Πεπτικό Έλκος - Διατροφή, Συμπτώματα & Θεραπεία

Το πεπτικό έλκος είναι μια παθολογική κατάσταση που επηρεάζει το γαστρεντερικό μας σύστημα. Πρόκειται για μία πληγή που δημιουργείται συνήθως στο εσωτερικό τοίχωμα του στομάχου ή του ανώτερου τμήματος του λεπτού εντέρου (δωδεκαδάχτυλος). Έτσι διακρίνεται σε:

• Γαστρικό έλκος: Είναι το έλκος που εντοπίζεται στο στομάχι.

• Έλκος δωδεκαδαχτύλου: Εντοπίζεται στο επάνω τμήμα του λεπτού εντέρου. Το σημείο αυτό ονομάζεται δωδεκαδάχτυλος, εξ’ ου και η ονομασία του έλκους. Στο δωδεκαδάχτυλο πραγματοποιείται το μεγαλύτερο μέρος της πέψης της τροφής.

Αναλυτικότερα, το στομάχι, υπό φυσιολογικές συνθήκες, εκκρίνει οξέα και ένζυμα που συμβάλλουν στην πέψη των τροφών.

Ωστόσο, οι ουσίες αυτές είναι αρκετά διαβρωτικές και για αυτό ο οργανισμός μας διαθέτει αμυντικούς μηχανισμούς ώστε να αποτρέψει τη διάβρωση του τοιχώματος των οργάνων και κατ΄ επέκταση την εμφάνιση πεπτικού έλκους.

Για παράδειγμα, η επιφάνεια του στομάχου και του εντέρου καλύπτεται από ένα στρώμα βλέννης, το οποίο την προστατεύει από την επαφή της με τα όξινα γαστρικά υγρά και τα ένζυμα.

Όταν η ισορροπία μεταξύ των εκκρινόμενων γαστρικών υγρών και των αμυντικών μηχανισμών διαταραχθεί, τότε προκαλείται το έλκος.

Οι δύο συχνότεροι παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη έλκους είναι:¹

Λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (H. pylori bacteria)

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού αποτελεί την συχνότερη αιτία εμφάνισης πεπτικού έλκους. Συγκεκριμένα, το βακτήριο αυτό ευθύνεται περίπου για το 90% του έλκους δωδεκαδαχτύλου και για το 70-90% του γαστρικού έλκους.

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού είναι ένα κοινό βακτηρίδιο του στομάχου, καθώς ανιχνεύεται περίπου στο 50% του πληθυσμού. Η λοίμωξη από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού δεν οδηγεί συνήθως στην εμφάνιση ανεπιθύμητων συμπτωμάτων, για αυτό και οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξή του.

Ωστόσο, σε ορισμένα άτομα η λοίμωξη από το συγκεκριμένο βακτήριο μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση πεπτικού έλκους. Ακόμη δεν είναι γνωστό ποιοι παράγοντες καθιστούν ορισμένους ανθρώπους πιο ευαίσθητους στο να αναπτύξουν συμπτώματα από την λοίμωξη.

Xρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ)

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSAIDs) χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του πόνου, του πυρετού και της φλεγμονής.

Κοινά ΜΣΑΦ είναι:

• Ασπιρίνη

• Ιβουπροφαίνη

• Ναπροξένη

Τα φάρμακα αυτά μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση πεπτικού έλκους, ιδίως όταν χορηγούνται για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε υψηλές δόσεις.

Στο παρελθόν επικρατούσε η άποψη ότι ορισμένοι παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως είναι η κατανάλωση καυτερών φαγητών, το άγχος, το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να σχετίζονται με την παθοφυσιολογία της νόσου.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα που να υποστηρίζουν την άμεση σχέση μεταξύ αυτών των παραγόντων και της εμφάνισης του πεπτικού έλκους.

Βέβαια, οι παράγοντες αυτοί μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματα ή μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης έλκους που οφείλεται σε κάποιον άλλο παράγοντα.

Τα συμπτώματα του πεπτικού έλκους εξαρτώνται από την σοβαρότητα της νόσου.

Το συνηθέστερο σύμπτωμα της νόσου είναι ο επιγαστρικός πόνος (πόνος στην άνω κοιλιακή περιοχή).

Άλλα λιγότερο συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Ναυτία

• Έμετος

• Φούσκωμα

• Οπισθοστερνικός καύσος (καούρα, αίσθημα καψίματος)

• Πόνος στη μέση

• Απώλεια όρεξης ή βάρους

Τα έλκη μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές, όπως αιμορραγία που μπορεί να εκδηλωθεί με παρουσία αίματος στα κόπρανα ή στον έμετο και σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει διάτρηση στομάχου, δηλαδή μια τρύπα που γίνεται στο τοίχωμα του στομάχου που προκαλεί ξαφνικό έντονο πόνο και χρήζει επείγουσας χειρουργικής αντιμετώπισης.

Βασικός πυλώνας της θεραπείας του πεπτικού έλκους είναι η χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής από τον/την θεράπων/ουσα ιατρό σας. Η θεραπεία που θα σας δοθεί εξαρτάται από το αίτιο, αλλά τα περισσότερα πεπτικά έλκη αντιμετωπίζονται με κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Συγκεκριμένα εάν βρεθεί ότι το πεπτικό έλκος οφείλεται σε:

• Λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, απαιτείται θεραπευτική αγωγή εκρίζωσής του. Η θεραπεία πρώτης γραμμής περιλαμβάνει συνδυασμό αντιβιοτικών (αμοξυκιλλίνη, καλιθρομυκίνη, μετρονιδαζόλη) με αναστολείς της αντλίας πρωτονίων, οι οποίοι μειώνουν την οξύτητα στο στομάχι. Ο στόχος της χορήγησης των συγκεκριμένων φαρμάκων είναι η καταστολή της έκκρισης του όξινου γαστρικού περιεχομένου, ώστε να δοθεί χρόνος για την επούλωση του βλεννογόνου έως ότου αντιμετωπισθεί η αρχική αιτία.

• Χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ), απαιτείται τροποποίηση της χρήσης τους.

Χειρουργική επέμβαση εφαρμόζεται στην περίπτωση που το έλκος έχει προκαλέσει σοβαρή και μη ελεγχόμενη αιμορραγία.

Σε κάθε περίπτωση, ο/η ιατρός σας, είναι ο/η πλέον αρμόδιος/α για να αξιολογήσει την κατάστασή σας και να σας προτείνει την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Η διατροφική προσέγγιση θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη καθώς δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες ούτε υπάρχει μία ιδανική διατροφή για τους ασθενείς με πεπτικό έλκος.

Θα πρέπει να τονιστεί εξαρχής ότι τα φάρμακα είναι αυτά που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της θεραπείας της νόσου ενώ η διατροφή δεν μπορεί να δράσει θεραπευτικά.

Στόχος της διαιτητικής αντιμετώπισης των ασθενών με πεπτικό έλκος θα πρέπει να είναι η αποφυγή της υπερέκκρισης όξινων γαστρικών υγρών και η όσο το δυνατόν καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων της νόσου.

Υπάρχουν κάποια τρόφιμα τα οποία φαίνεται να επιδεινώνουν τα συμπτώματα του πεπτικού έλκους, καθώς αυξάνουν την έκκριση των γαστρικών υγρών ή μειώνουν την έκκριση της προστατευτικής βλέννας ή εμφανίζουν βλαπτική επίδραση στο βλεννογόνο.

Σε γενικές γραμμές, μερικά σημεία προσοχής στη διατροφή ασθενών με πεπτικό έλκος θα πρέπει να είναι:²

Περιορίστε την κατανάλωση καφεΐνης

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η κατανάλωση καφεΐνης αποτελεί από μόνη της παράγοντα κινδύνου για ελκωτική νόσο. Εντούτοις, ο κανονικός καφές, ο ντεκαφεϊνέ, καθώς και άλλα αφεψήματα, που περιέχουν καφεΐνη (τσάι, αναψυκτικά) διεγείρουν την έκκριση οξέος και την απελευθέρωση γαστρίνης (ορμόνη που απελευθερώνεται από το στομάχι και αποτελεί τον κύριο ρυθμιστή της έκκρισης του γαστρικού οξέος), ενώ επιδημιολογικές μελέτες υποστηρίζουν την ύπαρξη θετικής σχέσης ανάμεσα στην κατανάλωση καφέ και τη μόλυνση από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού. Βάση των παραπάνω στοιχείων δικαιολογείται η σύσταση για περιορισμένη κατανάλωση τέτοιων αφεψημάτων από ασθενείς με πεπτικό έλκος.

Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ

Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ από οποιαδήποτε πηγή μπορεί να προκαλέσει βλάβη στο βλεννογόνο και συνεπώς να επιδεινώσει την υπάρχουσα ασθένεια ή να παρεμποδίσει τη θεραπεία του πεπτικού έλκους.

Σε όσους καταναλώνουν αλκοόλ συστήνεται αποχή από αυτό κατά τη διάρκεια της έξαρσης του πεπτικού έλκους, ενώ σε άλλες περιόδους μικρές ποσότητες αλκοόλ παράλληλα με τα γεύματα δεν αναμένεται να επιδεινώσουν την κατάσταση των ασθενών.

Περιορίστε την κατανάλωση όξινων τροφίμων

Το pH μιας τροφής πριν την πέψη της έχει περιορισμένη θεραπευτική σημασία για τη διαχείριση του πεπτικού έλκους. Ενδεχομένως, να είναι περισσότερο σημαντικό για τους ασθενείς με έλκη στο στόμα ή τον οισοφάγο.

Ωστόσο, ορισμένοι ασθενείς μπορεί να αναφέρουν επιδείνωση των συμπτωμάτων κατά την κατανάλωση ορισμένων όξινων τροφίμων, όπως το ξύδι, τα εσπεριδοειδή φρούτα ή ο χυμός αυτών (π.χ. χυμός λεμονιού, γκρέιπφρουτ κ.α.) και για αυτό σε αυτήν την περίπτωση είναι καλό να αποφεύγονται.

Βέβαια, οι τυχόν διαιτητικές τροποποιήσεις ή ο αποκλεισμός τροφίμων από τη δίαιτα ασθενών με πεπτικό έλκος θα πρέπει να είναι εξατομικευμένες και να βασίζονται στις δυσανεξίες του καθενός.

Περιορίστε την κατανάλωση ορισμένων μπαχαρικών και καρυκευμάτων

Παρότι τα μπαχαρικά, όπως το μαύρο πιπέρι, το τσίλι σε σκόνη, το κόκκινο πιπέρι δεν έχει αποδειχθεί ότι οδηγούν στην εμφάνιση του πεπτικού έλκους, ενδεχομένως η κατανάλωση τους να οδηγεί σε επιδείνωση των συμπτωμάτων σε ορισμένους ασθενείς με πεπτικό έλκος καθώς ενδέχεται να ερεθίσουν το βλεννογόνο του στομάχου ή του εντέρου.

Σε αυτήν την περίπτωση συστήνεται η αποφυγή τους.

Υπάρχουν κάποια τρόφιμα ή συστατικά που μέσω ερευνών έχει φανεί ότι μπορεί να λειτουργήσουν προστατευτικά.

Σε γενικές γραμμές, μερικά σημεία προσοχής στη διατροφή ασθενών με πεπτικό έλκος θα πρέπει να είναι:

Δώστε έμφαση στην επαρκή κατανάλωση φυτικών ινών

Η επαρκής πρόσληψη φυτικών ινών είναι εξαιρετικής σημασίας στη διαχείριση του πεπτικού έλκους.

Οι δίαιτες πλούσιες σε φυτικές ίνες, φαίνεται ότι ασκούν προστατευτική δράση στο βλεννογόνο.

Η προτεινόμενη ερμηνεία για τη δράση αυτή των φυτικών ινών είναι ότι οι φυτικές ίνες δεσμεύουν τα χολικά οξέα και επιταχύνουν το χρόνο μεταφοράς της τροφής στο έντερο, ελαττώνοντας το χρόνο έκθεσης του βλεννογόνου στο οξύ.

Μία άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι η αυξημένη έκκριση σιέλου και η περιεκτικότητα αυτού σε διττανθρακικά, που παρατηρείται κατά τη μάσηση τροφής πλούσιας σε φυτικές ίνες, οδηγεί σε εξουδετέρωση του γαστρικού οξέος.

Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη φυτικών ινών για τους ενήλικες είναι 25-30 γρ.

Τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες είναι:

• Δημητριακά ολικής άλεσης, όπως βρώμη, καστανό ρύζι κ.α.

• Όσπρια

• Φρούτα

• Λαχανικά

• Ξηροί καρποί και σπόροι

Δώστε έμφαση στην κατανάλωση φλαβονοειδών

Έρευνες δείχνουν ότι τα φλαβονοειδή μπορεί να αποτελέσουν μια αποτελεσματική πρόσθετη θεραπεία για τα έλκη στομάχου. Τα φλαβονοειδή είναι ενώσεις που περιέχονται σε πολλά φρούτα και λαχανικά. Τρόφιμα και ποτά πλούσια σε φλαβονοειδή είναι: σόγια, όσπρια, κόκκινα σταφύλια, λάχανο, μπρόκολο, μήλα, μούρα, πράσινο τσάι κ.α..

Δώστε έμφαση στην κατανάλωση προβιοτικών

Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως προβιοτικά χαρακτηρίζονται:

“Οι ζωντανοί μικροοργανισμοί οι οποίοι όταν χορηγηθούν σε επαρκείς ποσότητες μπορούν να οδηγήσουν σε θετικά οφέλη για την υγεία του ξενιστή.”

Υπάρχει ένα έντονο επιστημονικό ενδιαφέρον για τη θεραπευτική δράση των προβιοτικών έναντι της λοίμωξης από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που αποτελεί την πιο συχνή αιτία εμφάνισης του πεπτικού έλκους.

Σύμφωνα με μετα-ανάλυση τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών η πρόσληψη προβιοτικών μέσω ζυμωμένων γαλακτοκομικών προϊόντων βελτίωσε κατά 10% τα ποσοστά εξάλειψης του H.Pylori. ³

Προβιοτικά βρίσκουμε φυσικά σε ζυμωμένες τροφές όπως:

• Γιαούρτι

• Κεφίρ

• Λαχανικά τουρσί

• Τυριά ωρίμανσης (παρμεζάνα, τσένταρ, μοτσαρέλα, τυρί cottage)

• Τέμπε (temphe)

Το πεπτικό έλκος είναι μία παθολογική κατάσταση που επηρεάζει το πεπτικό μας σύστημα. Πρόκειται για μία πληγή που ανιχνεύεται συνήθως στο εσωτερικό τοίχωμα του στομάχου ή του δωδεκαδαχτύλου.

Υπάρχουν δύο βασικοί παράγοντες που οδηγούν στην εμφάνιση της νόσου, η λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού και η χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ).

Ακρογωνιαίος λίθος στη θεραπεία της νόσου είναι η χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Με βάση το αίτιο της νόσου ο/η θεράπων/ουσα ιατρός θα σας προτείνει και το κατάλληλο φαρμακευτικό σχήμα.

Παρότι, στο παρελθόν υπήρχε η άποψη ότι ορισμένα τρόφιμα ενδέχεται να επηρεάσουν την εμφάνιση του πεπτικού έλκους, στις μέρες μας δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα που να υποστηρίζουν την άμεση σχέση μεταξύ της διατροφής και της εκδήλωσης της νόσου.

Βέβαια, ορισμένες διαιτητικές τροποποιήσεις είναι απαραίτητες στη διαχείριση ασθενών με πεπτικό έλκος καθώς ενδέχεται ορισμένα τρόφιμα να εντείνουν ή να περιορίζουν τα συμπτώματα της νόσου, δρώντας βλαπτικά ή προστατευτικά αντίστοιχα.

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να απευθυνθείτε σε στην κλινική διαιτολόγο, που είναι η πλέον αρμόδια ώστε να σχεδιάσει ένα απόλυτα εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής για τις ανάγκες σας.

1. NHS. Stomach ulcer. Causes. Available at: https://www.nhs.uk/conditions/stomach-ulcer/causes/. (Accessed at July 2023).

2. Marotta, R.B. and M.H. Floch, Diet and nutrition in ulcer disease. Med Clin North Am,

   1991. 75(4): p. 967-79.

3. Sachdeva, A. and J. Nagpal, Effect of fermented milk-based probiotic preparations on

   Helicobacter pylori eradication: a systematic review and meta-analysis of randomized-

   controlled trials. Eur J Gastroenterol Hepatol, 2009. 21(1): p. 45-53.