Πρόσθετα και συντηρητικά τροφίμων – Είναι ασφαλή;

Λίγα λόγια για τα πρόσθετα τροφίμων

Τα πρόσθετα είναι ουσίες που προστίθενται σε τρόφιμα και σε ροφήματα για διάφορους σκοπούς, όπως είναι η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής τους, η αποτροπή της μικροβιακής αλλοίωσης, η διατήρηση ή η ενίσχυση της γεύσης, της υφής ή του χρώματος του προϊόντος κ.α.

Έτσι, τα πρόσθετα τροφίμων εντάσσονται σε διάφορες κατηγορίες με βάση την συγκεκριμένη τους λειτουργία. Ορισμένες κατηγορίες πρόσθετων τροφίμων καθώς και η λειτουργία τους είναι οι εξής:

• Χρωστικές ουσίες. Ενισχύουν ή αποκαθιστούν το χρώμα ενός τροφίμου που έχει χαθεί κατά την επεξεργασία του.
• Συντηρητικά. Παρατείνουν τη διάρκεια ζωής των τροφίμων προστατεύοντάς τα από τις αλλοιώσεις που προκαλούνται από τους μικροοργανισμούς.
• Αντιοξειδωτικά. Παρατείνουν τη διάρκεια ζωής των τροφίμων προστατεύοντάς τα από τις αλλοιώσεις που προκαλούνται από την οξείδωση (π.χ. το τάγγισμα των λιπών και τις μεταβολές του χρώματος).
• Γλυκαντικά. Χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν γλυκιά γεύση στα τρόφιμα.
• Ενισχυτικά γεύσης. Ενισχύουν την υπάρχουσα γεύση ή/και οσμή του τροφίμου.
• Γαλακτωματοποιητές. Επιτρέπουν το σχηματισμό ή τη διατήρηση ομοιογενούς μείγματος δύο ή περισσοτέρων μη μειγνυόμενων φάσεων, όπως το λάδι και το νερό, σε τρόφιμο.

Επίσης, τα πρόσθετα τροφίμων διαχωρίζονται με βάση την προέλευση τους στις εξής δύο κατηγορίες:

• Φυσικά πρόσθετα. Αυτά απαντώνται φυσικά σε φυτά, ζώα ή ορυκτά. Παραδείγματα φυσικών πρόσθετων είναι το ασκορβικό οξύ (βιταμίνη C) ή το κιτρικό οξύ, που συναντώνται στα φρούτα, το λυκοπένιο που συναντάται στις τομάτες, καθώς και το καρμινικό οξύ που συναντάται σε έντομα.
• Συνθετικά πρόσθετα. Αυτά συντίθενται εξολοκλήρου στο εργαστήριο. Παραδείγματα συνθετικών πρόσθετων είναι το συνθετικό λυκοπένιο ή η ασπαρτάμη.

Ωστόσο, τα πρόσθετα τροφίμων είτε είναι φυσικά είτε όχι, υπόκεινται στις ίδιες αξιολογήσεις ασφάλειας.

Είναι ασφαλής η κατανάλωση των πρόσθετων τροφίμων;

Η ασφάλεια όλων των προσθέτων τροφίμων, των οποίων η χρήση επιτρέπεται σήμερα, έχει αξιολογηθεί ενδελεχώς από την Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (Scientific Committee on Food, SCF) και/ή την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA).

Η ασφάλεια των πρόσθετων τροφίμων είναι ένα σημαντικό ζήτημα και για αυτό αξιολογείται αυστηρά πριν επιτραπεί η χρήση τους. Συγκεκριμένα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), περισσότερα από 300 πρόσθετα τροφίμων έχουν εγκριθεί και είναι επιτρεπτά για χρήση.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων προκειμένου να επιτρέψει τη χρήση ενός πρόσθετού αξιολογεί εάν αυτό πληροί κάποιους όρους, όπως είναι:

• Δεν παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία των καταναλωτών, στο επίπεδο της προτεινόμενης χρήσης, βάσει των διαθέσιμων επιστημονικών στοιχείων
• Υφίσταται εύλογη τεχνολογική ανάγκη που δεν μπορεί να επιτευχθεί με άλλο μέσο
• Η χρήση του δεν παραπλανά αλλά προσφέρει οφέλη στον καταναλωτή

Επίσης, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων καθορίζει ένα ανώτατο όριο, που δεν έχει καμία αποδεδειγμένη τοξική επίδραση (Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη ή Acceptable daily intake ή ADI) για κάθε πρόσθετη ουσία τροφίμων.

Η ADI παρέχει ένα μεγάλο περιθώριο ασφάλειας και αναφέρεται στην ποσότητα μιας πρόσθετης ουσίας τροφίμων που μπορεί να λαμβάνεται καθημερινά στη δίαιτα, καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής, χωρίς οποιαδήποτε αρνητική επίπτωση στην υγεία.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η ασφάλεια των πρόσθετων επαναξιολογείται τακτικά ή κάθε φορά που προκύπτει κάποιο νέο επιστημονικό δεδομένο.

Τι είναι τα συντηρητικά τροφίμων;

Τα συντηρητικά είναι εκείνα τα πρόσθετα των τροφίμων (φυσικά, συνθετικά), τα οποία έχουν ως κύριο σκοπό τους την επιμήκυνση της διάρκειας ζωής των τροφίμων και κωδικοποιούνται με τους αριθμούς Ε200-Ε299.

Η αλλοίωση των τροφίμων από μικροοργανισμούς (π.χ. βακτήρια, ζύμες, μούχλα) ενέχει κινδύνους για την υγεία μας. Μερικοί από αυτούς τους οργανισμούς μπορούν να εκκρίνουν δηλητηριώδεις ουσίες («τοξίνες»), οι οποίες είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία και μπορεί να αποδειχθούν ακόμη και θανατηφόρες.

Για να αποφευχθεί αυτό, χρησιμοποιούνται τα διάφορα συντηρητικά στα τρόφιμα.

Ορισμένα συντηρητικά τροφίμων είναι:

• Σορβικό οξύ και σορβικές ενώσεις. Συναντώνται σε επεξεργασμένα τυριά, ψωμί και ψωμάκια, εκλεκτά αρτοσκευάσματα, σάλτσες, προϊόντα πατάτας.
• Βενζοϊκό οξύ. Συναντάται σε γαλακτοκομικά προϊόντα ζύμωσης, χυμούς, κονσέρβες, αναψυκτικά, είδη ζαχαροπλαστικής, μεταποιημένα ψάρια και προϊόντα αλιείας.
• Νιτρώδεις και νιτρικές ενώσεις. Συναντάται σε αλλαντικά.
• Διοξείδιο του θείου. Συναντάται σε αποξηραμένα φρούτα, κρασιά, ορισμένα κονσέρβες

Είναι ασφαλή τα συντηρητικά τροφίμων;

Αν και υπάρχει διάχυτη η εντύπωση ότι τα συντηρητικά είναι κάτι αρνητικό, εντούτοις οι ουσίες αυτές έχουν, μεταξύ άλλων, ως ρόλο τους να μας προστατέψουν από αλλοιώσεις και τροφικές δηλητηριάσεις βελτιώνοντας την αντοχή των τροφίμων.

Στην Ευρώπη, τα συντηρητικά, όπως και τα υπόλοιπα πρόσθετα εγκρίνονται από την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων μόνο όταν επιβεβαιωθεί ότι, στα επίπεδα και στα τρόφιμα και ροφήματα που χρησιμοποιούνται, δεν θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και ασφάλεια του καταναλωτή.

Tα συντηρητικά τροφίμων εγκρίνονται για χρήση σε τρόφιμα και ροφήματα με μία συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία είναι κοινή για όλα τα συντηρητικά, ανεξάρτητα τη φύση τους (φυσικής ή συνθετικής προέλευσης).

Υπεύθυνη για την αξιολόγηση της ασφάλειας των συντηρητικών είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία, ακολουθώντας συγκεκριμένα πρωτόκολλα ελέγχει όλα τα δεδομένα σχετικά με την ασφάλειά τους (χημική σύσταση, μεταβολική πορεία στο ανθρώπινο σώμα, το αν είναι γενοτοξικά ή καρκινογόνα μετά από βραχυχρόνια ή μακροχρόνια χρήση), και προσδιορίζει μια τιμή Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης (Acceptable Daily Intake).

Οι επιστήμονες της EFSA αξιολογούν επίσης, τη χρησιμότητα του συγκεκριμένου συντηρητικού αλλά και τη συνολική ποσότητα που αναμένεται να προσλαμβάνει κανείς από τις διάφορες πηγές.

Μετά από την αξιολόγηση όλων των δεδομένων, ασφάλειας, χρησιμότητας και αναμενόμενης πρόσληψης, η EFSA εγκρίνει το πρόσθετο για χρήση σε τρόφιμα και ροφήματα, θέτοντας όρια στην ποσότητα που μπορεί να προστίθεται ανά κατηγορία προϊόντος.

Επίσης, σε τακτά χρονικά διαστήματα η EFSA επαναξιολογεί τα ήδη εγκεκριμένα πρόσθετα, ώστε να λαμβάνει υπόψη τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα.

Συνεπώς, σε γενικές γραμμές η χρήση των συντηρητικών εντός των επιτρεπόμενων ορίων που έχουν καθοριστεί από την EFSA είναι ασφαλής για το γενικό πληθυσμό.

Υπάρχουν ανησυχίες για τα πρόσθετα τροφίμων;

Όπως αναφέραμε παραπάνω, η χρήση πρόσθετων στα τρόφιμα εντός των επιτρεπόμενων ορίων που έχουν καθοριστεί από την EFSA θεωρείται ασφαλής για το γενικό πληθυσμό.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες μελέτες που έχουν συνδέσει την κατανάλωση διαφόρων πρόσθετων με αρνητικές επιδράσεις για την υγεία μας.

Για παράδειγμα, ο ρόλος των νιτρωδών και νιτρικών αλάτων, των συντηρητικών που χρησιμοποιούνται στο επεξεργασμένο κρέας για την παράταση της διάρκειας ζωής του, την αποτροπή της ανάπτυξης επικίνδυνων βακτηριδίων, αλλά και για να του δώσουν πιο έντονη γεύση και χρώμα, παραμένει αμφίβολος. Αυτές οι χημικές ουσίες μπορεί σε υψηλές θερμοκρασίες μπορούν να σχηματίσουν νιτροζαμίνες, ενώσεις που έχουν συσχετιστεί με διάφορες μορφές καρκίνου, ιδιαίτερα του παχέος εντέρου.

Επίσης, υπάρχει συζήτηση στη βιβλιογραφία σχετικά με τη πιθανή σχέση μεταξύ ορισμένων προσθέτων τροφίμων, ιδιαίτερα τεχνητών χρωμάτων και συντηρητικών, και υπερκινητικότητας ή προβλημάτων συμπεριφοράς, ειδικά σε παιδιά με παθήσεις όπως η ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας).

Σε κάθε περίπτωση, καλύτερα να μην υπερβάλλουμε όταν πρόκειται για πρόσθετα τροφίμων και, ανεξάρτητα από το αν είναι φυσικές ή όχι. Η EFSA καθορίζει τη μέγιστη περιεκτικότητα σε πρόσθετα τροφίμων που μπορεί να περιέχει κάθε προϊόν, με βάση τον τύπο της ίδιας της ουσίας, ώστε να αποφευχθεί η ανάπτυξη τυχόν παρενεργειών.

Παρόλα αυτά, όμως, καλό είναι να έχετε κατά νου ότι εάν καταναλώνετε πολλά συσκευασμένα και επεξεργασμένα τρόφιμα, εξακολουθείτε να κινδυνεύετε να ξεπεράσετε τη μέγιστη επιτρεπόμενη δόση, που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά προβλήματα υγείας.

Μια διατροφή πλούσια σε φρέσκα, ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι πάντα η καλύτερη επιλογή για τη διατήρηση της καλής μας υγείας, ενώ η ενημέρωση και η προσοχή στις ετικέτες των τροφίμων μπορεί να μας βοηθήσει να αποφύγουμε την υπερβολική κατανάλωση πρόσθετων. Το σημαντικό είναι να επιλέγουμε με σύνεση και να προσπαθούμε να διατηρούμε τη διατροφή μας όσο το δυνατόν πιο υγιεινή και ισορροπημένη γίνεται.

Με ποιον τρόπο ενημερώνεται ο καταναλωτής σχετικά με τη χρήση προσθέτων στα τρόφιμα;

Τα πρόσθετα στα τρόφιμα επισημαίνονται σύμφωνα με τους κανόνες που καθορίζονται από την ΕΕ.  Συγκεκριμένα, τα πρόσθετα τροφίμων είναι συστατικά τροφίμων και θα πρέπει να αναγράφονται στον κατάλογο των συστατικών του τροφίμου. Συνεπώς, ο καταναλωτής μπορεί να ενημερωθεί για τη χρήση πρόσθετων μέσω της προσεκτικής ανάγνωσης της διατροφικής ετικέτας του τροφίμου.

Τα πρόσθετα πρέπει να αναφέρονται με την ονομασία της λειτουργικής τους κατηγορίας, η οποία πρέπει να ακολουθείται από την ειδική τους ονομασία ή τον αριθμό E . Για παράδειγμα: « χρωστική ύλη – κουρκουμίνη» ή «χρωστική ύλη: E 100».

Οι αριθμοί «Ε» είναι ένας τρόπος κωδικοποίησης των διαφόρων πρόσθετων τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και προέρχονται από τη λέξη Ευρώπη.  Υποδηλώνει ότι τα πρόσθετα έχουν αξιολογηθεί και έχουν εγκριθεί ως ασφαλή  από την EFSA. Ο αριθμός Ε συχνά χρησιμοποιείται για να απλοποιεί την επισήμανση των ουσιών, οι οποίες πολλές φορές έχουν πολύπλοκες χημικές ονομασίες.

Συμπέρασμα

Τα πρόσθετα τροφίμων αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της βιομηχανίας τροφίμων, εξυπηρετώντας πολλαπλούς σκοπούς, από τη βελτίωση της γεύσης και της εμφάνισης των προϊόντων μέχρι την επιμήκυνση της διάρκειας ζωής τους.

Αν και η χρήση τους έχει προκαλέσει ανησυχίες και συζητήσεις, ιδίως σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία μας, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι αρμόδιες ευρωπαϊκές και διεθνείς αρχές, όπως η EFSA, έχουν θέσει αυστηρά κριτήρια για την ασφάλεια των προσθέτων.

Η διαδικασία έγκρισης είναι λεπτομερής και περιλαμβάνει διάφορα στάδια. Επιπλέον, η χρήση τους επανεξετάζεται τακτικά με βάση τις πιο πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις, εξασφαλίζοντας έτσι την ασφάλεια των καταναλωτών.

Παρόλα αυτά, η υπερβολική κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων που περιέχουν πρόσθετα μπορεί να οδηγήσει σε υπέρβαση των συνιστώμενων ορίων, κάτι που ενδέχεται να προκαλέσει προβλήματα υγείας. Για το λόγο αυτό, είναι κρίσιμο οι καταναλωτές να παραμένουν ενημερωμένοι και να κάνουν συνειδητές διατροφικές επιλογές.

Η προσεκτική ανάγνωση των διατροφικών ετικετών, η επιλογή φρέσκων και ελάχιστα επεξεργασμένων τροφίμων, και η αποφυγή της υπερκατανάλωσης τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε πρόσθετα, είναι βασικά βήματα για τη διατήρηση μιας υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής.