Δενδρολίβανο

Το δενδρολίβανο, γνωστό και ως αρισμαρί, είναι αρωματικός, αειθαλής θάμνος ο οποίος ανήκει στο γένος Ροσμαρίνος (Rosmarinus) και στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae).

Το γένος Rosmarinus περιλαμβάνει, το γνωστό είδος R. Officinalis που αναφέρεται και ως "δενδρολίβανον το φαρμακευτικόν".

Το φυτό αυτό είναι γνωστό από την Αρχαιότητα καθώς οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και γιορτές, σε στολισμούς κτηρίων, ναών και ως καύσιμο για θυμίαμα.

Το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται ευρέως ως μυρωδικό σε πολλά φαγητά, δίνοντας τους μία ιδιαίτερη γεύση, ενώ στη ζαχαροπλαστική χρησιμοποιείται κυρίως στα γλυκά του κουταλιού.

Το δενδρολίβανο είναι ένα μυρωδικό που δίνει στο γεύμα μας μία ευχάριστη γεύση και οσμή.

Όπως συμβαίνει και στην περίπτωση των υπολοίπων μυρωδικών, μία μερίδα-αντιστοιχεί σε 1 κ. της σούπας- αποδίδει ελάχιστες θερμίδες καθώς δε μας παρέχει σημαντικές ποσότητες μακροθρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπος).¹

Ωστόσο, το δενδρολίβανο αποτελεί μία εξαιρετική πηγή αντιοξειδωτικών ενώσεων.

Συγκεκριμένα, η αντιοξειδωτική δράση του δεντρολίβανου οφείλεται στο πλούσιο περιεχόμενο του σε πολυφαινόλες, όπως η καρνοσόλη, το καρνοσικό και το ροσμαρινικό οξύ, οι οποίες βρίσκονται στα φύλλα του.

Οι ουσίες αυτές δεσμεύουν τις δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS) στον οργανισμό, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν οξειδωτική βλάβη και να οδηγήσουν σε διάφορες παθήσεις.

¹ Οι τιμές βασίζονται στη διατροφική βάση του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ (US Department of Agriculture, USDA).(1)

² Το ποσοστό Συνιστώμενης Ημερήσιας Πρόσληψης (% ΣΗΠ) σας δείχνει πόσο συμβάλει το κάθε θρεπτικό συστατικό από μία μερίδα της συνταγής στη συνολική ημερήσια πρόσληψη. Ο υπολογισμός βασίζεται στις ημερήσιες τιμές αναφοράς (Daily Values) του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ, με βάση 2000 kcal ανά ημέρα για έναν μέσο υγιή ενήλικα. Ανάλογα με τις ενεργειακές ανάγκες του κάθε ατόμου, το % ΣΗΠ μπορεί να είναι χαμηλότερο ή υψηλότερο. Γενικότερα εάν το % ΣΗΠ για ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό είναι μικρότερο ή και ίσο με 5%, το τρόφιμο θεωρείται πως είναι χαμηλό σε περιεκτικότητα ως προς το συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό. Αντίστοιχα, εάν το % ΣΗΠ για ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό είναι μεγαλύτερο ή και ίσο με 20%, το τρόφιμο θεωρείται πως είναι υψηλό σε περιεκτικότητα ως προς το συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό.

Πέρα από το ωραίο και χαρακτηριστικό του άρωμα, το δεντρολίβανο είναι γνωστό και για τα οφέλη που προσφέρει στην υγεία μας.

Το δενδρολίβανο έχει χρησιμοποιηθεί εδώ και αιώνες στην παραδοσιακή ιατρική για την ανακούφιση πολλών παθήσεων όπως είναι ο πονοκέφαλος, ο κοιλιακός πόνος, η επιληψία, οι σπασμοί, η κατάθλιψη ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και για τη βελτίωση της μνήμης και της συγκέντρωσης και για την αντιμετώπιση της ψυχικής και σωματικής κόπωσης.

Παρότι, προς το παρόν υπάρχουν ελάχιστα επιστημονικά δεδομένα που να υποδηλώνουν ότι είναι αποτελεσματικό για την πρόληψη ή/και θεραπεία διαφόρων παθήσεων, εντάσσοντας αυτό το μυρωδικό στο καθημερινό μας διαιτολόγιο στα πλαίσια μίας υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής μπορεί να έχουμε σημαντικά οφέλη στην υγεία μας:

Είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικά

Το δενδρολίβανο αποτελεί μία πλούσια φυσική πηγή αντιοξειδωτικών, λόγω των υψηλών επιπέδων του σε φλαβονοειδή και φαινολικά οξέα.

Αυτά τα αντιοξειδωτικά παρέχουν σημαντικά οφέλη στον ανθρώπινο οργανισμό – από την προστασία των κύτταρων μας από τις βλάβες που προκαλούνται από τις δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS) στο σώμα μας, μέχρι την καταπολέμηση της πρόωρης γήρανσης του δέρματος.

Συνεπώς, το δεντρολίβανο σε συνδυασμό με άλλα τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά, όπως είναι τα φρούτα και τα λαχανικά μπορεί να μας προσφέρει μία σημαντική δόση αντιοξειδωτικών ενώσεων και θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη εμφάνισης ασθενειών που σχετίζονται με το οξειδωτικό στρες.

Μπορεί να ενισχύσει τις γνωστικές λειτουργίες

Μία από τις βασικές ιδιότητες που έχει αποδοθεί στο δενδρολίβανο είναι η βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών.

Σύμφωνα με μία μελέτη που διεξήχθη σε φοιτητές διαπιστώθηκε ότι η χρήση αιθέριου ελαίου δεντρολίβανου μέσω αρωματοθεραπείας μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της απόδοσης. ²

Επίσης, άλλες μελέτες έδειξαν ότι η σκόνη δεντρολίβανου θα μπορούσε να βοηθήσει στη βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας σε ηλικιωμένους. ³

Μπορεί να ανακουφίσει από το άγχος. 

Άλλο ένα βασικό όφελος που μπορεί να έχει κανείς από το δενδρολίβανο στην καθημερινότητά του, είναι η μείωση του στρες. Έρευνες έχουν δείξει ότι το δενδρολίβανο βοηθά στην καταπολέμηση του στρες.

Σε μια τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη φοιτητές πανεπιστημίου έλαβαν ένα συμπλήρωμα δενδρολίβανου, 500 mg δύο φορές την ημέρα για ένα μήνα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σε σύγκριση με ένα εικονικό φάρμακο, το συμπλήρωμα δεντρολίβανου βοήθησε στην ανακούφιση των συμπτωμάτων του άγχους και της κατάθλιψης και βελτίωσε την ποιότητα του ύπνου.⁴

Μπορεί να βοηθήσει στην πέψη.

Μία από τις ιδιότητες που έχουν αποδοθεί στο δεντρολίβανο είναι η ικανότητά του να βοηθά την πέψη. Πράγματι, η Επιτροπή Ε της Γερμανίας (μέρος του Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Φαρμάκων και Ιατρικών Συσκευών) έχει εγκρίνει τη χρήση του δεντρολίβανου για τη θεραπεία της δυσπεψίας.

Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να επιβεβαιώσουν τα οφέλη του δενδρολίβανου στην υγεία μας.

Μπορεί να ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Το δεντρολίβανο είναι γνωστό για τις αντιμικροβιακές του ιδιότητες, οι οποίες μπορεί να βοηθήσουν στην υποστήριξη ενός υγιούς ανοσοποιητικού συστήματος.

Η κατανάλωση τσαγιού δεντρολίβανου μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση ορισμένων παθογόνων μικροοργανισμών και στην ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού.

Το δενδρολίβανο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους.

Στη μαγειρική χρησιμοποιούνται τόσο τα φρέσκα όσο και τα αποξηραμένα φύλλα του για να αρωματίσει το πιάτο. Αν και τα αποξηραμένα φύλλα δεντρολίβανου έχουν πιο έντονο άρωμα, τα φρέσκα φύλλα δεντρολίβανου έχουν επίσης αξιοσημείωτο άρωμα. Πράγματι, ενώ τα φρέσκα φύλλα δεντρολίβανου είναι λιγότερο δυνατά από τα αποξηραμένα, έχουν και αυτά έντονη και χαρακτηριστική γεύση.

Επίσης, το εκχύλισμα και τα αιθέρια έλαια του δενδρολίβανου αξιοποιούνται για την παρασκευή καλλυντικών προϊόντων (κρέμες, σαπούνια, σαμπουάν, λοσιόν, κ.ά.), αλλά και κατά την αρωματοθεραπεία.

Το δενδρολίβανο είναι ένα αρωματικό φυτό που συναντάται συχνά στη μεσογειακή κουζίνα και χρησιμοποιείται για να δώσει ένταση στις γεύσεις. Ορισμένες από τις κύριες χρήσεις του δενδρολίβανου στην μαγειρική είναι:

• Ως συστατικό σε αλμυρές παρασκευές. Μπορείτε να εντάξετε το δεντρολίβανο σε μία ποικιλία πιάτων, ενισχύοντας τη γεύση τους. Ενδεικτικά, το δεντρολίβανο ταιριάζει με το κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι, αλλά μπορείτε επίσης να το συνδυάσετε με το ψωμί, τις πατάτες φούρνου ή τα ψητά λαχανικά.

• Ως συστατικό στις μαρινάδες. Προσθέστε δεντρολίβανο στις μαρινάδες του κρέατος ή του ψαριού για να το κάνετε πιο νόστιμο.

• Ως συστατικό σε σάλτσες. Μπορείτε να προσθέσετε το δεντρολίβανο σε σάλτσες ντομάτας για να ενισχύσετε τη γεύση της σε συνδυασμό με άλλο μυρωδικά.

• Ως τσάι. Το τσάι από δεντρολίβανο είναι ένα εξαιρετικό ρόφημα τόσο για τη γεύση όσο και για το άρωμά του. Έχει αλμυρή γεύση με άρωμα πεύκου, είναι λίγο πικρό ενώ ταυτόχρονά βγάζει αρώματα μέντας. Πρόκειται για ένα υπέροχο τσάι με θρεπτική αξία.

Η χρήση του δεντρολίβανου θεωρείται ασφαλής σε ποσότητες που χρησιμοποιούνται συνήθως στο φαγητό.

Ωστόσο, όταν χρησιμοποιείται σε μεγάλες ποσότητες ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα είναι πιθανό να παρουσιαστούν ανεπιθύμητες παρενέργειες, όπως γαστρεντερικές διαταραχές και βλάβη στα νεφρά.

Η συνολική ημερήσια πρόσληψη δεν θα πρέπει να ξεπερνάει τα 4 με 6 γραμμάρια αποξηραμένου δενδρολίβανου. Επίσης, καλό είναι να αποφεύγονται οι μεγάλες ποσότητες δενδρολίβανου κατά την εγκυμοσύνη, επειδή υψηλές δόσεις του μπορεί να προκαλέσουν αποβολή.

Στα χωριά, μάλιστα, το χρησιμοποιούσαν ως «εκτρωτικό» για αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται το δενδρολίβανο ως συμπλήρωμα κατά την εγκυμοσύνη.

Επίσης, το δενδρολίβανο σε σημαντικές ποσότητες, όπως αυτές που βρίσκουμε σε συμπληρώματα, ενδέχεται να αλληλοεπιδράσει με φαρμακευτική αγωγή, όπως αντιπηκτικά, διουρητικά και φάρμακα για τον διαβήτη.

Προτού πάρετε κάποιο συμπλήρωμα συζητήστε με τον γιατρό σας πιθανές αλληλεπιδράσεις με τυχόν φάρμακα που παίρνετε.

Επίσης, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι σε αντίθεση με το δενδρολίβανο, το έλαιο του δενδρολίβανου ενδείκνυται μόνο για εξωτερική χρήση. Η χρήση του ελαίου του δενδρολίβανου όταν χρησιμοποιείται τοπικά θεωρείται γενικά ασφαλής.

Ωστόσο, αλλεργικές αντιδράσεις μπορεί να εμφανιστούν σε κάποιους ανθρώπους.

Πάντα είναι καλό να κάνετε ένα τεστ δερματικής αντίδρασης σε μια μικρή περιοχή του δέρματος πριν εφαρμόσετε το έλαιο δενδρολίβανου σε μεγάλη επιφάνεια.

1. USDA. Rosemary, fresh. Available at: https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/173473/nutrients (Accessed at February 2024).

2. McCaffrey R, Thomas DJ, Kinzelman AO. The effects of lavender and rosemary essential oils on test-taking anxiety among graduate nursing students. Holist Nurs Pract. 2009;23:88–93.

3. Pengelly A, Snow J, Mills SY, Scholey A, Wesnes K, Butler LR. Short-Term Study on the effects of rosemary on cognitive function in an elderly population. J Med Food. 2012;15:10–17.

4. Nematolahi P, Mehrabani M, Karami-Mohajeri S, Dabaghzadeh F. Effects of Rosmarinus officinalis L. on memory performance, anxiety, depression, and sleep quality in university students: A randomized clinical trial. Complement Ther Clin Pract. 2018 Feb:30:24-28. doi: 10.1016/j.ctcp.2017.11.004.