτητικών ινών, λίπους, αλκοόλ, καφεΐνης, πικάντικων τροφίμων/φαγητών) 2) στη σωματική δραστηριότητα 3) στη διάρκεια και ποιότητα του ύπνου.

Σε περιπτώσεις όπου τα συμπτώματα επιμένουν, ορισμένα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση του πόνου και της δυσφορίας που προκαλούν η διάρροια, η δυσκοιλιότητα και ο κοιλιακός πόνος. (9)

Η κατάλληλη διατροφή για το ευερέθιστο έντερο

Ο ρόλος της δίαιτας στη θεραπεία του ευερέθιστου εντέρου δεν είναι πλήρως κατανοητός. Πολλοί ασθενείς πιστεύουν ότι τροφικές δυσανεξίες προκαλούν τα συμπτώματά τους και πολλές φορές τροποποιούν τη δίαιτά τους, αποκλείοντας εξ΄ ολοκλήρου συγκεκριμένα τρόφιμα. Αυτό βέβαια θα μπορούσε να οδηγήσει σε διατροφικές ελλείψεις και για αυτό χρειάζεται προσοχή.

Σημαντικό είναι ο ασθενής με ευερέθιστο έντερο να έχει ένα ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων και συμπτωμάτων, το οποίο θα βοηθήσει στον εντοπισμό των τροφίμων που εμπλέκονται στην πρόκληση των συμπτωμάτων.

Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες συστάσεις του Αμερικανικού Κολλεγίου Γαστρεντερολογίας και του Βρετανικού Συλλόγου Διαιτολόγων οι βασικές διατροφικές πρακτικές για όλους τους τύπους ΣΕΕ περιλαμβάνουν: (1)(10)

Μέτρια κατανάλωση αλκοόλ

Υπάρχουν μερικές μελέτες στη βιβλιογραφία που αναφέρουν μία σχέση μεταξύ της πρόσληψης αλκοόλ και της εμφάνισης των συμπτωμάτων της νόσου. Συγκεκριμένα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (περισσότερα από 4 ποτά την ημέρα) έχει συσχετιστεί με συμπτώματα όπως ο κοιλιακός πόνος, η διάρροια, η δυσπεψία και η ναυτία.

Επομένως, προτείνεται να αποφεύγεται η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και να τηρείται το επιτρεπτό ασφαλές όριο κατανάλωσης αλκοόλ για άντρες και γυναίκες, αντίστοιχα (2 μερίδες αλκοόλ για τους άντρες, 1 μερίδα αλκοόλ για τις γυναίκες).

Περιορισμός της κατανάλωσης πικάντικων τροφίμων

Τα καυτερά τρόφιμα (π.χ., καυτερές πιπεριές, σάλτσες, μπαχαρικά) έχουν συσχετιστεί με κοιλιακό πόνο και αίσθημα καύσου. Καλό είναι να αξιολογηθούν τα συμπτώματα που προκαλούνται από την κατανάλωση τέτοιων τροφίμων στα άτομα με ευερέθιστο έντερο και ίσως χρειαστεί ο δοκιμαστικός περιορισμός τους.

Μείωση της πρόσληψης λιπαρών τροφίμων

Η κατανάλωση γευμάτων υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος, όπως τα τηγανιτά και τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος φαίνεται να επιτείνει τα συμπτώματα των ασθενών με ευερέθιστο έντερο. Ένα γεύμα, πλούσιο σε λιπαρά φαίνεται ότι μειώνει την κινητικότητα του εντέρου, καθυστερεί την εντερική διέλευση με αποτέλεσμα την αυξημένη κατακράτηση αερίων και την κοιλιακή διάταση.

Προκειμένου να μειώσετε την πρόσληψη λίπους στη διατροφή σας θα μπορούσατε να επιλέγετε άπαχα κομμάτια κρέατος, να αποφεύγετε την κατανάλωση αλλαντικών, αρτοσκευασμάτων, επεξεργασμένων τροφίμων (π.χ. μπισκότα, κέικ, κρουασάν κα.), βουτύρου ή μαργαρίνης κ.α.

Τροποποίηση της πρόσληψης φυτικών ινών

Οι διαιτητικές ίνες έχουν ερευνηθεί αρκετά για τα οφέλη τους στην υγεία μας. Σε άτομα με ευερέθιστο έντερο μπορεί να προταθεί διαφόρου βαθμού ενίσχυση ή περιορισμός των διαιτητικών ινών ανάλογα με το προεξάρχον σύμπτωμα.

Συγκεκριμένα, σε άτομα με προεξάρχον σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα προτείνεται η αύξηση της κατανάλωσης διαιτητικών ινών μέσω της διατροφής. Τρόφιμα που θα μπορούσαν να καταναλωθούν είναι τα δημητριακά ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, ξηροί καρποί, σπόροι και όσπρια.

Αντιθέτως, στους ασθενείς με προεξάρχον σύμπτωμα τη διάρροια προτείνεται η μείωση της πρόσληψης διαιτητικών ινών με έντονη καθαρκτική δράση. Τέτοιες ίνες βρίσκονται σε τρόφιμα όπως πίτουρο σιταριού, σίκαλη, δημητριακά ολικής άλεσης, κινόα, λιναρόσπορος κ.α

Επίσης, οι περισσότεροι φορείς αναγνωρίζουν τη συνεισφορά της συμπληρωματικής χορήγησης διαλυτών ινών όπως είναι το ψύλλιο (Plantago seed husks, isphagula husks, psyllium) για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Παράλληλα αναφέρουν ότι θα πρέπει να αποφεύγεται η συμπληρωματική χορήγηση αδιάλυτων ινών όπως το πίτουρο σιταριού καθώς υπάρχει κίνδυνος να επιδεινώσει τα συμπτώματα της νόσου. Συστήνεται η σταδιακή ένταξη των ινών σε μικρές δόσεις (3-4 γρ./ημέρα), οι οποίες σταδιακά μπορούν να φτάσουν σε ποσότητα έως και 30 γρ./ ημέρα διαιρεμένη σε επιμέρους δόσεις σε άτομα με ΣΕΕ.

Σε όλους τους ασθενείς που προτείνεται συμπληρωματική χορήγηση διαιτητικών ινών θα πρέπει να διασφαλίζεται και η αύξηση των προσλαμβανόμενων υγρών (1,5-2 L / ημερησίως).

Δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP

Τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν ενθαρρυντικά δεδομένα ότι η υιοθέτηση μίας τέτοιας δίαιτας ίσως ωφελήσει τους ασθενείς με ευερέθιστο έντερο, ανακουφίζοντας τους από τα γαστρεντερικά συμπτώματα.

Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται ώστε να περιγράψει μία μεγάλη ομάδα ζυμώσιμων υδατανθράκων βραχείας αλυσίδας (ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες), που υφίστανται ταχεία ζύμωση από τον εντερικό μας μικροβιόκοσμο οδηγώντας σε αυξημένη παραγωγή αερίων, μετεωρισμό και κοιλιακή διάταση. Επιπρόσθετα, όταν παρουσιασθούν στο παχύ έντερο προκαλούν μεγάλη μετακίνηση νερού στον εντερικό αυλό, αυξάνοντας τον όγκο του εντερικού περιεχομένου και ενισχύοντας έτσι την κινητικότητα του εντέρου. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η φρουκτόζη, η λακτόζη, οι γαλακτο- ολιγοσακχαρίτες, οι φρουκτάνες και οι πολυόλες που περιέχονται σε πολλές ομάδες τροφίμων. (11)

	Τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAPs
Φρουκτόζη	Mέλι, σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη, αποξηραμένα φρούτα, χυμοί φρούτων, κάποια φρούτα όπως αχλάδι, βερίκοκα, καρπούζι, κεράσια, μάνγκο, μήλο, νεκταρίνια
Λακτόζη	Γάλα, γάλα σόγιας, γιαούρτι, κεφίρ, μαλακά τυριά όπως τυρί κρέμα, ανθότυρο, cottage, σκόνη γάλακτος
Φρουκτάνες	Κρεμμύδι, λαχανάκια Βρυξελλών, λάχανο, μπρόκολο, μελιτζάνα, παντζάρια, πράσο, σπαράγγια, σκόρδο, δημητριακά σιταριού, ζυμαρικά, κους κους, κράκερ, λευκό ψωμί, ψωμί σίκαλης, μπισκότα, κρέπες, βάφλες
Γαλακτο- ολιγοσακχαρίτες	Όσπρια όπως κόκκινα φασόλια, ρεβίθια, φακές, φασόλια, φασόλια σόγιας, κάσιους
Πολυόλες	Βατόμουρα, δαμάσκηνο, νεκταρίνι ροδάκινο, μανιτάρια, καλαμπόκι, κουνουπίδι, πράσινη πιπεριά, γλυκαντικές ουσίες όπως σορβιτόλη, μαννιτόλη, ισομαλτόζη, ξυλιτόλη, μαλτιτόλη

Η δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP προορίζεται να πραγματοποιηθεί σε τρεις φάσεις ως ακολούθως:

1. Στην πρώτη φάση, όλα τα τρόφιμα που είναι υψηλά σε περιεκτικότητα FODMAP απομακρύνονται από τη διατροφή για μεγάλο χρονικό διάστημα, περίπου για τέσσερις έως έξι εβδομάδες.
2. Στη δεύτερη φάση, αρχίζει η επαναφορά των περιορισμένων τροφίμων, με τα άτομα να πρέπει να σημειώνουν αν τους προκαλούν συμπτώματα και σε ποιες ποσότητες.
3. Η τρίτη φάση είναι η φάση εξατομίκευσης, στην οποία αποφεύγονται τα τρόφιμα που προκαλούν συμπτώματα, σε συγκεκριμένες ποσότητες.

Βέβαια, θα πρέπει να τονιστεί ότι μία τέτοια δίαιτα είναι δύσκολα εφαρμόσιμη και θα πρέπει να γίνεται υπό την επίβλεψη διαιτολόγου καθώς υπάρχει ο κίνδυνος εμφάνισης διατροφικών ελλείψεων.

Προβιοτικά

Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που βρίσκονται φυσιολογικά στις τροφές ή σε χορηγούμενα συμπληρώματα. (12) Δεδομένου ότι το ευερέθιστο έντερο έχει θεωρηθεί ότι οφείλεται σε διαταραχή της εντερικής μας μικροχλωρίδας, τα προβιοτικά έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας με αποτέλεσμα την ανάδυση ικανοποιητικού αριθμού σχετικών μελετών.

Η συμπληρωματική χορήγηση προβιοτικών ίσως αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων σε άτομα με ευερέθιστο έντερο, όπως είναι το κοιλιακό άλγος. Συνήθως, εάν κάποιος επιθυμεί να το δοκιμάσει, συστήνεται η πρόσληψη ενός σκευάσματος για διάστημα 12 εβδομάδων και στη συνέχεια εάν δεν υπάρχει κάποια βελτίωση στα συμπτώματα της νόσου προτείνεται η διακοπή του.

Ωστόσο, λόγω της μεγάλης ετερογένειας των σχετικών μελετών δεν υπάρχουν ακόμα κατευθυντήριες οδηγίες για το είδος, τη δόση και τη διάρκεια της συμπληρωματικής χορήγησης ενός τέτοιου σκευάσματος.

Διατροφικές συνήθειες

Τα άτομα με ευερέθιστο έντερο ίσως επωφεληθούν από την υιοθέτηση καλών διαιτητικών πρακτικών όπως είναι :

• Αφιέρωση αρκετού χρόνου για το γεύμα
• Kαλή μάσηση της τροφής
• Aποφυγή λήψης φαγητού αργά τη νύχτα
• Eνθάρυνση για ποικιλία τροφίμων ώστε να εξασφαλιστεί επαρκής και ισορροπημένη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.

Έλαιο μέντας

Το έλαιο μέντας έχει μελετηθεί για τις πιθανές επιπτώσεις του στα συμπτώματα του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι η κατανάλωση του οδηγεί σε μείωση των συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου, όπως είναι το κοιλιακό άλγος, κοιλιακή διάταση και φούσκωμα.

Η δράση του αυτή αποδίδεται σε ένα συστατικό που βρίσκεται στη μέντα, το οποίο εμφανίζει αντισπασμωδική δράση, οδηγώντας σε χαλάρωση των λείων μυϊκών ινών του εντέρου.

Συμπερασματικά

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες συστάσεις του Βρετανικού Διαιτολογικού Συλλόγου, η πρώτη γραμμή αντιμετώπισης του Συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου είναι η υιοθέτηση μιας υγιεινής διατροφής και η συστηματική άσκηση.

Στη συνέχεια, εάν δεν παρατηρηθεί βελτίωση των συμπτωμάτων τότε ως δεύτερη γραμμή άμυνας προτείνεται η υιοθέτηση μίας δίαιτας χαμηλής περιεκτικότητας σε FODMAP είτε η συμπληρωματική χορήγηση ψύλλιου και προβιοτικών.

Σημαντική είναι η στενή επικοινωνία μεταξύ ασθενούς-θεράποντα ιατρού και διαιτολόγου, ώστε να μετριάζεται η συμπτωματολογία και να βελτιώνεται η ποιότητα ζωής.

Βιβλιογραφία

• Lacy B, Pimentel M, Brenner D, Chey W, Keefer L, Long M, Millie D, Moshiree B. ACG Clinical Guideline: Management of Irritable Bowel Syndrome. The American Journal of Gastroenterology: January 2021 – Volume 116 – Issue 1 – p 17-44. doi: 10.14309/ajg.0000000000001036

• Oka P, Barberio B et al. Global prevalence of irritable bowel syndrome according to Rome III or IV criteria: a systematic review and metaanalysis. The Lancet Gastroenterology & Hepatology, 2020 ISSN 2468-1253 https://doi.org/10.1016/s2468-1253(20)30217-x.

• Enck P, Aziz O, Barbara G, Farmer A, Fukudo S, Mayer E, Niesler B, Quigley E, Rajilić-Stojanović M, Schemann M, Schwille-Kiuntke J, Simren M, Zipfel S, Spiller R. Irritable bowel syndrome. Nat Rev Dis Primers. 2016 Mar 24;2:16014. doi: 10.1038/nrdp.2016.14.

• Wald Α. Clinical manifestations and diagnosis of irritable bowel syndrome in adults; Up to date 2018 (www.uptodate.com); Literature review current through: May 2018.

• Mulak A, Tache Y, Larauche M.Sex hormones in the modulation of irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2014 Mar 14; 20(10): 2433–2448. doi: 10.3748/wjg.v20.i10.2433.

1. KHASHAN Α,QUIGLEY Ε,McNAMEE R, McCARTHY F, SHANAHAN F, KENNY L. Increased Risk of Miscarriage and Ectopic Pregnancy Among Women With Irritable Bowel Syndrome. Clinical Gastroenterology and Hepatology 2012;10:902–909.
2. Moosavi S, Pimentel M, Wong M, Rezaie A. Irritable Bowel Syndrome in Pregnancy. Am J Gastroenterol 2021;116:480–490. https://doi.org/10.14309/ajg.0000000000001124.

• Lacy B, Patel N. Rome Criteria and a Diagnostic Approach to Irritable Bowel Syndrome. J Clin Med. 2017 Oct 26;6(11):99. doi: 10.3390/jcm6110099.

• Grundmann Ο, Yoon S. Irritable bowel syndrome: epidemiology, diagnosis and treatment: an update for health-care practitioners. J Gastroenterol Hepatol. 2010 Apr;25(4):691-9. doi: 10.1111/j.1440-1746.2009.06120.x.

• McKenzie Y, Bowyer R, Leach H, Gulia P, Horobin J, Sullivan N, Pettitt C, Reeves L, Seamark L, Williams M, Thompson J, Lomer MC, (IBS Dietetic Guideline Review Group on behalf of Gastroenterology Specialist Group of the British Dietetic Association). British Dietetic Association systematic review and evidence-based practice guidelines for the dietary management of irritable bowel syndrome in adults (2016 update). J Hum Nutr Diet. 2016 Oct;29(5):549-75.doi: 10.1111/jhn.12385. Epub 2016 Jun 8.

• Magge S, Lembo A. Low-FODMAP Diet for Treatment of Irritable Bowel Syndrome. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2012 Nov; 8(11): 739–745.
• Shi L, Balakrishnan K, Thiagarajah K, Ismail M, Yin O. Beneficial Properties of Probiotics. Trop Life Sci Res. 2016 Aug; 27(2): 73–90. doi: 10.21315/tlsr2016.27.2.6

Συχνές Ερωτήσεις

Τι είναι το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου;

Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (irritable bowel syndrome, IBS), το οποίο συχνά αναφέρεται και ως ευερέθιστο έντερο, είναι μία χρόνια λειτουργική διαταραχή του πεπτικού συστήματος, παλαιότερα γνωστό με τον όρο «σπαστική κολίτιδα». Χαρακτηρίζεται από συμπτώματα, όπως κοιλιακός πόνος, μετεωρισμός και διαταραχές των κενώσεων (διάρροια ή δυσκοιλιότητα ή εναλλαγή διάρροιας και δυσκοιλιότητας).

Η διατροφή σχετίζεται με την εμφάνιση του ευερέθιστου εντέρου;

Τα αίτια του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου δεν είναι πλήρως κατανοητά. Έχουν προταθεί διάφοροι μηχανισμοί που φαίνεται να οδηγούν στην εμφάνιση του συνδρόμου, μεταξύ των οποίων είναι και οι τροφικές δυσανεξίες. Πάνω από το 70% των ατόμων με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου παρατηρούν πως συγκεκριμένα τρόφιμα πυροδοτούν εξάρσεις και αυξάνουν τα συμπτώματα. Βέβαια, δεν έχει διευκρινιστεί ακόμα εάν είναι αίτιο του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου.

Υπάρχει θεραπεία για το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου;

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κάποια θεραπεία για την αντιμετώπιση του ευερέθιστου εντέρου, ωστόσο προτείνονται ορισμένες τροποποιήσεις του τρόπου ζωής, συμπεριλαμβανομένου αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες των ασθενών, που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση και ελάττωση των συμπτωμάτων.

Ποιες είναι οι βασικές διατροφικές πρακτικές σε άτομα με ευερέθιστο έντερο;

Ο ρόλος της δίαιτας στη θεραπεία του ευερέθιστου εντέρου δεν είναι πλήρως κατανοητός. Υπάρχουν ορισμένα “ερεθιστικά” τρόφιμα/ροφήματα που φαίνεται να πυροδοτούν τα συμπτώματα της νόσου και για αυτό καλό θα είναι να αποφεύγονται, όπως πικάντικά τρόφιμα (π.χ., καυτερές πιπεριές, σάλτσες, μπαχαρικά), λιπαρά τρόφιμα (π.χ. τηγανιτά αρτοπαρασκευάσματα, γλυκά), αλκοόλ, τρόφιμα πλούσια σε ζυμώσιμους υδατάνθρακες βραχείας αλυσίδας (FODMAPs). Επίσης, τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες, όπως πίτουρο σιταριού, σίκαλη, δημητριακά ολικής άλεσης, κινόα, λιναρόσπορος κ.α. μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματα σε ασθενείς με προεξάρχον σύμπτωμα τη διάρροια. Αντιθέτως, σε ασθενείς με προεξάρχον σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα, μία διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των συμπτωμάτων.

Σημαντικό είναι ο/η ασθενής με ευερέθιστο έντερο να έχει ένα ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων και συμπτωμάτων, το οποίο θα βοηθήσει στον εντοπισμό των τροφίμων που εμπλέκονται στην πρόκληση των συμπτωμάτων.

Τι είναι η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs;

Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs περιορίζει προσωρινά τους ζυμώσιμους βραχείας αλύσου υδατάνθρακες με στόχο την ανακούφιση ανεπιθύμητων γαστρεντερικών συμπτωμάτων όπως το κοιλιακό φούσκωμα, ο κοιλιακός πόνος, η διάρροια και η δυσκοιλιότητα. Μία δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs συστήνεται για περιορισμένες χρονικές περιόδου σε άτομα που έχουν διαγνωστεί με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS) ως δεύτερη γραμμή διαιτητικής αντιμετώπισης της νόσου. Δηλαδή εάν τα συμπτώματα δεν υποχωρήσουν αφού γίνουν οι κατάλληλες τροποποιήσεις του τρόπου ζωής, τότε συστήνεται η υιοθέτηση μίας δίαιτας χαμηλής σε FODMAPs.

Είναι ένα αρκετά περιοριστικό διατροφικό σχήμα, καθώς αποκλείει σημαντικές ομάδες τροφίμων, δε θα πρέπει να το δοκιμάσετε μόνοι σας χωρίς να έχετε συμβουλευτεί το/την θεράπων ιατρό ή/και τη διαιτολόγο σας.