Διατροφή για οξεία γαστρεντερίτιδα

Η γαστρεντερίτιδα είναι μία συχνή νόσος που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή του βλεννογόνου του γαστρεντερικού σωλήνα. (1)

Ανάλογα με τη διάρκεια της ορίζεται σε:

1. Οξεία γαστρεντερίτιδα - διαρκεί έως 7 ημέρες
2. Εμμένουσα γαστρεντερίτιδα - διαρκεί από 7 έως 14 ημέρες
3. Χρόνια γαστρεντερίτιδα- διαρκεί πάνω από 14 ημέρες

Τα κυριότερα αίτια της οξείας γαστρεντερίτιδας περιλαμβάνουν: (2)

• Λοίμωξη από ιό, βακτήριο και πιο σπάνια παράσιτο

Το συνηθέστερο αίτιο της οξείας γαστρεντερίτιδας είναι οι ιοί, τα βακτήρια και σε μικρότερο βαθμό τα παράσιτα.

Στους ιούς οφείλεται το 50-70% των περιπτώσεων οξείας γαστρεντερίτιδας σχετιζόμενη με παθογόνο παράγοντα, στα βακτήρια το 15-20% ενώ στα παράσιτα μόλις το 10-15%.

Συνήθως η λοίμωξη από ιό, δηλαδή η είσοδος του ιού στον ανθρώπινο οργανισμό οδηγεί σε εμφάνιση οξείας γαστρεντερίτιδας (stomach flu, ίωση στομάχου). Οι συχνότεροι από αυτούς είναι οι νορο-ιοί, οι ροτα-ιοί και οι αδενο-ιοί. Σε γενικές γραμμές, στα παιδία ηλικίας κάτω των 5 χρόνων επικρατούν οι ροτα-ιοί ενώ οι ενήλικες προσβάλλονται συνήθως από τους νορο-ιούς, στους οποίους οφείλονται και οι μικρές επιδημίες που παρατηρούνται τους χειμερινούς μήνες.

Βακτήρια όπως η σιγκέλλα (Shigella), η σαλμονέλα (Salmonella), το καμπυλοβακτηρίδιο (Campylobacter), το κολοβακτηρίδιο (E.coli) μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε οξεία γαστρεντερίτιδα και συνήθως οι βακτηριακές λοιμώξεις μπορούν να οδηγήσουν και σε σοβαρότερα συμπτώματα της νόσου.

Τέλος, κάποια παράσιτα όπως γιάρδια λάμβλια (Giardia lamblia), κρυπτοσπορίδιο (Cryptosporidium) μπορούν να αποτελέσουν το αίτιο για την εμφάνιση της νόσου.

• Τροφική δηλητηρίαση

Η οξεία γαστρεντερίτιδα μπορεί να προκληθεί από τροφική δηλητηρίαση. Συγκεκριμένα, τα πιο συχνά είδη της τροφικής δηλητηρίασης είναι: η λοιμώδης οξεία γαστρεντερίτιδα και η οξεία μη αναμενόμενη δυσανεξία σε συστατικά των τροφών. Με απλά λόγια, ένα άτομο μπορεί να εκδηλώσει οξεία γαστρεντερίτιδα όταν καταναλώσει ένα τρόφιμο, που είναι μολυσμένο με κάποιο παθογόνο μικρόβιο όπως είναι κάποιοι ιοί, βακτήρια ή παράσιτα.

• Βαρέα μέταλλα και φάρμακα

Άλλες λιγότερο συχνές αιτίες της οξείας γαστρεντερίτιδας είναι η έκθεση σε βαρέα μέταλλα ή η χρήση κάποιων φαρμάκων, όπως μη-στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, αντιβιοτικά, καθαρκτικά κ.α.

Το κύριο σύμπτωμα της οξείας γαστρεντερίτιδας περιλαμβάνει την εμφάνιση διαρροϊκών κενώσεων, κοινώς διάρροια. (3)

Εκτός από τη διάρροια, μερικά άλλα συμπτώματα που ενδεχομένως να εμφανιστούν είναι:

• Έμετος
• Ναυτία
• Φούσκωμα στην κοιλιά
• Κοιλιακός πόνος
• Αφυδάτωση
• Αίμα ή βλέννα στα κόπρανα
• Υψηλός πυρετός

Τα συμπτώματα της οξείας γαστρεντερίτιδας συνήθως υποχωρούν εντός λίγων ημερών και η αντιμετώπιση της δεν απαιτεί τη χρήση φαρμακευτικής αγωγής ή την επίσκεψη στο γιατρό.

Ωστόσο σε περίπτωση παρατεταμένης διάρκειας (διάρκεια συμπτωμάτων πάνω από 2-3 ημέρες) με έντονα συμπτώματα θα πρέπει να απευθυνθείτε στο/ στη γιατρό σας. Επίσης, σε γιατρό θα πρέπει να απευθυνθείτε αμέσως αν: (3)

• Παρατηρήσετε διάρροια με αίμα (αίμα στα κόπρανα)
• Παρατηρήσετε έντονη δίψα, ξηρό και κολλώδες στόμα, κούραση, σύγχυση, ζάλη, αδυναμία, σκουρόχρωμα ούρα, ξηρή και αφυδατωμένη επιδερμίδα, ελάχιστη παραγωγή ούρων, συμπτώματα που υποδηλώνουν αφυδάτωση
• Κάνετε συνεχώς εμετό και το στομάχι σας δεν μπορεί να δεχθεί κανένα υγρό
• Πυρετό πάνω από 39 °C
• Ζαλίστε ή έχετε τάση για λιποθυμία με την ορθοστασία
• Νιώσετε σύγχυση
• Εμφανίσετε ανησυχητικό πόνο στην κοιλιά (κοιλιακό άλγος)
• Αν έχετε κάποιο συνοδό χρόνιο νόσημα όπως νεφροπάθεια, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου κ.α.
• Μόλις επιστρέψατε από χώρα του εξωτερικού με κακές συνθήκες υγιεινής

Εάν χρειαστεί ο/η γιατρός μπορεί να χορηγήσει αντιβίωση (σε περίπτωση που το αίτιο είναι λοίμωξη από βακτήριο) και να στείλει δείγμα κοπράνων για εργαστηριακό έλεγχο.

Ποιος είναι ο στόχος της διατροφής εάν έχω οξεία γαστρεντερίτιδα;

Η οξεία γαστρεντερίτιδα είναι μια κοινή νόσος του εντέρου που μπορεί να προκαλέσει διάρροια, έμετο, ναυτία ή και συνδυασμό αυτών. Η διατροφή που θα ακολουθήσει ο ασθενής θα πρέπει να στοχεύει στην:

1. Αναπλήρωση των υγρών και ηλεκτρολυτών
2. Διαιτητικές τροποποιήσεις για την αποφυγή του ερεθισμού του εντερικού βλεννογόνου και την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων

Πρωταρχικός στόχος κατά τον σχεδιασμού του διατροφικού πλάνου σε άτομα με οξεία γαστρεντερίτιδα θα πρέπει να είναι η επαρκής αναπλήρωση των υγρών και ηλεκτρολυτών. Η διάρροια σε συνδυασμό με τον έμετο μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες απώλειες υγρών και ηλεκτρολυτών, οι οποίες εάν δεν αναπληρωθούν μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή αφυδάτωση, κατάσταση απειλητική για την υγεία σας.

Η επαρκής αναπλήρωση των υγρών θα πρέπει να συνδυάζεται με σωστές διαιτητικές τροποποιήσεις, ώστε να μην επιδεινωθούν τα συμπτώματα και να συμβάλλουν στην ταχύτερη ανάρρωση.

Στο παρελθόν, συνηθίζονταν να συστήνεται η πλήρης απόχη από την τροφή για τουλάχιστον 24 ώρες. Στις μέρες, αυτή η πρακτική έχει καταργηθεί καθώς φαίνεται ότι η εισαγωγή τροφίμων, λίγες ώρες μετά το τέλος των συμπτωμάτων μπορεί να επιταχύνει την ανάρρωση και να βοηθήσει τον οργανισμό να ανακτήσει τις δυνάμεις του.

Επίσης, αρκετοί ίσως έχετε ακουστά τη δίαιτα BRAT ως την πλέον κατάλληλη για την αντιμετώπιση της οξείας γαστρεντερίτιδας. Το όνομα της είναι ακρωνύμιο και προέρχεται από τις λέξεις:

• Banana (μπανάνα)
• Rice (ρύζι)
• Applesauce (πουρές μήλου)
• Toast (φρυγανισμένο ψωμί)

Η δίαιτα αυτή, όπως υποδηλώνει και το όνομα της περιλαμβάνει τα παραπάνω τρόφιμα σε συνδυασμό με διαυγή υγρά, όπως νερό, τσάι, χαμομήλι, αναψυκτικά, χυμοί φρούτων χωρίς ίνες, ζωμό κρέατος, τουλάχιστον για τις πρώτες 48 ώρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Η λογική του παραπάνω διατροφικού σχήματος έγκειται στο γεγονός ότι αποτελείται από τρόφιμα εύκολα στην πέψη, που είναι απίθανο να ερεθίσουν το έντερο.

Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα της δίαιτας BRAT έχει αμφισβητηθεί καθώς είναι θρεπτικά ανεπαρκής και δεν μπορεί να υποστηρίξει διατροφικά τους ασθενείς, ειδικά όταν η χρήση της παρατείνεται πέρα των 48 ωρών. Οι συστάσεις πλέον αναφέρουν ότι οι ασθενείς θα πρέπει να επιστρέψουν στη συνήθη δίαιτα τους, αμέσως μόλις επιστρέψει η όρεξη τους με κάποιες μικρές διαιτητικές τροποποιήσεις για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. 

Η οξεία γαστρεντερίτιδα μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορα συμπτώματα. Ωστόσο, το κύριο σύμπτωμα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι οι ασθενείς είναι η διάρροια.

Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η διάρροια χαρακτηρίζεται από: (4)

“Tην αποβολή ρευστών και ασχημάτιστών (χαλαρών) κενώσεων τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα (ή με μεγαλύτερη συχνότητα από την συνήθη για κάθε άτομο).”

Επομένως, οι ασθενείς θα πρέπει να ακολουθήσουν μία διατροφή κατάλληλη για τη διάρροια. Ορισμένες διατροφικές συμβουλές για άτομα με οξεία γαστρεντερίτιδα είναι: (5)(6)

1. Προσπαθήστε να κάνετε μικρά και συχνά γεύματα.
2. Καταναλώστε επαρκείς ποσότητες υγρών και ηλεκτρολυτών. Μπορείτε να καταναλώσετε νερό, αραιωμένους χυμούς φρούτων, σούπες ή ζωμούς ή μπορεί να χρειαστεί να προμηθευτείτε ένα πόσιμο διάλυμα ενυδάτωσης (ORS, Οral rehydration solutions)
3. Η κατανάλωση υγρών να γίνεται μεταξύ των γευμάτων
4. Καταναλώστε τροφές με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες όπως λευκό ρύζι, μακαρόνια, λευκό ψωμί και πουρές
5. Καταναλώστε βρασμένα ή πολτοποιημένα λαχανικά
6. Καταναλώστε φρούτα χωρίς τη φλούδα, όπως μπανάνα, μήλο κ.α.
7. Καταναλώστε άπαχα κρέατα, όπως κοτόπουλο βραστό, ψάρι κ.α.
8. Αποφύγετε τηγανητά, τρόφιμα πλούσια σε λιπαρά και πικάντικα
9. Αποφύγετε τα γαλακτοκομικά προϊόντα όπως το γάλα για 24-48 ώρες, καθώς φαίνεται ότι αρκετοί ασθενείς με διάρροια εμφανίζουν μία δυσανεξία στη λακτόζη.
10. Αποφύγετε τον καφέ, πράσινο τσάι, αναψυκτικά καθώς περιέχουν καφεΐνη.
11. Αποφύγετε τρόφιμα και ροφήματα πλούσια σε ζάχαρη, όπως καραμέλες, τυποποιημένους χυμούς φρούτων, αθλητικά ποτά με αυξημένη περιεκτικότητα σε ζάχαρη, γλυκά, αρτοπαρασκευάσματα κ.α.

Βέβαια, παρότι η διάρροια είναι το κυρίαρχο σύμπτωμα αυτής της νόσου, αρκετοί μπορεί να εμφανίσουν και άλλα συμπτώματα, όπως είναι ο έμετος και η ναυτία. Ορισμένες διατροφικές συμβουλές για άτομα με οξεία γαστρεντερίτιδα που αντιμετωπίζουν έμετο/ναυτία είναι: (7)

1. Δοκιμάστε μικρά και συχνά γεύματα καθώς βοηθούν στην αποφυγή της διάτασης του στομάχου, αλλά και παράλληλα στην αποφυγή άδειου στομάχου για μεγάλο χρονικό διάστημα
2. Αποφυγή λήψης υγρών μαζί με τα γεύματα. Κατανάλωση υγρών με μικρές γουλιές ή με καλαμάκι ανάμεσα στα γεύματα και τουλάχιστο μία ώρα πριν ή μετά απ’ αυτά
3. Προτιμήστε φαγητά κρύα ή ελαφρώς ζεστά στην περίπτωση που η έντονη μυρωδιά τους σας προκαλεί ναυτία ή εμετό
4. Αποφύγετε τη μυρωδιά του φαγητού κατά το μαγείρεμα, να καταναλώνετε την τροφή σε καλά αερισμένο χώρο και να αποφεύγετε την κατάκλιση αμέσως μετά τα γεύματα
5. Αποφυγή τροφίμων που είναι γενικά δύσκολα ανεκτά από πολλούς ανθρώπους, όπως λαχανικά με έντονη μυρωδιά (κρεμμύδια, σκόρδο και αυτά της οικογένειας των κραμβοειδών), καφές, τρόφιμα πλούσια σε καρυκεύματα και μπαχαρικά, καθώς και πολύ λιπαρά και τηγανητά φαγητά
6. Προτιμήστε τον σχολαστικό καθαρισμό του στόματος μετά από κάθε εμετό, ώστε να μην μένουν έντονες και άσχημες οσμές που μπορεί να διατηρήσουν την ναυτία
7. Μικρές ποσότητες ανθρακούχων ροφημάτων μειώνουν μερικές φορές το αίσθημα της ναυτίας

Η οξεία γαστρεντερίτιδα συνήθως οφείλεται στη λοίμωξη από ιό ή βακτήριο και σε μικρότερο βαθμό από παράσιτο.

Συνήθως δεν απαιτεί ιατρική φροντίδα καθώς ο ασθενής αναρρώνει σε λίγες μέρες. Με τη σωστή διατροφή μπορείτε να αντιμετωπίσετε καλύτερα την γαστρεντερίτιδα. Βέβαια, σε περιπτώσεις που τα συμπτώματα δεν υποχωρούν θα πρέπει να απευθυνθείτε στο θεράπων ιατρό σας.

Η οξεία γαστρεντερίτιδα οδηγεί σε αυξημένη απώλεια υγρών και ηλεκτρολυτών, που μπορεί να οδηγήσει με τη σειρά της στην εμφάνιση σοβαρής αφυδάτωσης.

Οπότε βασικός στόχος στη διαχείριση των ασθενών με οξεία γαστρεντερίτιδα είναι η επαρκής αναπλήρωση των υγρών και ηλεκτρολυτών και ο σχεδιασμός του κατάλληλου διατροφικού πλάνου ώστε να μην επιδεινωθούν τα συμπτώματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς.

Ο σχεδιασμός του κατάλληλου διατροφικού πλάνου έχει μεγάλη σημασία καθώς θα σας εφοδιάσει με όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά ώστε να ανακτήσει ο οργανισμός γρήγορα τις δυνάμεις του.

1. Chow C, Leung A, Hon K. Acute gastroenteritis: from guidelines to real life. Clin Exp Gastroenterol. 2010; 3: 97–112. doi: 10.2147/ceg.s6554.
2. Graves Ν. Acute Gastroenteritis. Prim Care. 2013, 40(3): 727–741. doi: 10.1016/j.pop.2013.05.006.
3. NHS. Gastroenteriti. Available at: https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/stomach-liver-and-gastrointestinal-tract/gastroenteritis#symptom. (Assessed at December 2022).
4. World Health Organization. Diarrhoeal disease (2017) Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diarrhoeal-disease. (Accessed 12 September 2022).
5. Canadian Society of Intestinal Research. Diarrhea and Diet (2003). Available from: https://badgut.org/information-centre/health-nutrition/diarrhea-and-diet/. (Accessed December 2022).
6. Barr W, Smith A. Acute Diarrhea in Adults. Am Fam Physician. 2014;89(3):180-189.
7. Zeman, F.J. The oral cavity, esophagus and stomach, in Clinical nutrition and dietetics. 1991, Macmillan Publishing Company. p. 186-217