Κάλιο - Ποιες τροφές το έχουν και ποια η δράση του;

Το κάλιο είναι το πρώτο σε περιεκτικότητα μέταλλο του ενδοκυττάριου χώρου.

Σε αντίθεση με το νάτριο που το συναντάμε στον εξωκυττάριο χώρο, το 98% του καλίου βρίσκεται στο εσωτερικό των κυττάρων.

Το κάλιο αποτελεί ένας από τους βασικούς ηλεκτρολύτες του σώματος μας, μαζί με το νάτριο, το χλώριο, το ασβέστιο και το μαγνήσιο.

Οι ηλεκτρολύτες είναι ουσίες, οι οποίες όταν βρίσκονται σε υδατικό διάλυμα, διαλύονται σε φορτισμένα σωματίδια (καλούνται ιόντα), τα οποία φέρουν ένα ηλεκτρικό φορτίο.

Η δράση τους αυτή είναι απαραίτητη για τη ρύθμιση σημαντικών βιολογικών λειτουργειών, όπως είναι η μετάδοση των νευρικών σημάτων, η μυϊκή σύσπαση, η ισορροπία των υγρών κ.α.

Λόγω των σημαντικών τους ιδιοτήτων, ακόμα και μια μικρή απόκλιση από τα φυσιολογικά επίπεδα είναι ικανή να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού μας.

Το κάλιο συναντάται σε:

• Τρόφιμα

• Διατροφικά συμπληρώματα. Είτε μεμονωμένο είτε σε συνδυασμό με άλλα θρεπτικά συστατικά.

Μερικές από τις δράσεις του καλίου είναι:¹

1. Ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση

Το κάλιο λειτουργεί με το νάτριο, το κύριο στοιχείο των εξωκυττάριων υγρών του σώματος, για να ρυθμίσει την ισορροπία των υγρών του σώματος, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Συγκεκριμένα, η διαφορά της συγκέντρωσης του νατρίου και καλίου κατά μήκος της κυτταρικής μεμβράνης είναι αυτή που ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση.

Όταν υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση νατρίου στον εξωκυττάριο χώρο και χαμηλή συγκέντρωση καλίου στον ενδοκυττάριο χώρο, η κατακράτηση νερού είναι μεγάλη έξω από τα κύτταρα και έτσι οδηγούμαστε σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

Οπότε για την καλύτερη διαχείριση της αρτηριακής πίεσης απαιτείται αυξημένη πρόσληψη καλίου και ταυτόχρονα περιορισμός της πρόσληψης νατρίου.

Η δίαιτα DASH που είναι ένα διατροφικό πρότυπο που συστήνεται από την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία για την αντιμετώπιση της υπέρτασης, είναι μία διατροφή μεταξύ άλλων υψηλής περιεκτικότητας σε κάλιο σε συνδυασμό με άλλα μέταλλα όπως μαγνήσιο και ασβέστιο. Τα υψηλά επίπεδα καλίου, μαγνησίου και ασβεστίου στη δίαιτα DASH πιστεύεται ότι είναι τουλάχιστον εν μέρει υπεύθυνα για τη μείωση της αρτηριακής πίεσης.

Επομένως, η επαρκής πρόσληψη καλίου είναι σημαντική τόσο για την πρόληψη όσο και για την αντιμετώπιση της υπέρτασης.

2. Συμβάλλει στη νευρική λειτουργία και την σύσπαση των μυών

Το κάλιο εμπλέκεται στη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων που ενεργοποιούν τη μυϊκή συστολή.

Όταν υπάρχει ανισορροπία στα επίπεδα καλίου, οι μύες μπορεί να μην λαμβάνουν σωστά ηλεκτρικά σήματα, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε επώδυνους σπασμούς, κράμπες, καρδιακές αρρυθμίες.

3. Συμβάλλει στην καλή οστική υγεία

Παρότι η υγεία των οστών έχει συνδεθεί με την πρόσληψη ασβεστίου, ένα άλλο μέταλλο που φαίνεται να έχει ευεργετικό ρόλο στην οστική υγεία είναι το κάλιο.

Αυτό συμβαίνει διότι το κάλιο μειώνει τη νεφρική απέκκριση του ασβεστίου, που αποτελεί το βασικό δομικό συστατικό του σκελετού μας.

Αυτό αποδεικνύεται και από πληθώρα επιδημιολογικών μελετών που έχουν δείξει ότι τα άτομα με την υψηλότερη πρόσληψη καλίου εμφανίζουν και υψηλότερη οστική μάζα. ²

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) συστήνει τις εξής ημερήσιες προσλήψεις για τo κάλιο:³

Το κάλιο βρίσκεται φυσικά σε αρκετά τρόφιμα που χρησιμοποιούμε καθημερινά.

Καλές διαιτητικές πηγές καλίου είναι:

• Φρούτα, όπως βερίκοκα, δαμάσκηνα, μπανάνα, ακτινίδιο, αποξηραμένα σύκα, χουρμάδες, χυμός πορτοκάλι, χυμός δαμάσκηνο

• Λαχανικά όπως ντομάτα, κολοκύθα, κολοκυθάκια, λαχανάκια Βρυξελλών, μανιτάρια, παντζάρια, πατάτα, πελτές τομάτας, σάλτσα τομάτας

• Όσπρια

• Γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως γάλα, γιαούρτι

• Ξηροί καρποί όπως αμύγδαλα κ.α.

Στον πίνακα παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένα τρόφιμα καθώς, η ποσότητα του καλίου που περιέχουν καθώς και το ποσοστό Συνιστώμενης Ημερήσιας Πρόσληψης (%ΣΗΠ), που μας δείχνει πόσο συμβάλει μία μερίδα του τροφίμου στη συνολική ημερήσια πρόσληψη του καλίου.

Το %ΣΗΠ εκτιμήθηκε με βάση την επαρκή ημερήσια πρόσληψη καλίου για τους ενήλικες.

Η έλλειψη καλίου στον οργανισμό επηρεάζει τη λειτουργία πολλών οργάνων και οδηγεί στην εμφάνιση πλήθους συμπτωμάτων και, δυνητικά, σοβαρών επιπλοκών.

Οι φυσιολογικές τιμές καλίου στο αίμα κυμαίνονται μεταξύ 3.5 και 5.0 mEq/L.

Η υποκαλιαιμία, κατάσταση στην οποία τα επίπεδα καλίου του αίματος είναι πιο συχνή σε νοσηλευόμενους ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα, που οδηγούν σε αυξημένη απέκκριση καλίου από το σώμα.

Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί σε άτομα με φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου (π.χ. νόσος του Crohn, ελκώδης κολίτιδα) που μπορεί να προκαλέσουν διάρροια και δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών.

Η υποκαλιαιμία σπάνια οφείλεται σε ανεπαρκής πρόσληψη καλίου μέσω της διατροφής, καθώς το κάλιο βρίσκεται σε πολλά τρόφιμα που καταναλώνουμε καθημερινά.

Η υποκαλιαιμία μπορεί να επηρεάσει το καρδιαγγειακό σύστημα, μέσω διαταραχών στον καρδιακό ρυθμό (αρρυθμίες) και στην αρτηριακή πίεση (υπέρταση), τη νευρική, τη μυϊκή καθώς και τη νεφρική λειτουργία.

Η ήπια υποκαλιαιμία συχνά δεν εκδηλώνει συμπτώματα. Στην πραγματικότητα, τα συμπτώματα δεν εμφανίζονται έως ότου τα επίπεδα καλίου είναι εξαιρετικά χαμηλά.

Τα πιο συνηθισμένα σημεία ανεπάρκειας είναι τα ακόλουθα:

• Αρρυθμίες (ακανόνιστος καρδιακός ρυθμός)

• Μεταβολές στην αρτηριακή πίεση, συμβάλλοντας τόσο στην εμφάνιση υπέρτασης όσο και υπότασης

• Μυϊκές κράμπες και μυαλγίες

• Αδυναμία, αίσθημα κόπωσης, υπνηλία

• Κοιλιακή διάταση και δυσκοιλιότητα

• Σύγχυση και έλλειψη συγκέντρωσης

Οι ομάδες που κινδυνεύουν από ανεπάρκεια καλίου είναι:

• Άτομα που χρησιμοποιούν διουρητικά ή καθαρκτικά. Ορισμένα διουρητικά που χρησιμοποιούνται συχνά για τη θεραπεία της υπέρτασης αυξάνουν την απέκκριση του καλίου μέσω των ούρων και για αυτό μπορεί να προκαλέσουν υποκαλιαιμία. Επίσης, η παρατεταμένη χρήση καθαρκτικών μπορεί να προκαλέσει υποκαλιαιμία, καθώς αυξάνονται οι απώλειες του καλίου μέσω των κοπράνων.

• Άτομα με φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου. Άτομα με ελκώδης κολίτιδα ή νόσο του Crohn είναι περισσότερο πιθανό να έχουν χαμηλά επίπεδα καλίου.

Όταν τα επίπεδα του καλίου στο αίμα αυξηθούν, κατάσταση που ονομάζεται υπερκαλιαιμία, μπορεί να εμφανιστούν σοβαρά συμπτώματα.

Η υπερκαλιαιμία σπάνια οφείλεται σε αυξημένη διαιτητική πρόσληψη καλίου.

Για αυτό το λόγο, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων δεν έχει ορίσει επίπεδα μέγιστης ημερήσιας πρόσληψης για το κάλιο μέσω της διατροφής.

Όταν υπάρχει περίσσεια καλίου από την κατανάλωση τροφών, τότε ο οργανισμός το αποβάλλει κυρίως μέσω των νεφρών, για να διατηρήσει τα επίπεδα του καλίου στο αίμα σε ένα φυσιολογικό εύρος τιμών.

Η υπερκαλιαιμία μπορεί να οφείλεται σε πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες.

Η πιο συχνή αιτία είναι η νεφρική ανεπάρκεια (οξεία νεφρική ανεπάρκεια, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια), όπου οι νεφροί αδυνατούν να απομακρύνουν το πλεονάζον κάλιο από το αίμα.

Επίσης συχνή αιτία υπερκαλιαιμίας είναι η λήψη ορισμένων φαρμάκων, όπως φάρμακα για την καρδιακή ανεπάρκεια και την υπέρταση (π.χ. αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης, ανταγωνιστές των υποδοχέων της αγγειοτενσίνης, διουρητικά, κ.α.).

Η ήπια έως μέτρια υπερκαλιαιμία (έως 6,5 mEq/L) συχνά είναι ασυμπτωματική, ωστόσο η σοβαρή υπερκαλιαιμία (>6,5 mEq/L0 αποτελεί μία κατάσταση, ιδιαίτερα απειλητική για τη ζωή.

Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα όπως:

• Αίσθημα μουδιάσματος ή μυρμηγκιάσματος

• Δυσκολία στην αναπνοή

• Στηθάγχη

• Ανώμαλος καρδιακός ρυθμός

• Παράλυση

• Καρδιακή ανεπάρκεια

• Διακοπή της λειτουργίας της καρδιάς

Το κάλιο είναι ένα απαραίτητο μέταλλο για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού μας.

Είναι απαραίτητο για πληθώρα σημαντικών βιολογικών λειτουργειών, όπως η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, η μετάδοση των νευρικών σημάτων, η μυϊκή συστολή και η μειωμένη απέκκριση του ασβεστίου μέσω των νεφρών.

Το κάλιο βρίσκεται σε πολλά τρόφιμα που χρησιμοποιούμε στο καθημερινό μας διαιτολόγιο, όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια, γαλακτοκομικά προϊόντα, ξηρούς καρπούς κ.α.

Η έλλειψη καλίου ή αλλιώς υποκαλιαιμία έχει σοβαρές επιπτώσεις στο σώμα μας, όπως μυϊκή αδυναμία, καρδιακή αρρυθμία, παράλυση, μυϊκές κράμπες και μυαλγίες κ.α. Από την άλλη, η υπερβολική παρουσία καλίου στο σώμα, έχει παρόμοιες επιπτώσεις με την υποκαλιαιμία. Μπορεί να εμφανιστεί παράλυση, μυϊκή αδυναμία, αρρυθμίες, καρδιακές επιπλοκές, ακόμα και θάνατος.

1. National Institutes of Health. Potassium. Available at: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Potassium-HealthProfessional/#:~:text=Potassium%20has%20a%20strong%20relationship,mg%20potassium)%20%5B3%5D. (Accessed at January 2024)

2. New S, Robins S, Campbell M, Martin J, Garton M, Bolton-Smith C, Grubb D, Lee S, Reid D. Dietary influences on bone mass and bone metabolism: further evidence of a positive link between fruit and vegetable consumption and bone health?. Am J Clin Nutr. 2000, 71(1):142-51. doi: 10.1093/ajcn/71.1.142.

3. EFSA. Dietary reference values for potassium. EFSA Journal 2016, 14(10):4592.