Διάρροια και διατροφή

Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η διάρροια χαρακτηρίζεται από: (1)

“Tην αποβολή ρευστών και ασχημάτιστών (χαλαρών) κενώσεων τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα (ή με μεγαλύτερη συχνότητα από την συνήθη για κάθε άτομο).”

Η διάρροια αποτελεί τη δεύτερη αιτία θνησιμότητας για παιδιά κάτω των 5 ετών, με 525.000 παιδιά να πεθαίνουν ετησίως από αυτή τη νόσο.

Ανάλογα με τη διάρκεια της ορίζεται:

1. Οξεία διάρροια - διαρκεί μερικές ώρες ή ημέρες
2. Εμμένουσα ή χρόνια διάρροια - διαρκεί πάνω από 14 ημέρες

Καθημερινά στον εντερικό αυλό των φυσιολογικών ατόμων εισέρχονται 8-10 λίτρα υγρών.

Τα υγρά αυτά προέρχονται από τις εκκρίσεις της στοματικής κοιλότητας, του στομάχου, του παγκρέατος, της χολής ενώ μία ποσότητα της τάξης των δύο λίτρων περίπου προέρχεται από την εξωγενή πρόσληψη υγρών και τροφίμων.

Η πλειονότητα των υγρών θα απορροφηθεί από τα επιθηλιακά κύτταρα του λεπτού εντέρου ώστε στα κόπρανα να αποβληθούν ελάχιστες ποσότητες υγρών.

Επομένως, η απορρόφηση και η έκκριση υγρών και ηλεκτρολυτών από το γαστρεντερικό μας σύστημα είναι μία δυναμική διαδικασία, που βρίσκεται σε απόλυτη ισορροπία.

Διαταραχές των μηχανισμών απορρόφησης υγρών και ηλεκτρολυτών, των μηχανισμών απέκκρισης ή του συνδυασμού αυτών μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση διάρροιας.(2)

Υπάρχουν τέσσερις βασικοί μηχανισμοί που μπορούν να την προκαλέσουν.

Με βάση τον μηχανισμό πρόκλησης η διάρροια διακρίνεται σε :(3)

1) Ωσμωτική διάρροια.

Προκαλείται από την παρουσία στον εντερικό αυλό μεγάλης ποσότητας ουσιών, που δεν μπορούν να απορροφηθούν από τα επιθηλιακά εντερικά κύτταρα, με αποτέλεσμα να προκαλούν τη μεταφορά υγρών από τα κύτταρα του εντέρου προς τον εντερικό αυλό. Αυτό οδηγεί στον σχηματισμό υδαρών κοπράνων και στην εμφάνιση διάρροιας.

Για παράδειγμα, η ωσμωτική διάρροια εμφανίζεται σε καταστάσεις δυσαπορρόφησης συγκεκριμένων υδατανθράκων. Ένα τυπικό παράδειγμα δυσαπορρόφησης είναι αυτό της λακτόζης.

Η λακτόζη είναι ένας υδατάνθρακας, ο οποίος για να απορροφηθεί απαιτεί την παρουσία ενός ενζύμου (λακτάση). Τα άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη, δεν μπορούν να τη διασπάσουν και να την απορροφήσουν λόγω των χαμηλών επιπέδων ή ανεπάρκειας του ενζύμου με αποτέλεσμα να παραμένει αυτούσια στον εντερικό αυλό, να προκαλεί τη μετακίνηση υγρών προς τον εντερικό αυλό και κατ΄ επέκταση την εμφάνιση διάρροιας.

2) Εκκριτική διάρροια.

Μεγάλες ποσότητες υγρών και ηλεκτρολυτών εκκρίνονται καθημερινά στον εντερικό αυλό, αλλά προτού φτάσουν στο παχύ έντερο επαναπορροφώνται.

Όταν παρατηρείται μειωμένη επαναπορρόφηση υγρών και ηλεκτρολυτών σε σύγκριση με τη δέουσα ποσότητα, τότε εμφανίζεται διάρροια.

Για παράδειγμα, εκκριτική διάρροια εμφανίζεται σε παθήσεις όπως κοιλιοκάκη, νόσος του Crohn, χειρουργικές επεμβάσεις στο έντερο, παθήσεις που διαταράσσουν την απορροφητική ικανότητα του εντερικού βλεογόννου.

Επίσης, αρκετοί άνθρωποι έχουν πεθάνει από την εκκριτική διάρροια που σχετίζεται με την χολέρα. H χολέρα είναι μια νόσος που οφείλεται στην προσβολή του εντέρου από την εντεροτοξίνη που παράγει το βακτήριο Vibrio cholerae. Η εντεροτοξίνη αυτή προκαλεί αυξημένη έκκριση υγρών και ηλεκτρολυτών με αποτέλεσμα την εμφάνιση διάρροιας.

3) Φλεγμονώδης διάρροια.

Οφείλεται σε φλεγμονή του εντερικού βλεννογόνου με αποτέλεσμα τη μείωση της απορροφητικής του ικανότητας.

Κλασικό παράδειγμα είναι τα ιδιοπαθή φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, νόσος του Crohn).

Επίσης, η φλεγμονή μπορεί να σχετίζεται με την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών και ιών που διαταράσσουν τον εντερικό φραγμό.

Για παράδειγμα, βακτήρια όπως Ε.coli, Salmonella, Campylobacter μπορούν να προσβάλλουν τον οργανισμό και να προκαλέσουν διάρροια στον πάσχοντα.

4) Διάρροια ως αποτέλεσμα κινητικών διαταραχών του γαστρεντερικού σωλήνα.

Διαταραχές στην κινητικότητα του εντέρου μπορούν να επιταχύνουν το χρόνο διέλευσης της τροφής, μειώνοντας την απορρόφηση και οδηγώντας σε εμφάνιση διάρροιας.

Ένα κλασικό παράδειγμα, είναι το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, όπου συχνά οι πάσχοντες εμφανίζουν γαστρεντερικά συμπτώματα όπως η διάρροια.

Τα κύρια συμπτώματα της διάρροιας περιλαμβάνουν υδαρή, ασχημάτιστα κόπρανα και άμεση ανάγκη για κένωση.

Μερικά άλλα συμπτώματα που ενδεχομένως να εμφανιστούν είναι: (4)

• Ναυτία
• Φούσκωμα στην κοιλιά
• Κοιλιακός πόνος
• Αφυδάτωση
• Αίμα ή βλέννα στα κόπρανα
• Υψηλός πυρετός

Βασικός στόχος της διατροφής σε περιπτώσεις διάρροιας θα πρέπει να είναι:

• Αναπλήρωση υγρών και ηλεκτρολυτών.
• Προσεκτικός σχεδιασμός του πλάνου διατροφής ώστε να μην επιδεινωθούν τα συμπτώματα.

Αναπλήρωση υγρών και ηλεκτρολυτών

Η διάρροια αυξάνει τον κίνδυνο αφυδάτωσης και ο μόνος τρόπος καταπολέμησής της είναι να παραμείνετε ενυδατωμένοι.

Βέβαια, δεν επαρκεί μόνο η αυξημένη πρόσληψη νερού για να διορθωθεί η αφυδάτωση, καθώς απαιτείται ταυτόχρονα αναπλήρωση και των ηλεκτρολυτών.

Οι ηλεκτρολύτες είναι μέταλλα, όπως το νάτριο, το κάλιο, το χλώριο, που παίζουν σημαντικό ρόλο στην ενυδάτωση του οργανισμού καθώς ρυθμίζουν την ποσότητα και την κατανομή των υγρών στο σώμα και στα κύτταρα.

Απαιτούνται τουλάχιστον 8-10 ποτήρια υγρών/ημέρα.

Η αντιμετώπιση της ήπιας διάρροιας τις περισσότερες φορές γίνεται στο σπίτι μέσω της κατανάλωσης αρκετών υγρών, ώστε να αναπληρώσετε τις απώλειες νερού και ηλεκτρολυτών.

Μπορείτε να καταναλώσετε νερό, αραιωμένους χυμούς φρούτων, σούπες ή ζωμούς, αθλητικά ποτά ή μπορεί να χρειαστεί να προμηθευτείτε ένα πόσιμο διάλυμα ενυδάτωσης (ORS, Οral rehydration solutions).

Τα διαλύματα αυτά συνήθως παρασκευάζονται από νερό, αλάτι και ζάχαρη. Μπορείτε και εσείς να προετοιμάσετε στο σπίτι ένα διάλυμα χρησιμοποιώντας αλάτι, ζάχαρη και νερό.

Για την προετοιμασία 1L διαλύματος θα χρησιμοποιήσετε:

• Μία κουταλιά του γλυκού αλάτι.
• Οχτώ κουταλάκια του γλυκού ζάχαρη.
• Ένα λίτρο καθαρού πόσιμου ή βρασμένου νερού.

Η άμεση παρέμβαση και η χορήγηση υγρών είναι σημαντική καθώς θα μειώσει τον κίνδυνο αφυδάτωσης, κακής θρέψης και άλλων επιπλοκών και παράλληλα θα μειώσει ίσως την ανάγκη για νοσηλεία.

Βέβαια, θα πρέπει να δώσετε προσοχή σε κάποια σημεία:

1. Τα υγρά να καταναλώνονται σταδιακά και ενδιάμεσα των γευμάτων.
2. Τα υγρά σε θερμοκρασία περιβάλλοντος γίνονται ευκολότερα ανεκτά από τα πολύ ζεστά ή πολύ κρύα υγρά.
3. Προσοχή στην αυξημένη κατανάλωση αθλητικών ποτών με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, καθώς θα οδηγήσει σε επιδείνωση των συμπτωμάτων.
4. Προσοχή στην αυξημένη πρόσληψη καφέ/τσαγιού καθώς περιέχουν καφεΐνη, η οποία είναι διουρητική, οπότε ευνοεί την αποβολή υγρών. (5)

Προσεκτικός σχεδιασμός του πλάνου διατροφής

Ορισμένες διατροφικές συμβουλές για άτομα που αντιμετωπίζουν διάρροια είναι: (6)

• Προσπαθήστε να κάνετε μικρά και συχνά γεύματα.
• Τρόφιμα σε θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι περισσότερο ανεκτά από τα πολύ ζεστά ή κρύα τρόφιμα.
• Αποφύγετε τηγανητά ή τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά.
• Αποφύγετε τρόφιμα πλούσια σε ζάχαρη, όπως καραμέλες, συμπυκνωμένους χυμούς φρούτων, αθλητικά ποτά με αυξημένη περιεκτικότητα σε ζάχαρη, σοκολάτα, γλυκά κ.α.
• Αποφύγετε τρόφιμα πλούσια σε διαιτητικές ίνες, όπως ωμά λαχανικά, πίτουρο σιταριού, δημητριακά και ζυμαρικά ολικής άλεσης, καστανό ρύζι, κινόα.
• Αποφύγετε τα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το γάλα για 24-48 ώρες, καθώς φαίνεται ότι αρκετοί ασθενείς με διάρροια εμφανίζουν μία δυσανεξία στη λακτόζη.
• Αποφύγετε τον καφέ, πράσινο τσάι, αναψυκτικά καθώς περιέχουν καφεΐνη.
• Εάν εμφανίζετε φούσκωμα στην κοιλιά τότε καλό είναι να αποφεύγετε τρόφιμα που οδηγούν σε παραγωγή αερίων, όπως όσπρια (ξερά φασόλια, ρεβίθια, φακές), λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, αγκινάρες, μπάμιες, αρακάς, υπερβολικές ποσότητες από υποκατάστατα ζάχαρης (σορβιτόλη, μανιτόλη, ξυλιτόλη), ροφήματα με ανθρακικό κ.α.

Στο παρακάτω πίνακα αναφέρουμε ενδεικτικά μερικά τρόφιμα που θα μπορούσατε να εντάξετε στη διατροφή σας εμφανίζετε διάρροια και μερικά τρόφιμα που καλό είναι να μην υπάρχουν στο διατροφικό πλάνο καθώς ενδεχομένως να επιδεινώσουν τα συμπτώματα.

Πολλές μελέτες έχουν διεξαχθεί για να διερευνήσουν εάν η χορήγηση προβιοτικών μπορεί να αποτελέσει εργαλείο τόσο πρόληψης όσο και αντιμετώπισης της οξείας διάρροιας.

Ως προβιοτικά χαρακτηρίζονται οι ζωντανοί μικροοργανισμοί οι οποίοι όταν χορηγηθούν σε επαρκείς ποσότητες μπορούν να οδηγήσουν σε θετικά οφέλη για την υγεία του ξενιστή. (7)

Παρότι αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η καλή υγεία του εντέρου είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία μας, το Αμερικανικό κολλέγιο Γαστρεντερολογίας δεν υποστηρίζει την χορήγηση προβιοτικών για την αντιμετώπιση της οξείας διάρροιας σε ενήλικες, εκτός από τις περιπτώσεις διάρροιας-σχετιζόμενης με την αντιβίωση.

Αυτό οφείλεται κατά βάση στη μεγάλη ετερογένεια των μελετών που έχουν διεξαχθεί ως προς το είδος, τη δόση και τη διάρκεια των σκευασμάτων που χρησιμοποίησαν. Αυτό δεν μας επιτρέπει τη σύγκριση των μελετών και επομένως τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.

Μία μετανάλυση, που συμπεριέλαβε 63 μελέτες έδειξε ότι η χορήγηση προβιοτικών είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της διάρροιας σε παιδία και ενήλικες με διάρροια που προκλήθηκε από παθογόνο μικροοργανισμό, καθώς κατάφερε να μειώσει τη διάρκεια της διάρροιας και τη συχνότητα των κενώσεων.

Συγκεκριμένα, φάνηκε ότι η διάρκεια της διάρροιας μειώθηκε κατά μία μέρα στα άτομα που έλαβαν το συμπλήρωμα.

Βέβαια, αξίζει να τονιστεί ότι οι 56 από τις μελέτες που αξιολογήθηκαν χρησιμοποίησαν βρέφη και μικρά παιδιά με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για την χρησιμότητα των προβιοτικών σε ενήλικες. (8)

Βέβαια, σε ενήλικες η χορήγηση προβιοτικών φαίνεται να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για την πρόληψη διάρροιας-σχετιζόμενη με αντιβίωση. Η αντιβίωση φαίνεται ότι διαταράσσει τον εντερικό μας μικροβιόκοσμο με αποτέλεσμα την εμφάνιση διάρροιας.

Σε μία συστηματική ανασκόπηση που συμπεριέλαβε 17 μελέτες φάνηκε ότι η διάρροια-σχετιζόμενη με την αντιβίωση ήταν περισσότερο διαδεδομένη σε αυτούς που δεν λάμβαναν το συμπλήρωμα.

Αναλυτικότερα, παρατηρήθηκε μία μείωση του κινδύνου εμφάνισης διάρροιας-σχετιζόμενη με αντιβίωση της τάξης του 51% σε άτομα που κατανάλωναν το συμπλήρωμα προβιοτικών. (9)

Ενδεχομένως, η χρήση των προβιοτικών να έχει ένα προληπτικό ρόλο και στη διάρροια ταξιδιωτών. Η διάρροια των ταξιδιωτών είναι η πιο συχνή λοίμωξη που σχετίζεται με το ταξίδι. (10)

Η οξεία διάρροια στην πλειονότητα των περιπτώσεων είναι ακίνδυνη αλλά μπορεί να οδηγήσει σε απώλειες υγρών και ηλεκτρολυτών, οπότε χρειάζεται να θυμόμαστε την άμεση αναπλήρωση των υγρών και ηλεκτρολυτών ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο αφυδάτωσης.

Συνήθως, αντιμετωπίζεται στο σπίτι και ο ασθενής έχει αναρρώσει σε 2-3 ημέρες. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί να λάβετε ιατρική φροντίδα.

Για την ανακούφισή σας, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αντιδιαρροϊκά φάρμακα που είναι διαθέσιμα στα φαρμακεία χωρίς ιατρική συνταγή. Βέβαια, τα φάρμακα αυτά δε θα διορθώσουν μία πιθανή αφυδάτωση, οπότε βασικό μέλημα σας είναι η αναπλήρωση των υγρών.

Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις όπου διάρροια μπορεί να σχετίζεται με την παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών ίσως θα χρειαστεί να λάβετε αντιβιοτικά φάρμακα σε συνεννόηση πάντα με τον θεράποντα ιατρό σας. (11)

Συνήθως η ήπια οξεία διάρροια αντιμετωπίζετε στο σπίτι, χωρίς να χρειαστεί ο ασθενείς να απευθυνθεί σε κάποιον θεράπων ιατρό. Ωστόσο, ίσως χρειαστεί να επισκεφθείτε το γιατρό σας εάν συντρέχουν παράγοντες όπως:

• Η διάρροια διαρκεί πάνω από δύο μέρες, χωρίς βελτίωση των συμπτωμάτων.
• Έντονη δίψα, ξηρό και κολλώδες στόμα, κούραση, σύγχυση, ζάλη, αδυναμία, σκουρόχρωμα ούρα, ξηρή και αφυδατωμένη επιδερμίδα, ελάχιστη παραγωγή ούρων, συμπτώματα που υποδηλώνουν αφυδάτωση.
• Έντονος κοιλιακός πόνος.
• Σκουρόχρωμα κόπρανα ή αίμα στα κόπρανα.
• Πυρετό πάνω από 39 °C.

Η διάρροια μπορεί να προκληθεί μέσω διαφόρων μηχανισμών και με βάση τη διάρκεια της κατηγοριοποιείται σε οξεία και χρόνια.

Η οξεία διάρροια συνήθως δεν απαιτεί ιατρική φροντίδα καθώς ο ασθενής αναρρώνει σε λίγες μέρες.

Ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια υγρών και ηλεκτρολυτών, οπότε βασικός στόχος θα πρέπει να είναι η άμεση επανυδάτωση ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο σοβαρής αφυδάτωσης.

Επίσης, η διατροφή παίζει ρόλο-κλειδί στην ανακούφιση των συμπτωμάτων για αυτό θα πρέπει να υπάρχει μία ενημέρωση αναφορικά με τα τρόφιμα που φαίνεται να είναι ανεκτά κατά τη διάρκεια της διάρροιας και με τα τρόφιμα που θα πρέπει να αποφεύγονται.

Η υιοθέτηση στερητικών διαιτών ή η μείωση της πρόσληψης τροφής δεν είναι μία σωστή πρακτική καθώς αυξάνει τον κίνδυνο κακής θρέψης. Επομένως, θα πρέπει να δοθεί μεγάλη σημασία στο σωστό σχεδιασμό του διαιτολογίου.

1. World Health Organization. Diarrhoeal disease (2017) Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diarrhoeal-disease. (Accessed 12 September 2022).
2. Brinkman JE, Dorius B, Sharma S. Physiology, Body Fluids. [Updated 2022 May 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, 2022 Jan.
3. Surawicz C.M. Mechanisms of Diarrhea. Current Gastroenterology Reports, 2010. 12(4): p. 236-241.
4. Semrad C. Approach to the Patient with Diarrhea and Malabsorption. Goldman's Cecil Medicine. 2012 : 895–913.Published online 2012 May 8. doi: 10.1016/B978-1-4377-1604-7.00142-1.
5. Farthing M, Salam MA, Lindberg G et al. Acute diarrhea in adults and children: a global perspective. J Clin Gastroenterol 2013;47:12–20.
6. Canadian Society of Intestinal Research. Diarrhea and Diet (2003). Available from: https://badgut.org/information-centre/health-nutrition/diarrhea-and-diet/. (Accessed 12 September 2022).
7. Mark D.Probiotics. Can Fam Physician. 2005 Nov 10; 51(11): 1455–1457.
8. Allen S, Martinez E, Gregorio G, Dans L. Probiotics for treating acute infectious diarrhoea. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Nov; 2010(11): CD003048.Published online 2010 Nov 10. doi: 10.1002/14651858.CD003048.pub3
9. Blaabjerg S, Artzi D, Aabenhus R. Probiotics for the Prevention of Antibiotic-Associated Diarrhea in Outpatients—A Systematic Review and Meta-Analysis. Antibiotics (Basel). 2017 Dec; 6(4): 21.Published online 2017 Oct 12. doi: 10.3390/antibiotics6040021
10. McFarland L, Goh SAre probiotics and prebiotics effective in the prevention of travellers' diarrhea: A systematic review and meta-analysis. Travel Med Infect Dis 2019 Jan-Feb;27:11-19.doi: 10.1016/j.tmaid.2018.09.007. Epub 2018 Sep 29.
11. BARR W, SMITH A. Acute Diarrhea in Adults. Am Fam Physician. 2014;89(3):180-189.