Διατροφή για χολή - Όσα πρέπει να γνωρίζεις

Η χοληδόχος κύστη αποτελεί τμήμα του γαστρεντερικού μας συστήματος. Πρόκειται για ένα μικρό όργανο, σε σχήμα ενός μικρού αχλαδιού, που βρίσκεται ανατομικά στην κάτω επιφάνεια του ήπατος.

Ο κύριος ρόλος της χοληδόχου κύστης είναι να αποθηκεύει τη χολή που παράγεται στο ήπαρ.

H χολή είναι ένα κιτρινο-πράσινο υγρό το οποίο αποτελείται από διάφορες οργανικές και ανόργανες ουσίες.

Είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική πέψη των τροφών καθώς συμβάλλει στη διάσπαση και απορρόφηση του λίπους της τροφής.

Η χολή όπως αναφέραμε συντίθεται από τα κύτταρα του ήπατος και στη συνέχεια μεταφέρεται στη χοληδόχο κύστη, όπου αποθηκεύεται, μέχρι τη στιγμή που απαιτείται να διοχετευθεί προς το δωδεκαδάκτυλο.

Συγκεκριμένα, το ήπαρ παράγει καθημερινά περίπου 800 – 1000 mL χολής.

Όταν καταναλώνουμε τροφές, η χοληδόχος κύστη συσπάται και μέσω του κυστικού πόρου και έπειτα του χοληδόχου πόρου διοχετεύει τη χολή στο δωδεκαδάχτυλο, όπου ασκεί τη δράση της.

Η χολή αποτελείται κυρίως από:

• Νερό. Το νερό αποτελεί το βασικό συστατικό της χολής, αποτελώντας περίπου το 95% της χολής.

• Χολικά οξέα. Αποτελούν μια ομάδα οξέων, που σχηματίζονται στο ήπαρ από τη χοληστερόλη. Η ένωση των χολικών οξέων με αμινοξέα όπως είναι η ταυρίνη και η γλυκίνη οδηγεί στη δημιουργία των χολικών αλάτων.
  
  

  Η κύρια δράση τους είναι η πέψη και απορρόφηση του λίπους της τροφής. Τα διατροφικά λίπη δεν μπορούν να απορροφηθούν αυτούσια από το έντερο καθώς απαιτείται η γαλακτωματοποίησή τους πρώτα, ώστε αυτά να αφομοιωθούν. Αυτόν το ρόλο τον παίζουν τα χολικά άλατα τα οποία δημιουργούν τα λεγόμενα μικκύλια, που επιτρέπουν τη διάσπαση του λίπους σε μικρότερα κομμάτια και τελικά την απορρόφηση του.
• Χοληστερόλη. Η έκκριση της χοληστερόλης στη χολή είναι ένας βασικός τρόπος αποβολής της χοληστερόλης από τον οργανισμό.
• Χολερυθρίνη. Η χολερυθρίνη είναι μία χρωστική ουσία, η οποία προέρχεται από τη διάσπαση της αιμοσφαιρίνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων και είναι υπεύθυνη για το χαρακτηριστικό χρώμα της χολής και κατ’ επέκταση και των κοπράνων.
• Ηλεκτρολύτες. Οι ηλεκτρολύτες στη χολή (όπως νάτριο, χλώριο, κάλιο, ασβέστιο) είναι ανόργανα άλατα που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της χολής και στη γενικότερη υγεία του σώματος,

Η πιο συνηθισμένη πάθηση που πλήττει τη χοληδόχο κύστη είναι ο σχηματισμός λίθων (χολολιθίαση), γνωστή στους περισσότερους με το όνομα «πέτρες στη χολή».

Οι χολόλιθοι πιστεύεται ότι αναπτύσσονται λόγω μιας ανισορροπίας στη χημική σύσταση της χολής μέσα στη χοληδόχο κύστη. Έτσι, οι πέτρες στη χολή μπορεί να σχηματιστούν όταν υπάρχει περίσσεια ποσότητα χοληστερόλης ή χολερυθρίνης στη χολή (βασικών συστατικών της), με αποτέλεσμα αυτές οι ενώσεις να μην διαλύονται επαρκώς, να συσσωρεύονται, να καθιζάνουν και να εξελίσσονται σε χολόλιθους με την πάροδο του χρόνου.

Επίσης, χολόλιθοι μπορούν να σχηματιστούν λόγω διαταραχών της κινητικότητας της χοληδόχου κύστης.

Βασικοί παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη χολολιθίασης, μεταξύ άλλων είναι:

• Γενετική προδιάθεση

• Ηλικία – Από τα 40 έτη και άνω, οι πιθανότητες ανάπτυξης χολολιθίασης αυξάνονται

• Το φύλο – Οι γυναίκες εμφανίζουν συχνότερα πέτρα στη χολή σε σχέση με τους άντρες

• Κακής ποιότητας διατροφή

• Παχυσαρκία

• Απότομη και μεγάλη απώλεια βάρους

• Παθήσεις του εντέρου (νόσος του Crohn κ.α.)

Στο 80% των περιπτώσεων η χολολιθίαση δεν εμφανίζει καθόλου συμπτώματα, είναι δηλαδή ασυμπτωματική.

Όταν όμως εκδηλώνεται, μερικά από τα συμπτώματα μπορεί να είναι τα παρακάτω:

• Πόνος στην κοιλιά (διάρκειας μερικών λεπτών ή ακόμα και λίγων ωρών)

• Δυσπεψία

• Μετεωρισμός

• Ναυτία

• Έμετος

• Πυρετός

• Ίκτερος

Οι χολόλιθοι δεν φεύγουν από μόνοι τους ούτε υπάρχει κάποιος αποτελεσματικός μη επεμβατικός τρόπος να διαλυθούν και να αποβληθούν από το σώμα σας.

Ωστόσο, εάν οι χολόλιθοι δεν προκαλούν συμπτώματα, δεν χρειάζεται συνήθως να κάνετε άμεσα χειρουργική επέμβαση, απλώς να τους παρακολουθείτε και να προγραμματίσετε την επέμβαση εφόσον υπάρχει επιβάρυνση.

Αν όμως οι χολόλιθοι προκαλούν συχνές κρίσεις πόνου, τότε είναι απαραίτητο να γίνει χειρουργική αφαίρεση της χοληδόχου κύστης, μια διαδικασία γνωστή ως «χολοκυστεκτομή».

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να απευθυνθείτε στο θεράποντα ιατρό σας, ο οποίος θα σας δώσει εξατομικευμένες συμβουλές.

Αν η χολολιθίαση δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως:

• Χολοκυστίτιδα – φλεγμονή της χοληδόχου κύστης

• Παγκρεατίτιδα – μια πολύ σοβαρή φλεγμονή στο πάγκρεας, που συμβαίνει όταν μια πέτρα περάσει μέσα από τον χοληφόρο πόρο και αποφράξει τον παγκρεατικό πόρο.

• Χολαγγειίτιδα – οξεία φλεγμονή των χοληφόρων οδών.

Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες έχουν συνδέσει το αυξημένο σωματικό βάρος και την παχυσαρκία με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χολολιθίασης. ¹

Το αυξημένο σωματικό βάρος έχει συσχετιστεί τόσο με την αυξημένη έκκριση χοληστερόλης στη χολή όσο και με τη μειωμένη κινητικότητα της χοληδόχου κύστης, παράγοντες που συμβάλλουν στον σχηματισμό χολόλιθων.

Συνεπώς, η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους είναι σημαντικός παράγοντας για να μειώσουμε τον κίνδυνο εμφάνισης χολόλιθων.

Σε άτομα με υπερβάλλον σωματικό βάρος συστήνεται η απώλεια βάρους για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης χολολιθίασης.

Βέβαια, αξίζει να τονίσουμε ότι ο ρυθμός απώλειας βάρους δεν θα πρέπει να είναι υπερβολικά γρήγορος (δηλαδή, > 1,5 κιλό/εβδομάδα) καθώς η απότομη απώλεια βάρους, όπως αυτή που παρατηρείται σε αρκετά περιοριστικές δίαιτες, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης σχηματισμού λίθων στη χοληδόχο κύστη. ²

Το τι τρώμε και το πως τρεφόμαστε μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση χολόλιθων.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν σαφείς αιτιολογικές σχέσεις μεταξύ συγκεκριμένων διατροφικών συστατικών και της εμφάνισης χολολιθίασης.

Αυτό βέβαια δεν αναιρεί το σημαντικό ρόλο της διατροφής μας στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου καθώς πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν συνδέσει τον σχηματισμό χολόλιθων με διάφορους διατροφικούς παράγοντες όπως είναι:

Ζάχαρη και επεξεργασμένοι υδατάνθρακες

O όρος «ζάχαρη» γνωστή με την αγγλική ονομασία «sugar» χρησιμοποιείται για να περιγράψει, όχι μόνο την κρυσταλλική επιτραπέζια ζάχαρη αλλά γενικά τους απλούς υδατάνθρακες ή τα απλά σάκχαρα της διατροφής μας.

Τη μεγαλύτερη επιβαρυντική δράση στην εμφάνιση χολολιθίασης φαίνεται να έχουν τα πρόσθετα σάκχαρα (added sugars), που είναι αυτά που προστίθενται στα τρόφιμα κατά την επεξεργασία τους και αποτελούν τη μεγαλύτερη πηγή ζάχαρης στη διατροφή μας. ³

Τρόφιμα που είναι πλούσιες πηγές προστιθέμενης ζάχαρης είναι:

• Αναψυκτικά

• Τυποποιημένοι χυμοί φρούτων

• Ενεργειακά ποτά

• Δημητριακά πρωινού

• Μπάρες δημητριακών του εμπορίου

• Επιδόρπια γιαουρτιού

• Γλυκά, όπως μπισκότα, σοκολάτες, γλειφιτζούρια και καραμέλες

• Αρτοπαρασκευάσματα, όπως ψωμί, σφολιατοειδή κ.α.

• Έτοιμες σάλτσες για σαλάτες

• Έτοιμα γεύματα κ.α.

Τα τρόφιμα αυτά προκαλούν απότομη αύξηση στα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα με επακόλουθη απότομη αύξηση της έκκρισης ινσουλίνης, της κατεξοχήν ορμόνης που συμβάλλει στη ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα.

Ωστόσο, τα αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης αυξάνουν την σύνθεση της χοληστερόλης στο ήπαρ και αυξάνουν την έκκριση αυτής στη χολή.

Επίσης, τα τρόφιμα που περιέχουν επεξεργασμένους υδατάνθρακες, όπως είναι το λευκό ρύζι, το λευκό ψωμί, τα λευκά ζυμαρικά κ.α., επηρεάζουν με παρόμοιο τρόπο τα επίπεδα σακχάρου το αίμα με αποτέλεσμα η αυξημένη κατανάλωση τους να έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χολολιθίασης.

Διαιτητικό λίπος

Η σχέση μεταξύ του συνολικού διαιτητικού λίπους και της εμφάνισης χολολιθίασης είναι αντικρουόμενη.

Ορισμένες επιδημιολογικές μελέτες δεν έχουν καταφέρει να δείξουν κάποια στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ της συνολικής κατανάλωσης διαιτητικού λίπους και του κινδύνου εμφάνισης χολολιθίασης ενώ άλλες έρευνες έχουν αναφέρει ότι οι ασθενείς με χολολιθίαση φαίνεται να καταναλώνουν μια μεγαλύτερη ποσότητα λιπαρών και ειδικότερα κορεσμένων λιπαρών οξέων.⁴

Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα συναντώνται σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης, όπως είναι το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Άλλη επιδημιολογική μελέτη έδειξε πως ενώ η πρόσληψη κορεσμένου λίπους συσχετίστηκε θετικά με την εμφάνιση χολολιθίασης, η πρόσληψη μονοακόρεστων λιπαρών οξέων συσχετίστηκε αρνητικά.

Επίσης, υπάρχουν δεδομένα από έρευνες που δείχνουν ότι η υψηλή πρόσληψη τρανς λιπαρών οξέων, των γνωστών επιβλαβών για την υγεία μας λιπαρών, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. ⁵

Οι παραπάνω έρευνες δείχνουν ότι ενδεχομένως η ποιότητα του διαιτητικού λίπους να έχει ισχυρότερο αντίκτυπο στην εμφάνιση χολολιθίασης, παρά η ποσότητα αυτή καθ΄ αυτή.

Σίγουρα, απαιτούνται περαιτέρω έρευνες για να εξακριβώσουν την σχέση μεταξύ του διαιτητικού λίπους και της εμφάνισης της νόσου.

Διαιτητική χοληστερίνη

Δεδομένου ότι η χολολιθίαση μπορεί να δημιουργηθεί λόγω της αυξημένης περιεκτικότητας της χολής σε χοληστερίνη, πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν ενοχοποιήσει τη διαιτητική χοληστερίνη, δηλαδή τη χοληστερίνη που συναντάμε στα τρόφιμα, με την αύξηση του κινδύνου εμφάνισης χολολιθίασης.

Ωστόσο, τα νέα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η σχέση της διαιτητικής χοληστερίνης με τη χοληστερίνη του αίματος δεν είναι τόσο απλή, όσο θεωρούσαν στο παρελθόν.

Απαιτούνται περαιτέρω έρευνες για να αξιολογήσουν κατά πόσο η διαιτητική χοληστερίνη θα οδηγήσει στον σχηματισμό χολόλιθων.

Παρότι, δεν υπάρχει ειδική δίαιτα που να μπορεί να διαλύσει τους υπάρχοντες χολόλιθους, μπορεί η κατάλληλη διατροφή να αποτρέψει τη δημιουργία νέων και να μειώσει την πιθανότητα εμφάνισης συμπτωμάτων.

Η χολολιθίαση μπορεί να μην προκαλεί κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, ούτε έντονα συμπτώματα.

Παρόλα αυτά μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μία δυνητικά επικίνδυνη πάθηση, λόγω των σοβαρών επιπλοκών που μπορεί να προκαλέσει στο πάγκρεας και στην ίδια τη χοληδόχο κύστη.

Ως εκ τούτου, ακόμη και όταν είναι ασυμπτωματική, πάντα θα πρέπει να εκτιμάται από τον εξειδικευμένο χειρουργό.

Σε περιπτώσεις που εμφανίζονται συμπτώματα, η διενέργεια χολοκυστεκτομής είναι επιβεβλημένη.

Παρακάτω αναφέρονται ορισμένες διατροφικές συμβουλές που είναι καλό να ακολουθήσετε εάν έχετε πέτρες στη χολή:⁶

• Προσπαθήστε να κάνετε μικρά και συχνά γεύματα. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται την κινητικότητα της χοληδόχου κύστης.

• Καταναλώστε τακτικά πρωινό, λίγες ώρες αφότου ξυπνήσετε καθώς η συγκέντρωση της χοληστερόλης είναι ιδιαίτερα υψηλή στη χολή που παράγεται κατά τη διάρκεια της νύχτας.

• Καταναλώστε πηγές «καλών» λιπαρών. Στο παρελθόν, συχνά προτείνονταν μια δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπος, όπου μειώνεται η πρόσληψη λίπους σε λιγότερο από το 30% των συνολικών ημερήσιων θερμίδων, σε άτομα με χολολιθίαση. Πλέον, υπάρχουν λίγα δεδομένα που να υποστηρίζουν τη μείωση του διαιτητικού λίπους.

Αντίθετα, σε ορισμένες περιπτώσεις η εξάλειψη του λίπους από τη διατροφή μας μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορη απώλεια βάρους που σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο χολολιθίασης.

Συνεπώς, οι ασθενείς με πέτρες στη χολή μπορούν να υιοθετήσουν μία διατροφή μέτριας περιεκτικότητας σε λίπος, εφόσον αυτό δεν οδηγεί σε εμφάνιση ανεπιθύμητων συμπτωμάτων.

Σημαντική είναι η εστίαση σε καλής ποιότητας λιπαρά. Δηλαδή προτείνεται:

• Επιλογή μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών που συναντώνται σε τρόφιμα όπως, φυτικά έλαια (π.χ., ελαιόλαδο), ξηρούς καρπούς και σπόρους, λιπαρά ψάρια κ.α.

• Περιορισμός κατανάλωσης τρανς λιπαρών που συναντώνται σε τρόφιμα όπως fast food, αρτοπαρασκευάσματα, τηγανητά τρόφιμα κ.α.

• Αποφύγετε την κατανάλωση επεξεργασμένων υδατανθράκων και πρόσθετων σακχάρων. Αυτά βρίσκονται στο λευκό ψωμί, λευκή φρυγανιά, λευκό ρύζι, λευκό ζυμαρικό, γλυκά, αρτοπαρασκευάσματα, αναψυκτικά και τυποποιημένους χυμούς του εμπορίου.

• Ενισχύστε την ημερήσια πρόσληψη φυτικών ινών. Αυτό μπορείτε να το επιτύχετε με την αύξηση της κατανάλωσης προϊόντων ολικής άλεσης, φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ξηρών καρπών και σπόρων.

• Σε περίπτωση υπερβαρότητας/παχυσαρκίας, επιδίωξη σταδιακής και ελεγχόμενης απώλειας βάρους (0.5-1 κιλό/εβδομάδα). Αποφυγή απότομων μεταβολών.

• Αν κάποιο τρόφιμο, προκαλεί επανειλημμένα δυσάρεστα συμπτώματα προτείνεται περιορισμός και αντικατάσταση αυτού με τρόφιμα που είναι καλύτερα ανεκτά.

Η χοληδόχος κύστη είναι ένα μικρό όργανο που συναντάται κάτω από το ήπαρ.

Βασικός της ρόλος είναι να αποθηκεύει και να εκκρίνει τη χολή, ένα κιτρινο-πράσινο υγρό που παράγει το ήπαρ και βοηθά στην πέψη και απορρόφηση του διαιτητικού λίπους.

Μία από τις συχνότερες διαταραχές της χοληδόχου κύστης είναι η χολολιθίαση, γνωστή ως πέτρες στη χολή.

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες κινδύνου που έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση της νόσου, μεταξύ των οποίων είναι και η κακή διατροφή. Συγκεκριμένα, μία διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες, πρόσθετα σάκχαρα και «κακά» λιπαρά φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο σχηματισμού χολόλιθων.

Βέβαια, ακόμα απαιτούνται περαιτέρω καλά σχεδιασμένες έρευνες για να ρίξουν φως στην ακριβής σχέση μεταξύ διαφόρων διατροφικών παραγόντων και της εμφάνισης της νόσου.

Τέλος, παρότι δεν υπάρχει μία ειδική δίαιτα για ασθενείς με πέτρες στη χολή, τα άτομα αυτά μπορούν να επωφεληθούν κάνοντας μικρές αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες.

1. Stender S; Nordestgaard BG; Tybjaerg-Hansen A Elevated body mass index as a causal risk factor for symptomatic gallstone disease: a Mendelian randomization study. Hepatology 2013, 58, 2133–2141.

2. Johansson K, Sundstrom J, Marcus C Hemmingsson E, Neovius M. Risk of symptomatic gallstones and cholecystectomy after a very-low-calorie diet or low-calorie diet in a commercial weight loss program: 1-year matched cohort study. Int J Obes (Lond), 2014, 38, 279–284.

3. Mathur A, Megan M, Al-Azzawi HH, Lu D, Swartz-Basile DA, Nakeeb A, Pitt HA. High dietary carbohydrates decrease gallbladder volume and enhance cholesterol crystal formation. Surgery, 2007, 141, 654–659.

4. Cuevas A, Miquel J, Reyes M, Zanlungo S, Nervi F. Diet as a risk factor for cholesterol gallstone disease. J Am Coll Nutr. 2004, 23(3):187-96. doi: 10.1080/07315724.2004.10719360.

5. Tsai CJ, Leitzmann MF, Willett WC, Giovannucci EL. Long-term intake of trans-fatty acids and risk of gallstone disease in men. Archives of Internal Medicine. 2005;165(9):1011-1015. DOI: 10.1001/archinte.165.9.1011

6. Dietary advice for patients with gallstones. Available at: https://www.cuh.nhs.uk/patient-information/dietary-advice-for-patients-with-gallstones/. (Accessed at January 2024).