Διατροφή για αυξημένη ουρία: 5 χρήσιμες συμβουλές για να την μειώσετε

Τι είναι η ουρία;

Η ουρία αποτελεί το τελικό προϊόν του μεταβολισμού των αμινοξέων. Η συγκέντρωσή της στο αίμα εξαρτάται από τον ρυθμό παραγωγής στο ήπαρ και τον ρυθμό απέκκρισης στα ούρα. Κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, η ουρία αποβάλλεται κυρίως μέσω των ούρων.

Γι’ αυτό και συνήθως, η αύξηση των επιπέδων ουρίας στο αίμα αποτελεί πρώιμη ένδειξη νεφρικής ανεπάρκειας. Βέβαια, επειδή η ουρία ως δείκτης δεν είναι τόσο αξιόπιστος, για την εκτίμηση της νεφρικής ανεπάρκειας συνυπολογίζεται και η κρεατινίνη – η οποία αποτελεί φυσικό προϊόν του μεταβολισμού των μυών – και ακόμη ο λόγος ουρίας/κρεατινίνης (1).

Από τι προκαλούνται τα αυξημένα επίπεδα ουρίας;

Τα επίπεδα της ουρίας στο αίμα, όταν είναι αυξημένα, υποδεικνύουν μια έκπτωση της λειτουργίας των νεφρών με αποτέλεσμα να μην αποβάλλονται, όπως συμβαίνει φυσιολογικά, οι άχρηστες ουσίες- όπως η ουρία- από τον οργανισμό, και να καταλήγουν στην κυκλοφορία του αίματος.

Η αύξηση της ουρίας στο αίμα μπορεί οφείλεται σε πολλές αιτίες. Οι κυριότερες αιτίες αύξησης της ουρίας μπορεί να είναι οι εξής παρακάτω :

• Νεφρικές παθήσεις
• Νεφρική δυσλειτουργία ή ανεπάρκεια προνεφρικής/μετανεφρικής αιτιολογίας
• Αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών
• Αιμορραγία πεπτικού συστήματος
• Δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη
• Αυξημένος καταβολισμός πρωτεϊνών
• Σήψη
• Θεραπεία με κορτικοστεροειδή
• Φάρμακα

Η νεφρική ανεπάρκεια προνεφρικής αιτιολογίας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ουρίας στο αίμα, περιλαμβάνει καταστάσεις ή παθήσεις όπως η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, η μαζική απώλεια αίματος, η αφυδάτωση, η παρατεταμένη χειρουργική επέμβαση, το τραύμα και τα εγκαύματα.

Η μετανεφρική οξεία νεφρική ανεπάρκεια μπορεί να συμβεί στα πλαίσια αμφοτερόπλευρης ή ετερόπλευρης, σε ασθενή με μονήρη νεφρό, απόφραξης της ουροφόρου οδού (όπως σε υπερτροφία ή καρκίνος του προστατικού αδένα, καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και οπισθοπεριτοναϊκή ίνωση) (1,2).

Ποια είναι τα συμπτώματα και οι επιπτώσεις της αυξημένης ουρίας;

Όπως προαναφέρθηκε, η αυξημένη ουρία στο αίμα μπορεί να αποτελεί ένδειξη πρώιμης νεφρικής δυσλειτουργίας. Στα αρχικά στάδια της χρόνιας νεφρικής νόσου ενδεχομένως να μην παρατηρούνται συμπτώματα.

Ωστόσο, αν η αυξημένη ουρία δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα όπως η υπερβολική κόπωση ή αδυναμία, οι κράμπες στα πόδια, η απώλεια της όρεξης, ο πονοκέφαλος, η ναυτία, ο εμετός και η αδυναμία συγκέντρωσης. Στις περιπτώσεις αυτές ενδέχεται να έχει εγκατασταθεί η νεφρική βλάβη, ακόμη και μη αναστρέψιμη.

Οι επιπτώσεις των αυξημένων επιπέδων ουρίας στο αίμα, εάν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, μπορεί να είναι πολύ σοβαρές για την υγεία έως και θανατηφόρες, με προσβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος- ουραιμική εγκεφαλοπάθεια- και της καρδιάς (ουραιμική περικαρδίτιδα).

Βέβαια, και στην περίπτωση που αντιμετωπιστεί άμεσα η ουραιμία, τα άτομα αυτά έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν αρνητικές επιπλοκές στην υγεία τους συγκριτικά τον γενικό πληθυσμό. 

Πώς αντιμετωπίζεται;

Αναφορικά με τα αίτια που δεν σχετίζονται με νεφρική νόσο, η διαχείριση της ουραιμίας έγκειται στην αντιμετώπιση αυτών των αιτιών.

Για παράδειγμα, σε αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών, προτείνεται για την αντιμετώπιση της ουραιμίας η υιοθέτηση ενός προγράμματος διατροφής χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, ενώ σε μια κατάσταση αφυδάτωσης για την επαναφορά της ουρίας αίματος σε φυσιολογικά επίπεδα συστήνεται η καλή και επαρκής ενυδάτωση του οργανισμού.

Η διατήρηση των επιπέδων ουρίας στο αίμα σε περιπτώσεις ασθενών με νόσους των νεφρών θα πρέπει να ελέγχεται από τον θεράπων ιατρό σε συνδυασμό με τη χορήγηση κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.

Επιπλέον, στο πλαίσιο της θεραπευτικής παρέμβασης, συστήνεται να ακολουθείτε μια σωστά σχεδιασμένη και ισορροπημένη διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, αλάτι και άλλα μικροθρεπτικά συστατικά, ούτως ώστε να μην επιβαρύνεται η νεφρική λειτουργία.

Τέλος, σε προχωρημένα στάδια νεφρικής νόσου, η εξωνεφρική κάθαρση αποτελεί τρόπο αντιμετώπισης και διαχείρισης των επιπλοκών που συνοδεύουν τη νεφρική ανεπάρκεια με την απομάκρυνση πολλών από τα τοξικά παραπροϊόντα που συσσωρεύονται στο αίμα, όπως η ουρία. Υπάρχουν δύο τύποι εξωνεφρικής κάθαρσης όπως η αιμοδιάλυση ή αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση. 

Ποια είναι η κατάλληλη διατροφή για αυξημένη ουρία;

Η κατάλληλη διατροφική φροντίδα για τη διαχείριση των αυξημένων επιπέδων ουρίας συμβάλλει μεταξύ άλλων στην επιβράδυνση της έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας, στην πρόληψη και αντιμετώπιση καταστάσεων σχετίζονται με τη νεφρική βλάβη (π.χ. υπερκαλιαιμία, υπερφωσφατιαιμία), στη μείωση της εμφάνισης ή της εξέλιξης των καρδιαγγειακών νοσημάτων (π.χ. ρύθμιση αρτηριακής πίεσης και του λιπιδαιμικού προφίλ) καθώς και στη διαχείριση του βάρους σε παχύσαρκα ή υπέρβαρα άτομα.

Σε κάθε περίπτωση, η διατροφή για τα άτομα που έχουν αυξημένα επίπεδα ουρίας στο αίμα χρειάζεται εξατομίκευση ανάλογα με τις ανάγκες και τις προτιμήσεις τους. Συγκεκριμένα, συστήνεται η διατροφή να είναι χαμηλή σε πρωτεΐνη ούτως ώστε να μην επιβαρύνεται περαιτέρω η λειτουργία των νεφρών, σε αλάτι και σε άλλα μικροθρεπτικά συστατικά (κάλιο, φώσφορος). Τέλος, πολύ σημαντική κρίνεται και η επαρκής ενυδάτωση του οργανισμού.

Το καλό είναι ότι μια διατροφή στοχευμένη για την καλή υγεία των νεφρών μπορεί να επιτευχθεί εύκολα ως προς τον σχεδιασμό και τη μακροπρόθεσμη τήρησή της, με την κατάλληλη διατροφική και ιατρική υποστήριξη.

Για να γίνει η σωστή διατροφική παρέμβαση και να επιλέξετε τη διατροφή που σας ταιριάζει, ανάλογα με τις ανάγκες, τη φαρμακευτική αγωγή και τις προτιμήσεις σας, ξεκινήστε μιλώντας στην πλέον ειδική και αξιόπιστη κλινική διαιτολόγο – διατροφολόγο.

Τι πρέπει να προσέξετε στη διατροφή σας

Επειδή η αυξημένη ουρία στο αίμα συνδέεται με την κακή νεφρική λειτουργία, συστήνεται η διατροφή που θα υιοθετήσει ο ασθενής να μην επιβαρύνει τα νεφρά και να συμβάλλει αποτελεσματικά στη αντιμετώπιση της ουραιμίας (3,4).

Επομένως, δείτε παρακάτω 5 σημαντικές διατροφικές συμβουλές που μπορείτε να ακολουθήσετε, ώστε να μειώσετε τα αυξημένα επίπεδα της ουρίας στο αίμα και να βελτιώσετε συνολικά την υγεία των νεφρών.

1. Περιορίστε την πρόσληψη αλατιού

Είναι πολύ σημαντικό να περιορίσετε την πρόσληψη αλατιού, για να διαχειριστείτε καλύτερα την αρτηριακή πίεση, ειδικά στην περίπτωση που είναι αυξημένη, και συνεπώς την κυκλοφορία του αίματος στα νεφρά.

Επιλέξτε να καταναλώνετε φρέσκα τρόφιμα αντί για τα τυποποιημένα και επεξεργασμένα που είναι πλούσια σε αλάτι. Επιπλέον, δώστε προσοχή στις ετικέτες των κατεψυγμένων ή κονσερβοποιημένων τροφίμων, στα οποία η προσθήκη αλατιού είναι μεγάλη.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις διατροφικές ετικέτες, εάν ένα τρόφιμο καλύπτει πάνω από το 20% της ημερήσιας πρόσληψης σε νάτριο (ή αλάτι) που χρειάζεται φυσιολογικά ένας υγιής ενήλικας, σημαίνει πως το τρόφιμο αυτό είναι υψηλό σε αλάτι.

Προσπαθήστε επιπρόσθετα να μειώσετε την προσθήκη αλατιού κατά την προετοιμασία ή το μαγείρεμα των φαγητών, αντικαθιστώντας την με τη χρήση μυρωδικών, μπαχαρικών, χυμό λεμονιού κα.

2. Περιορίστε την πρόσληψη πρωτεΐνης

Για να μην επιβαρύνετε την υγεία των νεφρών, και τα επίπεδα ουρίας στο αίμα, είναι πολύ σημαντικό να δίνετε προσοχή στην πρόσληψη τροφίμων που είναι πλούσια σε πρωτεΐνη.

Τα τρόφιμα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα πρωτεΐνης μπορεί να είναι ζωικής ή φυτικής προέλευσης. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης- που είναι πλούσια σε πρωτεΐνη- περιλαμβάνουν το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια και θαλασσινά, τα αυγά και τα γαλακτοκομικά.

Τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, αντίστοιχα, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα όσπρια, τους ξηρούς καρπούς, τα δημητριακά ολικής άλεσης (π.χ. κινόα, πλιγούρι κα.), η σόγια και τα προϊόντα της κα.

Προσπαθήστε να ελέγχετε την ποσότητα που τρώτε από τα συγκεκριμένα τρόφιμα, επιλέγοντας καθημερινά μικρές ποσότητες οι οποίες σε συνδυασμό με τα λαχανικά ή τα φρούτα θα σας κρατήσουν χορτάτους κατά τη διάρκεια της ημέρας, χωρίς να πεινάτε.

3. Ενυδατωθείτε

Στοχεύστε στο να καταναλώνετε ημερησίως επαρκή ποσότητα υγρών, ώστε να βοηθήσετε τον οργανισμό σας να μειώσει τα επίπεδα ουρίας στο αίμα. Προσπαθήστε να πιείτε τουλάχιστον 6-8 ποτήρια νερό, αντικαθιστώντας τα ροφήματα ή αναψυκτικά που περιέχουν ζάχαρη με νερό, ανθρακούχο νερό ή αφεψήματα όπως το τσάι.

4. Προτιμήστε να καταναλώνετε τρόφιμα που είναι χαμηλά σε κάλιο και φώσφορο

Όταν τα νεφρά δε λειτουργούν φυσιολογικά, είναι πιθανό εκτός από τη συσσώρευση ουρίας στο αίμα, να συσσωρεύονται επίσης ιχνοστοιχεία όπως το κάλιο και ο φώσφορος, τα οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες θα απεκκρίνονταν από το σώμα.

Στην περίπτωση της υπερκαλιαιμίας, δηλαδή όταν τα επίπεδα καλίου στο αίμα είναι αυξημένα, μπορούν να δημιουργηθούν σοβαρά προβλήματα στον οργανισμό δηλαδή να προκληθούν αρρυθμίες έως και ανακοπή.

Γι’ αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό να μειώσετε την πρόσληψη καλίου από τη διατροφή. Τρόφιμα που είναι υψηλά σε κάλιο και καλό είναι να περιοριστούν η μπανάνα, τα πορτοκάλια, ο χυμός πορτοκαλιού, οι πατάτες, η ντομάτα, τα προϊόντα ολικής άλεσης (π.χ. ψωμί, καστανό ρύζι, δημητριακά κα.), τα γαλακτοκομικά και οι ξηροί καρποί.

Αντίθετα, τρόφιμα που είναι χαμηλά σε κάλιο και μπορούν ενδεικτικά να ενταχθούν στη διατροφή μας είναι το μήλο, το ροδάκινο, ο χυμός μήλου, ο χυμός σταφυλιού, το ρύζι, τα καρότα, τα πράσινα φασολάκια κα.

Παρομοίως, επειδή μπορεί να παρατηρηθούν αυξημένα επίπεδα φωσφόρου στο αίμα, είναι εξίσου σημαντικό να μειώσετε τη διατροφική πρόσληψή του. Τα αυξημένα επίπεδα φωσφόρου έχουν την ικανότητα να επιβαρύνουν αρνητικά την υγεία των οστών και να τα καθιστούν πιο εύθραυστα.

Επομένως, προσπαθήστε να εντάξετε στη διατροφή σας περισσότερο τρόφιμα που είναι χαμηλά σε φώσφορο όπως είναι μεταξύ άλλων τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά, τα ζυμαρικά, το ρύζι, το καλαμπόκι κα.

Καταναλώστε επίσης σε μικρότερες ποσότητες τρόφιμα που είναι υψηλά σε φώσφορο όπως για παράδειγμα το κόκκινο κρέας, τα αλλαντικά, τα πουλερικά, τα ψάρια, τα δημητριακά πρωινού, τα γαλακτοκομικά, οι φακές, τα φασόλια, οι ξηροί καρποί κα.

5. Περιορίστε το αλκοόλ

Προσπαθήστε να καταναλώνετε με μέτρο το αλκοόλ. Συγκεκριμένα, η σύσταση για την ημερήσια πρόσληψη αλκοόλ ισοδυναμεί με 1 ποτό για τις γυναίκες και μέχρι 2 ποτά για τους άνδρες.

Η υπερβολική πρόσληψη οινοπνεύματος μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, και μεταξύ άλλων μπορεί να επιβαρύνει επίσης τη λειτουργία των νεφρών.

Ποιες τροφές είναι καλό να αποφεύγετε;

Για να διαχειριστείτε καλύτερα τα επίπεδα ουρίας στο αίμα και να βελτιώσετε συνολικά την υγεία των νεφρών, λοιπόν, θα πρέπει να δώσετε έμφαση στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης όπως φρούτα, λαχανικά και δημητριακά με χαμηλή περιεκτικότητα σε κάλιο και φώσφορο, στην περιορισμένη πρόσληψη πρωτεϊνών και αλατιού.

Ας δούμε, όμως, αναλυτικά σε ποιες τροφές πρέπει να δώσετε περισσότερο προσοχή και να τις καταναλώνετε με μέτρο ώστε να μην επιβαρύνετε περαιτέρω την υγεία των νεφρών:

Αναψυκτικά τύπου cola

Τα αναψυκτικά, εκτός από την υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και θερμίδες, περιέχουν επίσης αρκετό φώσφορο και επομένως είναι καλό να τα καταναλώνετε με μέτρο.

Ο φώσφορος προστίθεται συνήθως στα αναψυκτικά κατά τη διαδικασία επεξεργασίας και παραγωγής τους, καθώς ενισχύει τη γεύση τους, παρατείνει η διάρκεια ζωής τους και αποτρέπει τον αποχρωματισμό τους.

Αβοκάντο

Το αβοκάντο, αν και αποτελεί ένα πολύ θρεπτικό τρόφιμο πλούσιο σε καλά λιπαρά, ίνες και αντιοξειδωτικά, περιέχει ακόμη και αρκετό κάλιο. Επομένως, για να μην επιβαρύνετε περαιτέρω τη λειτουργία των νεφρών μπορείτε να το εντάξετε στη διατροφή σας με μέτρο.

Κονσερβοποιημένα τρόφιμα

Τα κονσερβοποιημένα τρόφιμα ή φαγητά, αν και μπορεί να αποτελούν εύκολες και γρήγορες επιλογές, είναι συνήθως πλούσια σε αλάτι. Το αλάτι στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιείται ως συντηρητικό ούτως ώστε να παρατείνετε η διάρκεια ζωής τους.

Ψωμί ολικής άλεσης

Το ψωμί ολικής άλεσης αποτελεί πολύ καλή πηγή φυτικών ινών. Ωστόσο, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε κάλιο και φώσφορο, είναι προτιμότερο να καταναλώνεται ελεγχόμενα, προκειμένου να βοηθήσουμε στην ομαλή λειτουργία των νεφρών και την καλύτερη διαχείριση των επιπέδων ουρίας στο αίμα.

Μπανάνα

Η μπανάνα, αν και αποτελεί μια εξαιρετική πηγή θρεπτικών συστατικών και ινών, είναι πλούσια και σε κάλιο. Επομένως, προσπαθήστε να την καταναλώνετε με προσοχή στη καθημερινή σας διατροφή, προκειμένου να βελτιώσετε τα επίπεδα ουρίας στο αίμα και συνολικά την υγεία των νεφρών.

Γαλακτοκομικά

Τα γαλακτοκομικά, επειδή αποτελούν εξαιρετική πηγή καλίου, φωσφόρου και πρωτεΐνης, είναι προτιμότερο να τα καταναλώνετε με μέτρο ώστε να βοηθήσετε την καλύτερη νεφρική λειτουργία. Μπορείτε ακόμη να τα αντικαταστήσετε εναλλακτικά με ροφήματα φυτικής προέλευσης όπως το γάλα ή το γιαούρτι αμυγδάλου.

Αλλαντικά

Τα αλλαντικά περιέχουν μεγάλες ποσότητες σε αλάτι και θα πρέπει να τα καταναλώνετε σε πολύ μικρές ποσότητες ή ακόμα και να τα αποφεύγετε. Η προσθήκη αλατιού κατά την επεξεργασία τους, συνήθως, βοηθά στην ενίσχυση και τη διατήρηση της γεύσης και του αρώματός τους.

Πατάτα

Η πατάτα, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς της σε κάλιο, χρειάζεται προσοχή ως προς την κατανάλωσή της. Μπορείτε να την εντάξετε στη διατροφή σας με μέτρο, λαμβάνοντας υπόψη και μερικές τεχνικές μείωσης της περιεκτικότητας καλίου σε αυτή όπως για παράδειγμα να την κόψετε σε μικρά κομμάτια και να τη βράσετε για τουλάχιστον 10 λεπτά.

Ντομάτα

Η ντομάτα, η οποία είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και λυκοπένιο, περιέχει αρκετό κάλιο. Επομένως, στην περίπτωση που έχετε αυξημένη ουρία στο αίμα, προσπαθήστε να περιορίσετε την κατανάλωσή της ώστε να μην επιβαρύνετε περαιτέρω τη λειτουργία των νεφρών.

Αποξηραμένα φρούτα

Τα αποξηραμένα φρούτα όπως οι χουρμάδες, οι σταφίδες, τα δαμάσκηνα, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε κάλιο, είναι προτιμότερο να τα καταναλώνετε με μέτρο ώστε να βοηθήσετε τη φυσιολογική λειτουργία των νεφρών σας.

Τυποποιημένα σνακ όπως κράκερ, πατατάκια

Τα τυποποιημένα σνακ όπως πατατάκια, κράκερ κλπ. μπορεί να αποτελούν εύκολες λύσεις για γρήγορα σνακ μεταξύ των γευμάτων, ωστόσο είναι χαμηλά σε θρεπτικά συστατικά και πλούσια σε αλάτι, επηρεάζοντας έτσι αρνητικά και την υγεία των νεφρών. 

Βιβλιογραφία

1. Damjanov I, Chansky M. Pathophysiology. Philadelphia: Saunders/Elsevier 2009.
2. Zemaitis MR, Foris LA, Katta S, Bashir K. Uremia. In StatPearls. StatPearls Publishing 2021.
3. Garneata L, Mircescu G. Nutritional intervention in uremia–myth or reality?. Journal of renal nutrition : the official journal of the Council on Renal Nutrition of the National Kidney Foundation 2010 20(5 Suppl): S31–S34.
4. Kalantar-Zadeh, Kamyar et al. Plant-Dominant Low-Protein Diet for Conservative Management of Chronic Kidney Disease. Nutrients 2020 12(7):1931.