Διατροφή και Αυτισμός – Ποια η σχέση τους;

Τι είναι ο αυτισμός;

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, ολοένα και αυξάνονται τα διαγνωσμένα με αυτισμό παιδιά, αλλά και ενήλικες.

Ο αυτισμός, γνωστός και ως Διαταραχή του Φάσματος του Αυτισμού, αποτελεί μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που χαρακτηρίζεται από μειωμένες κοινωνικές και επικοινωνιακές αλληλεπιδράσεις, καθώς και από περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά.¹

Λαμβάνοντας υπόψη την υψηλή διαφοροποίηση στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, η διαταραχή του φάσματος του αυτισμού (ASD) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται πλέον για να συγχωνεύσει τις εξής διαγνώσεις (DSM-5):

• Αυτιστική Διαταραχή
• Σύνδρομο Rett
• Παιδική Αποδιοργανωτική Διαταραχή
• Σύνδρομο Asperger
• Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές μη προσδιορισμένες αλλιώς συμπεριλαμβανομένου και του ‘Aτυπου Αυτισμού’

Ποια είναι τα αίτια του αυτισμού;

Η αιτιοπαθογένεια της νόσου παραμένει άγνωστη.

Ωστόσο, τα συμπτώματα του αυτισμού που εμφανίζονται συνήθως κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, φαίνεται να οφείλονται σε ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου δρουν κατά τη διάρκεια του εμβρυϊκού σταδίου και μπορεί να περιλαμβάνουν την προγεννητική έκθεση σε λοίμωξη ή σε τοξικές χημικές ουσίες.

Επίσης, φαίνεται πως υπάρχει μία θετική συσχέτιση μεταξύ του υπερβάλλον σωματικού βάρους της μητέρας και του σακχαρώδη διαβήτη κύησης με την εμφάνιση του αυτισμού στα παιδιά.

Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική κοινότητα έχει κάνει ένα ακόμη βήμα μπροστά όσον αφορά στην αποκωδικοποίηση της Διαταραχής του Φάσματος του Αυτισμού (ASD), καθώς παρατήρησε μεγάλη συσχέτιση με το μικροβίωμα του εντέρου. Μάλιστα αρκετές μελέτες στη βιβλιογραφία έχουν αποκαλύψει πώς το μικροβίωμα του εντέρου μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του αυτισμού.

Προς το παρόν, αυτό που είναι γνωστό είναι ότι η πάθηση έχει μια ισχυρή γενετική βάση με πολλά γονίδια να εμπλέκονται στην εμφάνισή του. Ωστόσο, η φλεγμονή των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου θεωρείται επίσης ότι συμβάλλει στην εμφάνιση της διαταραχής.

Και εδώ πιστεύεται ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της υγείας του εντέρου, θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο.

Ποια είναι η σχέση του εντερικού μικροβιώματος με τον αυτισμό;

Το ανθρώπινο σώμα φιλοξενεί μια τεράστια «κοινότητα» μικροβιακής ζωής.

Έρευνες με την πάροδο των ετών έχουν δείξει ότι διαφορετικές επιφάνειες του σώματος, όπως το δέρμα, οι πνεύμονες, το ουροποιητικό σύστημα και ο γαστρεντερικός σωλήνας, είναι πυκνοκατοικημένες με βακτήρια, αρχαία, ιούς και μικροβιακούς ευκαρυωτικούς οργανισμούς (μύκητες).

Έτσι με τον όρο «μικροβίωμα» αναφερόμαστε στο σύνολο των μικροοργανισμών που συναντάμε στον ανθρώπινο οργανισμό, και με τον όρο «εντερικό μικροβίωμα» αναφερόμαστε στο σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν μέσα στο έντερο συμβιωτικά και σε αρμονία με τον άνθρωπο.

Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερες μελέτες καταδεικνύουν ότι η καλή υγεία του εντέρου είναι ζωτικής σημασίας, καθώς επηρεάζει άμεσα την υγεία όλων των οργάνων και συστημάτων του οργανισμού μας, όπως και του εγκεφάλου. Από την άλλη, υπάρχει πλέον απίστευτος όγκος επιστημονικής πληροφορίας ότι η δυσβίωση, δηλαδή η ποιοτική και ποσοτική αλλαγή στο εντερικό μικροβίωμα, στις μεταβολικές του δραστηριότητες και στην τοπική του κατανομή μπορεί να συμβάλλει στην εκδήλωση διαφόρων παθήσεων.

Έτσι λοιπόν οι διαταραχές στο εντερικό μικροβίωμα (δυσβίωση) έχουν συσχετισθεί αιτιολογικά με νοσήματα του γαστρεντερικού συστήματος όπως τα φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (Ελκώδης κολίτιδα & Νόσος Crohn), με διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος όπως είναι οι αλλεργίες (ατοπική δερματίτιδα και άσθμα) και τα αυτοάνοσα νοσήματα καθώς και με διαταραχές του νευρικού συστήματος όπως είναι ο αυτισμός.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου είναι πλέον καλά τεκμηριωμένη και το σύστημα της επικοινωνίας ανάμεσα στα δύο αυτά όργανα περιγράφεται πλέον με τον όρο «άξονας εντέρου-εγκεφάλου” (gut-brain axis).

Για παράδειγμα, τα βακτήρια του εντέρου μπορούν να παράγουν διάφορους μεταβολίτες, όπως είναι τα λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου (Short chain fatty acids, SCFAs), τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων του εγκεφάλου.

Επίσης, ένα υγιές εντερικό μικροβίωμα είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Συνεπώς, οι οποιοσδήποτε διαταραχές του εντερικού μας μικροβιόκοσμου μπορεί να έχουν άμεσο αντίκτυπο στην άμυνα του οργανισμού μας και να οδηγηθούμε σε φλεγμονώδεις καταστάσεις, επηρεάζοντας την υγεία του εγκεφάλου και τη νευροαναπτυξιακή πορεία.

Ένας ακόμη μηχανισμός που αναδεικνύει τη σχέση του εντερικού μικροβιώματος με του εγκέφαλο είναι μέσω της παραγωγής διαφόρων ορμονών. Το εντερικό μικροβίωμα μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή ορμονών και νευροδιαβιβαστών, όπως είναι η σεροτονίνη, η οποία ρυθμίζει τη διάθεση, τη γνωστική λειτουργία και τη συμπεριφορά.

Συμπερασματικά, ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου υποδεικνύει ότι η εγκεφαλική και η εντερική υγεία συνδέονται στενά και ότι ένα υγιές εντερικό μικροβίωμα μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην εκδήλωση του αυτισμού και γενικά στη συνολική υγεία του ατόμου.

Ποια είναι η σχέση της διατροφής με τον αυτισμό;

Δεδομένου ότι ένας μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων έχουν αποδείξει ότι το μικροβιώμα του εντέρου παίζει καθοριστικό ρόλο στην παθογένεση του αυτισμού, μπορούμε να υποθέσουμε εύκολα πως η στόχευση του εντερικού μικροβιώματος μπορεί να είναι μια αποτελεσματική θεραπευτική προσέγγιση για μια τέτοια διαταραχή.

Ένας από τους κύριους παράγοντες που επηρεάζει την υγεία του εντέρου είναι και η διατροφή. Η διατροφή καθώς και συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά φαίνεται να επηρεάζουν τη σύνθεση των μικροβίων του εντέρου και για αυτό η διατροφή μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση του αυτισμού.

Ποια διατροφή είναι κατάλληλη για άτομα με αυτισμό;

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει μία μοναδική «διατροφή για τον αυτισμό».

Ωστόσο, έχουν διερευνηθεί αρκετές διατροφικές παρεμβάσεις για να βελτιωθούν συγκεκριμένα συμπτώματα ή συμπεριφορές που συναντάμε στα άτομα με αυτισμό.

Οι συνήθεις προσεγγίσεις περιλαμβάνουν:

Δίαιτα χωρίς γλουτένη και χωρίς καζεΐνη (GFCF)

Η δίαιτα χωρίς γλουτένη/ καζεΐνη είναι μία από τις πολλές εναλλακτικές θεραπείες για τα παιδιά με αυτισμό. Με αυτήν την περιοριστικού τύπου διατροφή, όλα τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη (που βρίσκεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη) και καζεΐνη (που βρίσκεται στο γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα) αφαιρούνται από το καθημερινό διαιτολόγιο του παιδιού.²

Τον τελευταίο καιρό, η δημοτικότητα αυτού του διατροφικού σχήματος έχει αυξηθεί καθώς πολλοί γονείς αναφέρουν βελτίωση των συμπτωμάτων. Ανάμεσα στα οφέλη που αναφέρονται είναι οι βελτιώσεις στην ομιλία και τη συμπεριφορά.

Λίγη έρευνα έχει γίνει, όμως, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της δίαιτας αυτής και ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν σαφή συμπεράσματα για την το αν αυτή η δίαιτα λειτουργεί πραγματικά και βελτιώνει τα συμπτώματα των παιδιών με αυτισμό.

Δεδομένου ότι η δίαιτα είναι αρκετά περιοριστική μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές ελλείψεις και διαταραχές στην ανάπτυξη. Για αυτό, καλό θα είναι προτού ακολουθήσετε ένα τέτοιο διατροφικό σχήμα να απευθυνθείτε σε μία ειδική κλινική διαιτολόγο-διατροφολόγο για να σας δώσει εξατομικευμένες συμβουλές.

Προβιοτικά

Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που μπορεί να βοηθήσουν στην αποκατάσταση του εντερικού μικροβιώματος και για αυτό η χρήση τους έχει μελετηθεί για την πιθανή βελτίωση των συμπτωμάτων σε άτομα με αυτισμό.³

Μάλιστα, ορισμένες κλινικές μελέτες έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα από τη χορήγηση προβιοτικών σε παιδιά με αυτισμό, όπως βελτίωση στη συμπεριφορά και στη γνωστική λειτουργία.

Αν και υπάρχουν υποσχόμενα στοιχεία για την συμπληρωματική χορήγηση προβιοτικών στη θεραπεία του αυτισμού, χρειάζονται περαιτέρω καλά σχεδιασμένες μελέτες για να καθοριστεί η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα τους.

Επίσης, η λήψη προβιοτικών μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση των γαστρεντερικών συμπτωμάτων. Τα άτομα με αυτισμό συχνά παρουσιάζουν ανεπιθύμητα γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως είναι η δυσκοιλιότητα, η διάρροια και το κοιλιακό φούσκωμα, επηρεάζοντας την ευημερία και την ποιότητα ζωής τους.

Η χρήση προβιοτικών μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων σε συνδυασμό πάντα με την επαρκή πρόσληψη φυτικών ινών και την καλή ενυδάτωση.

Ω-3 λιπαρά οξέα

Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, λόγω της ισχυρής αντιφλεγμονώδης δράσης τους πιθανόν να έχουν σημαντικά οφέλη στη γνωστική λειτουργία και τη συμπεριφορά ατόμων με αυτισμό.

Δεδομένα από κλινικές μελέτες έχουν αναφέρει ότι η συμπληρωματική χορήγηση ω-3 λιπαρών οξέων μπορεί να έχει θετική επίδραση στις κοινωνικές δεξιότητες και στη συμπεριφορά των παιδιών με αυτισμό.⁴

Αν και τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, οι ερευνητές τονίζουν την ανάγκη για περαιτέρω μελέτες με μεγαλύτερα δείγματα και διαφορετικά πρωτόκολλα χορήγησης για να επιβεβαιωθούν οι επιδράσεις και να εξερευνηθούν οι μηχανισμοί δράσης τους.

Κετογονική διατροφή

Πρόκειται για ένα πρόγραμμα διατροφής που δίνει έμφαση στο λίπος και περιορίζει σημαντικά την πρόσληψη υδατανθράκων και πρωτεϊνών. Ονομάζεται κετογονική , καθώς οι κετόνες που σχηματίζονται από τα λιπαρά οξέα, απαρτίζουν την κύρια πηγή ενέργειας.

Η κετογονική δίαιτα φαίνεται να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στη διαχείριση των συμπτωμάτων του αυτισμού.

Απαιτούνται σίγουρα περαιτέρω μελέτες για να καθορίσουν τα ευεργετικά της οφέλη και οι εμπλεκόμενοι μηχανισμοί δράσης.

Τρόποι για να βελτιώσεις τις διατροφικές συνήθειες σε παιδιά με αυτισμό

Τα περισσότερα παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο φαγητό και ανεπιθύμητες συμπεριφορές, καθώς οι διατροφικές τους επιλογές είναι πολύ συγκεκριμένες και περιορισμένες.

Τα παιδιά με αυτισμό προτιμούν ορισμένα μόνο τρόφιμα, συγκεκριμένα σκεύη, παρουσιάζουν άρνηση για κάποια φαγητά και νεύρα κατά τη διάρκεια του γεύματος. Άλλες φορές, τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού, παρουσιάζουν αλλοτριοφαγία ή αλλιώς γνωστή και ως pica, καθώς καταναλώνουν μη θρεπτικές ή βρώσιμες ουσίες όπως χαρτί, άμμος, κιμωλία, κ.α.

Γενικότερα η επιλογή των τροφίμων που θα καταναλώσουν γίνεται είτε με βάση κάποιο συγκεκριμένο χρώμα, είτε με βάση συγκεκριμένων συσκευασιών τροφίμων που τους είναι γνώριμα, είτε με βάση τον τρόπο σερβιρίσματος πχ στο ίδιο πιάτο, στο ίδιο ποτήρι. Αν κάποιο από αυτά αλλάξει, τότε τους προκαλείται άγχος.

Επιπλέον, αγχώδεις διαταραχές εμφανίζονται και όταν καλούνται να επιλέξουν κάποιο νέο τρόφιμο προς κατανάλωση ή όταν αλλάζουν οι συνθήκες περιβάλλοντος πχ σε ένα εστιατόριο όπου η ύπαρξη θορύβου και η αλλαγή του φωτισμού αποτελεί κάτι καινούριο προς αυτά. Για παράδειγμα, άγχος μπορεί να τους προκαλέσει η αλλαγή της καθημερινότητας τους, ακόμα και αν αφορά σε κάποιο τρόφιμο, καθώς έχουν εμμονή με την οικειότητα και την τάξη.

Παρακάτω ακολουθούν βασικές στρατηγικές για τη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών των ατόμων με αυτισμό:

1. Δημιουργήστε μία σταθερή ρουτίνα γευμάτων. Η διασφάλιση μιας σταθερής ρουτίνας γύρω από τις ώρες των γευμάτων προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας και οικειότητας, γεγονός που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα άτομα με αυτισμό, καθώς οι αλλαγές μπορεί να προκαλέσουν άγχος και ανησυχία.
2. Δημιουργήστε ένα ευχάριστο περιβάλλον. Πολλά άτομα με αυτισμό έχουν αυξημένη ευαισθησία σε αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως οι δυνατοί ήχοι ή οι έντονες μυρωδιές. Η έκθεση σε τέτοια ερεθίσματα μπορεί να προκαλέσει άγχος και να δυσκολέψει τη διαδικασία της κατανάλωσης τροφής. Η μείωση του θορύβου και των ενοχλητικών οσμών μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός ήρεμου και ευχάριστου περιβάλλοντος για τα άτομα με αυτισμό. Αυτό τους επιτρέπει να επικεντρωθούν καλύτερα στη διαδικασία του φαγητού.
3. Καθήστε όλοι μαζί στο τραπέζι. Πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη το πόσο σημαντικό είναι για μια οικογένεια να τρώνε όλοι μαζί ως ρουτίνα. Οι περιβαλλοντικές εικόνες βοηθάνε όλα τα παιδιά – και ιδιαίτερα αυτά που έχουν αυτισμό – να μάθουν τι αναμένεται ότι πρέπει να κάνουν. Για παράδειγμα, το κρεβάτι του παιδιού είναι ένα περιβαλλοντικό σύνθημα για τον ύπνο. Το γραφείο για μελέτη. Ομοίως, το οικογενειακό τραπέζι είναι για το φαγητό.

Επιπλέον, το να τρώει όλη η οικογένεια μαζί ή πάντα ο ένας γονέας με το παιδί, το βοηθά να μάθει μέσω της μίμησης. Τα παιδιά έχουν έμφυτα την ικανότητα να αντιγράφουν τους άλλους (όχι όμως όλα τα παιδιά με αυτισμό). Πάντα, ένα παιδί θα είναι πιο πιθανό να δοκιμάσει ένα νέο φαγητό, αφού πρώτα δει εσάς να το κάνετε και να σας αρέσει.

Αρχικά η οικογένεια θα πρέπει να ξεκινήσει να βοηθήσει το παιδί να καθίσει στο τραπέζι μαζί τους – ακόμα κι αν αρχικά θα είναι μόνο για ένα λεπτό. Με τον έπαινο και τις μικρές ανταμοιβές, συχνά θα αυξήσει σταδιακά το χρόνο στο τραπέζι για περίπου 20 λεπτά. Αρχικά, θα πρέπει να καθησυχάσουν το παιδί ότι δεν είναι απαραίτητο να φάει. Απλά θα υπάρχει το φαγητό μπροστά του ως πιθανότητα και δυνατότητα, ενώ οι υπόλοιποι τρώνε. Ο στόχος είναι ένας και μόνος αρχικά: Να αισθάνεται άνετα κατά τη ρουτίνα γεύματος, χωρίς να του ζητείται από κάποιον να φάει.

Είναι καλό να χρησιμοποιεί η οικογένεια το ίδιο τραπέζι για όλα τα γεύματα, αν είναι εύκολο το τραπέζι να είναι ΜΟΝΟ για τα γεύματα και να κάθονται στις ίδιες καρέκλες για να βοηθηθεί περισσότερο το παιδί να καταλάβει πού κάθεται και τι έχει να περιμένει εκεί.

4. Προσφέρετε αθόρυβα νέα τρόφιμα κάθε φορά. Για να αυξήσετε την ποικιλία των τροφίμων, προσπαθήστε να τα προσθέτετε σε φαγητά που είναι ήδη αγαπημένα των παιδιών.

5. Δώστε έμφαση στην εξοικείωση. Γενικά, τα παιδιά χαρακτηρίζονται από νεοφοβία, δηλαδή από την απροθυμία κατανάλωσης “νέων” τροφίμων. Αυτή η τάση ξεκινά περίπου την περίοδο του απογαλακτισμού και κορυφώνεται μεταξύ 2 και 6 ετών.

Σημαντικό ρόλο στην αποδοχή ενός νέου τροφίμου φαίνεται να έχει η επανειλημμένη έκθεση σε αυτό. Μπορείτε να σερβίρετε τακτικά το τρόφιμο (π.χ. το λαχανικό) το οποίο απορρίπτει το παιδί, ανεξάρτητα από το αν τελικά θα το φάει.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο το παιδί σταδιακά εξοικειώνεται με αυτό, έστω με την όψη και την οσμή του, οι αντιστάσεις του μειώνονται και τελικά φτάνει σε ένα σημείο που το τρόφιμο παύει πια να αποτελεί καινοτομία για το ίδιο και οδηγείται σε δοκιμή.

Απαιτείται υπομονή και επιμονή. Μπορεί να χρειαστούν 8- 10 φορές έκθεσης του παιδιού σ’ ένα τρόφιμο, ενώ για να γίνει αποδεκτό μπορεί να χρειαστεί να το δει και να το δοκιμάσει 12-15 φορές.

Πολλοί γονείς τείνουν να τα παρατούν μετά τις 1-2 φορές. Για αυτό συστήνουμε υπομονή!

6. Εξοπλιστείτε με υπομονή. Τα άτομα με αυτισμό μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να εξοικειωθούν με νέες γεύσεις ή υφές. Η επιμονή και η υπομονή από πλευράς των γονέων ή των φροντιστών μπορούν να κάνουν τη διαδικασία πιο ευχάριστη.

Η διαδικασία αποδοχής νέων τροφών μπορεί να είναι αργή και απαιτεί μικρά βήματα. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζετε και να γιορτάζετε κάθε πρόοδο, ανεξάρτητα από το πόσο μικρή μπορεί να φαίνεται.

Συμπέρασμα

Ο αυτισμός είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση, με αιτίες που περιλαμβάνουν γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Η έρευνα γύρω από τη σχέση μεταξύ του εντερικού μικροβιώματος και του αυτισμού αναδεικνύει νέες δυνατότητες για την κατανόηση της παθοφυσιολογίας του αυτισμού.

Η προσοχή στη διατροφή μπορεί να προσφέρει ελπίδες για βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής των ατόμων με αυτισμό. Αν και η κατανόηση των μηχανισμών αυτών είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο, η συνέχιση της έρευνας μπορεί να οδηγήσει σε καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις και στην ανάπτυξη διατροφικών στρατηγικών παρέμβασης.

Βιβλιογραφία