Διατροφή για Γαστροοισοφαγική Παλινδρόμηση - Αίτια & Αντιμετώπιση

Ο όρος Γαστροοισοφαγική Παλινδρομική Νόσος (ΓΟΠΝ) χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία συχνή γαστρεντερική διαταραχή όπου παρατηρείται παλινδρόμηση του γαστρικού υγρού προς τον οισοφάγο. Οι περισσότεροι τη γνωρίζουμε ως γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ).

Κατά καιρούς, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση παρατηρείται και σε φυσιολογικά άτομα, ιδίως μετά από την κατανάλωση ενός μεγάλου γεύματος. Ωστόσο, τα επεισόδια αυτά είναι σύντομα και ασυμπτωματικά.

Η ΓΟΠΝ εκδηλώνεται όταν υπάρχει επαναλαμβανόμενη μεταφορά του γαστρικού περιεχομένου προς τον οισοφάγο (τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα), η οποία ερεθίζει το βλεννογόνο του, οδηγώντας στην εμφάνιση ανεπιθύμητων συμπτωμάτων και επιπλοκών. (1)

Το γαστρικό υγρό φανταστείτε ότι λειτουργεί ως ̎καυστικό ̎ στα τοιχώματα του οισοφάγου, λόγω της αυξημένης οξύτητας του με αποτέλεσμα ενδεχομένως να εμφανιστούν και ιστολογικές αλλοιώσεις.

Εξαιτίας αυτού η ΓΟΠ μπορεί να διακριθεί σε:

• ΓΟΠ με ενδοσκοπικές βλάβες (οισοφαγίτιδα, εξελκώσεις κ.α.)
• ΓΟΠ χωρίς ενδοσκοπικές βλάβες

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, αφού καταναλώσουμε την τροφή, αυτή μεταφέρεται στον οισοφάγο και στη συνέχεια στο στομάχι, όπου συνεχίζεται η διαδικασία της πέψης με την έκκριση του γαστρικού υγρού.

Το γαστρικό υγρό που εκκρίνεται από τους γαστρικούς αδένες, έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι εξαιρετικά όξινο, γιατί περιέχει ένα ισχυρότατο οξύ, το υδροχλωρικό οξύ. Όταν το οξύ αυτό έρθει σε επαφή με τα επιθηλιακά κύτταρα του οισοφάγου μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές αλλοιώσεις και επιπλοκές.

Εξαιτίας αυτού, ο οισοφάγος διαθέτει έναν βασικό μηχανισμό προστασίας από τη βλαπτική δράση του παλινδρομούντος γαστρικού οξέος, τον κατώτερο οισοφαγικό σφιγκτήρα. Πρόκειται για ένα μυϊκό δακτύλιο, που βρίσκεται στη θέση ένωσης του οισοφάγου με το στομάχι, που λειτουργεί ως ανεπίστροφη βαλβίδα επιτρέποντας την είσοδο της τροφής από τον οισοφάγο προς το στομάχι και παρεμποδίζοντας ταυτόχρονα την παλινδρόμηση των γαστρικών υγρών και της τροφής προς τον οισοφάγο.

Όταν ο κατώτερος οισοφαγικός σφικτήρας δεν λειτουργεί σωστά ή ανεπαρκώς τότε το περιεχόμενο του στομάχου είναι δυνατόν να περάσει προς τον οισοφάγο και να προκαλέσει βλάβες.

Η ΓΟΠ εκδηλώνεται με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων και βλαβών.

Τα συμπτώματα μπορεί να προέρχονται τόσο από τον οισοφάγο όσο και από άλλα όργανα γειτονικά προς αυτόν, όπως είναι οι πνεύμονες, ο λάρυγγας, το στόμα κ.α.

Συχνά συμπτώματα της ΓΟΠ περιλαμβάνουν: (2)

• Οπισθοστερνικός καύσος (αίσθημα καψίματος στο στήθος, οι γνωστές καούρες)
• Όξινες αναγωγές
• Δυσφαγία (δυσκολία στην κατάποση)
• Θωρακικός πόνος
• Λαρυγγίτιδα
• Βραχνάδα, ή μια αλλαγή στη χροιά της φωνής
• Χρόνιος βήχας, ειδικά τη νύχτα
• Επίμονος πόνος στο λαιμό

Η χρόνια παλινδρόμηση των οξέων του στομάχου προς τον κατώτερο οισοφάγο είναι δυνατόν να προκαλέσει:

• Οισοφαγίτιδα. Η διαρκής παλινδρόμηση των όξινων υγρών ερεθίζει την εσωτερική επιφάνεια του οισοφάγου προκαλώντας φλεγμονή, οδηγώντας στην εκδήλωση οισοφαγίτιδας. Με την πάροδο του χρόνου, η φλεγμονή μπορεί να διαβρώσει τον οισοφάγο, προκαλώντας επιπλοκές όπως αιμορραγία ή αναπνευστικά προβλήματα, όπως λαρυγγίτιδα, πνευμονία από εισρόφηση.
• Στένωση οισοφάγου.
• Έλκη στον κατώτερο οισοφάγο. Τα οξέα του στομάχου μπορούν να διαβρώσουν τους ιστούς του οισοφάγου προκαλώντας έλκος. Το έλκος μπορεί να αιμορραγήσει, να προκαλέσει πόνο και να κάνει δύσκολη την κατάποση.
• Μεταπλασία του επιθηλίου του οισοφάγου (οισοφάγος Barrett). Στον οισοφάγο Barrett, το χρώμα και η σύσταση του ιστού της εσωτερικής επιφάνειας του οισοφάγου αλλάζουν. Αυτές οι αλλαγές έχουν συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου οισοφάγου. Στους ασθενείς με οισοφάγο Barrett προτείνεται τακτική παρακολούθηση.

Η θεραπεία που θα ακολουθήσει ο/η θεράπων ιατρός εξαρτάται από τα συμπτώματα που αντιμετωπίζει ο/η ασθενής.

Συγκεκριμένα σε άτομα με ήπια συμπτωματολογία ως πρώτη γραμμή θεραπείας είναι η τροποποίηση του τρόπου ζωής του ασθενούς.

Σε άτομα με μέτρια προς βαριά συμπτωματολογία συστήνεται σε συνδυασμό με αλλαγές του τρόπου ζωής, η έναρξη φαρμακευτικής θεραπείας (αντιόξινα, αντιϊσταµινικά, αναστολείς αντλίας πρωτονίων) και σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί και χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση της νόσου.

Αρκετοί ασθενείς μπορούν να επωφεληθούν από κάποιες αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες, για αυτό και σύμφωνα με τις οδηγίες του Αμερικάνικου Κολλεγίου Γαστρεντερολογίας, διαιτητικές τροποποιήσεις θα πρέπει να συνιστώνται και να αποτελούν βασικό πυλώνα της διαχείρισης των ασθενών με ΓΟΠ.

Με βάση τις κατευθυντήριες συστάσεις συστήνεται:

Μικρά και συχνά γεύματα.

Τα άτομα με ΓΟΠ θα βοηθηθούν από τον κατάλληλο σχεδιασμό των γευμάτων. Συγκεκριμένα, τα μεγάλα γεύματα μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη γαστρική διάταση και ενδεχομένως σε παλινδρόμηση του γαστρικού υγρού. Οι ασθενείς με ΓΟΠ πρέπει να αποφεύγουν τα μεγάλα σε όγκο γεύματα και να προτιμούν τα μικρά και συχνά.

Αποφυγή τροφίμων και ποτών που οδηγούν σε χαλάρωση του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα.

Υπάρχουν κάποια τρόφιμα που έχουν ενοχοποιηθεί για την αρνητική τους επίδραση στα συμπτώματα της ΓΟΠ και καλό θα είναι να αποφεύγονται από τα άτομα που πάσχουν από ΓΟΠ. Τα τρόφιμα αυτά φαίνεται ότι επηρεάζουν άμεσα τον κατώτερο οισοφαγικό σφιγκτήρα, οδηγώντας σε μείωση της πίεσης του με αποτέλεσμα αυτός να μην κλείνει επαρκώς ώστε να αποτρέψει την παλινδρόμηση του γαστρικού οξέος.

Τέτοια τρόφιμα είναι:

• Λιπαρά τρόφιμα π.χ. τηγανητά, βούτυρο, τύπου  "fast food"
• Σοκολάτα
• Ανθρακούχα ροφήματα π.χ. αναψυκτικά
• Καφές, τσάι
• Αλκοολούχα ποτά
• Δυόσμος
• Μέντα
• Κρεμμύδι
• Σκόρδο

Παρότι, η κατανάλωση αυτών των τροφίμων φαίνεται ότι οδηγεί σε επιδείνωση των συμπτωμάτων της ΓΟΠ σε ορισμένες μελέτες, απαιτείται σίγουρα εξατομίκευση προτού αποκλείσετε πλήρως από τη διατροφή σας οποιοδήποτε από τα παραπάνω τρόφιμα ή και άλλα τα οποία ενδεχομένως να σας ενοχλούν και δεν εμφανίζονται στην άνωθι λίστα.

Για παράδειγμα, παρότι ο περιορισμός του προσλαμβανόμενου λίπους, αποτελεί μία από τις συστάσεις που δίνονται σε ασθενείς με ΓΟΠ, δεν υποστηρίζουν όλες οι μελέτες ότι η κατανάλωση μίας δίαιτας χαμηλής σε λίπος (<45 γρ./ημέρα) θα μπορέσει να ωφελήσει τους ασθενείς με ΓΟΠ. Πέραν από το συνολικό λίπος, η πηγή του λίπους – το τρόφιμο δηλαδή από το οποίο το προσλαμβάνουμε – ενδεχομένως να είναι πιο σημαντική.

Επίσης, όσον αφορά στο αλκοόλ δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητοί οι μηχανισμοί μέσω των οποίων το αλκοόλ θα μπορούσε να επιδεινώσει τα συμπτώματα της ΓΟΠ, καθώς μελέτες δείχνουν ότι διαφορετικά αλκοολούχα ποτά οδηγούν σε διαφορετικές επιδράσεις.

Αποφυγή εσπεριδοειδών

Η αποφυγή εσπεριδοειδών φρούτων, όπως πορτοκάλι, λεμόνι, grapefruit, ανανάς (αρκετά όξινα τρόφιμα) συστήνεται σε άτομα που πάσχουν από ΓΟΠ καθώς τα τρόφιμα αυτά φαίνεται να διεγείρουν τον βλεννογόνο του οισοφάγου.

Η διατροφή φαίνεται ότι αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΓΟΠ. Ωστόσο, πέρα από τις διατροφικές αλλαγές οι ασθενείς με ΓΟΠ θα επωφεληθούν σημαντικά από τροποποιήσεις του γενικότερου τρόπου ζωής.

Εξαιτίας αυτού συστήνεται:

• Απώλεια βάρους σε υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς.
  Η παχυσαρκία φαίνεται ότι αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση της ΓΟΠ ενδεχομένως λόγω αυξημένης ενδοκοιλιακής πίεσης, ως αποτέλεσμα του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους.
  
  Αρκετές προοπτικές μελέτες έχουν δείξει ότι η απώλεια βάρους οδηγεί σε βελτίωση των συμπτωμάτων της νόσου. Μάλιστα, μία προοπτική μελέτη ανέφερε ότι η απώλεια βάρους συσχετίζεται δοσο-εξαρτώμενα με την συχνότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων της ΓΟΠ.
• Αποφυγή κατάκλισης 2-3 ώρες μετά το γεύμα
• Αποφυγή σωματικής δραστηριότητας μετά το γεύμα
• Διακοπή καπνίσματος
• Κατάλληλη θέση ύπνου
  Υπάρχουν αρκετές μελέτες που έχουν μελετήσει τη συμβολή της θέσης του σώματος κατά την κατάκλιση στην επιδείνωση των συμπτωμάτων της ΓΟΠ. Σύμφωνα με τις μελέτες αυτές οι συγκεκριμένοι ασθενείς ωφελούνται αν κατακλίνονται έχοντας το κεφάλι και τον κορμό υπερυψωμένο.
  
  Επίσης, φαίνεται ότι και το πλευρό στο οποίο ξαπλώνουν οι ασθενείς αυτοί έχει σημασία καθώς φαίνεται ότι η κατάκλιση στο δεξί πλευρό μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα της ΓΟΠ.
• Αποφυγή στενών ρούχων

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ) είναι μία συχνή γαστρεντερική διαταραχή που οφείλεται στην παλινδρόμηση του γαστρικού υγρού προς τον οισοφάγο.

Οι ασθενείς μπορούν να εκδηλώσουν διάφορα συμπτώματα και αναλόγως της συμπτωματολογίας τους θα λάβουν την ανάλογη θεραπεία από τον/την θεράπων ιατρό.

Σε κάθε περίπτωση όμως βασικό εργαλείο της διαχείρισης ασθενών με ΓΟΠ είναι οι τροποποιήσεις του τρόπου ζωής τους, οι οποίες περιλαμβάνουν και αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες.

Η απώλεια βάρους σε συνδυασμό με άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως η αποφυγή του καπνίσματος, η αποφυγή κατάκλισης 2-3 ώρες μετά το γεύμα, η κατάλληλη θέση ύπνου αποτελούν μερικές από τις πρακτικές που συστήνονται σε άτομα με ΓΟΠ.

Υπάρχουν συγκεκριμένα τρόφιμα που έχουν ενοχοποιηθεί για την αρνητική τους επίδραση στα συμπτώματα της νόσου, ωστόσο απαιτείται εξατομίκευση. Καλό είναι οι ασθενείς να κρατούν ένα ημερολόγιο καταγραφής τροφίμων ώστε να βρουν ποια τρόφιμα ενδεχομένως να οδηγούν σε επιδείνωση των συμπτωμάτων της ΓΟΠ, στο οποίο φυσικά μπορεί να τους βοηθήσει και η ειδική διαιτολόγος. 

1. Philip K, Dunbar K, Schnoll-Sussman K, Greer F, Yadlapati K, Spechler R. ACG Clinical Guideline for the Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease. The American Journal of Gastroenterology 117(1):p 27-56, January 2022. | DOI: 10.14309/ajg.0000000000001538.
2. NHS. Gastro-oesophageal reflux disease (GORD)Available at: https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/stomach-liver-and-gastrointestinal-tract/gastro-oesophageal-reflux-disease-gord. (Accessed at February 2023).