Καρνιτίνη

Η καρνιτίνη είναι μία χημική ένωση που προκύπτει από την ένωση δύο αμινοξέων. Τα αμινοξέα αποτελούν τους δομικούς λίθους των πρωτεϊνών. Συγκεκριμένα, η καρνιτίνη προκύπτει από την σύνδεση των αμινοξέων, λυσίνη και μεθειονίνη.

Με τον όρο "καρνιτίνη" αναφερόμαστε σε μία ομάδα ενώσεων, η οποία περιλαμβάνει την L-καρνιτίνη, την ακέτυλο-L-καρνιτίνη και την προπιονύλο-L-καρνιτίνη.

Η καρνιτίνη συναντάται σε:

• Τρόφιμα. Η καρνιτίνη βρίσκεται φυσικά σε τρόφιμα, κυρίως τρόφιμα ζωικής προέλευσης.

• Συμπληρώματα διατροφής.

Επίσης, ο οργανισμός έχει την ικανότητα να συνθέτει ενδογενώς την καρνιτίνη στο ήπαρ, στους νεφρούς και στον εγκέφαλο. Για αυτό, η καρνιτίνη θεωρείται ένα ημι-απαραίτητο θρεπτικό συστατικό, καθώς κατά κανόνα ο οργανισμός μας μπορεί να συνθέσει την καρνιτίνη ενδογενώς σε επαρκείς ποσότητες για την κάλυψη των αναγκών του, συνεπώς δεν στηρίζεται στην πρόσληψη καρνιτίνης από τη διατροφή μας. Ωστόσο, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όπως π.χ. σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις (νεφρικές διαταραχές), ο οργανισμός αδυνατεί πλήρως να την συνθέσει ή δεν την συνθέτει στην ποσότητα που απαιτείται. Σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι απαραίτητο να προσλαμβάνουμε την καρνιτίνη μέσω των τροφίμων.

Η καρνιτίνη παίζει κεντρικό ρόλο στην παραγωγή ενέργειας.

Συγκεκριμένα, συμβάλλει στη μεταφορά των μακράς-αλύσου λιπαρών οξέων στα μιτοχόνδρια ώστε αυτά να οξειδωθούν και να απελευθερώσουν ενέργεια, απαραίτητη για τις διάφορες φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού μας.

Επίσης, η καρνιτίνη βοηθά στην απομάκρυνση τοξικών προϊόντων από τα μιτοχόνδρια.

Δεδομένου, ότι καρνιτίνη παίζει κεντρικό ρόλο στο μεταβολισμό των λιπαρών οξέων, συγκεντρώνεται κυρίως σε ιστούς που χρησιμοποιούν τα λιπαρά οξέα ως ενεργειακό υπόστρωμα, δηλαδή ως "καύσιμο", όπως είναι οι σκελετικοί μύες και ο καρδιακός μυς.

Εξαιτίας αυτού, περίπου το 95% της αποθηκευμένης καρνιτίνης στο σώμα μας βρίσκεται σε αυτούς τους ιστούς.

Το υπόλοιπο αποθηκεύεται στο ήπαρ και στους νεφρούς, ενώ μόλις το 0,5 % της αποθηκευμένης καρνιτίνης συναντάται στο αίμα.

Δεν έχει οριστεί συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη για την καρνιτίνη.

Τα υγιή παιδία και οι υγιείς ενήλικες έχουν την ικανότητα να συνθέτουν ενδογενώς καρνιτίνη σε επαρκείς ποσότητες ώστε να καλύπτουν τις ημερήσιες ανάγκες τους, χωρίς να χρειάζεται να προσλάβουν την καρνιτίνη μέσω της διατροφής τους.

Η καρνιτίνη βρίσκεται κυρίως σε ζωικά προϊόντα, ιδιαίτερα στο κόκκινο κρέας.

Τα πουλερικά, τα ψάρια και τα γαλακτοκομικά προϊόντα παρέχουν μικρές ποσότητες καρνιτίνης, ενώ τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, όπως τα λαχανικά, τα φρούτα και τα δημητριακά παρέχουν αμελητέες ποσότητες.

Στον πίνακα παρακάτω φαίνεται η περιεχόμενη ποσότητα καρνιτίνης σε διάφορα τρόφιμα.¹

Αν και δε θεωρείται απαραίτητο θρεπτικό συστατικό, η καρνιτίνη έχει μελετηθεί για τυχόν οφέλη για την υγεία μας.

Η συμπληρωματική χορήγηση καρνιτίνης έχει συνδεθεί με:

Καρνιτίνη και αθλητική απόδοση.

Η καρνιτίνη συχνά προωθείται ως ένα συμπλήρωμα διατροφής για την ενίσχυση της αθλητικής απόδοσης και της αντοχής. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της καρνιτίνης και της αθλητικής απόδοσης δεν είναι ακόμη απόλυτα σαφής.

Η καρνιτίνη είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά των λιπαρών οξέων στα μιτοχόνδρια των κυττάρων, όπου εκεί χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας. Ως αποτέλεσμα, η καρνιτίνη έχει συσχετιστεί με τη βελτίωση της αντοχής και τη μείωση της κόπωσης κατά τη διάρκεια της άσκησης. ²

Σε κάθε περίπτωση πριν λάβετε οποιοδήποτε συμπλήρωμά διατροφής συμβουλευτείτε τον/την επαγγελματία υγείας (γιατρό, διαιτολόγο) σας.

Καρνιτίνη και γονιμότητα.

Τα σπερματοζωάρια πρέπει να ταξιδέψουν μακρύτερα από κάθε άλλο ανθρώπινο κύτταρο και χρειάζονται μια τεράστια ποσότητα ενέργειας για να κάνουν αυτό το ταξίδι.

Αυτό είναι ακριβώς που κάνει την καρνιτίνη ζωτικής σημασίας θρεπτικό συστατικό για τους άνδρες με κακή ποιότητα σπέρματος.

Η λήψη συμπληρωμάτων με L-καρνιτίνη ή/και ακέτυλο- L-καρνιτίνη έχει αποδεδειγμένα οφέλη στην ποιότητα του σπέρματος.

Δόσεις 1-3 γρ./ημέρα L-καρνιτίνης και 0,5-1 γρ. την ημέρα ακέτυλο-L-καρνιτίνης έχει φανεί σε κλινικές μελέτες ότι προάγουν την αύξηση του αριθμού των σπερματοζωαρίων, τη συνολική κινητικότητα κ.α. ³

Καρνιτίνη και καρδιαγγειακή υγεία.

Η καρνιτίνη βοηθά στη μεταφορά των λιπαρών οξέων στα μιτοχόνδρια (τα ενεργειακά εργοστάσια των κυττάρων) όπου αυτά τα οξέα υποβάλλονται σε οξείδωση και οδηγούν σε απελευθέρωση ενέργειας.

Αυτή η διαδικασία είναι ζωτικής σημασίας για την καλή λειτουργία των μυών, όπως είναι και ο καρδιακός μυς (μυοκάρδιο).

Επίσης, υπάρχουν μερικές έρευνες που έχουν αναφέρει ότι η συμπληρωματική χορήγηση καρνιτίνης μειώνει δείκτες οξειδωτικού στρες και φλεγμονής. ⁴

Λόγω των παραπάνω δράσεων της, πολλές μελέτες έχουν εξετάσει εάν η συμπληρωματική χορήγηση καρνιτίνης έχει οφέλη για την καρδιαγγειακή μας υγεία.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα στη βιβλιογραφία, όσον αφορά την καρδιοπροστατευτική δράση της συμπληρωματικής χορήγησης καρνιτίνης είναι αντικρουόμενα.

Μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε 13 τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές ανέφερε ότι η συμπληρωματική χορήγηση καρνιτίνης (σε δόσεις που κυμαίνονταν από 2,7 γρ./ημέρα για 5 ημέρες έως 6 γρ./ημέρα για 12 μήνες) σε ασθενείς με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου οδήγησε σε στατιστικά σημαντική μείωση του κινδύνου θνησιμότητας από όλα τα αίτια, εμφάνισης καρδιακών αρρυθμιών και στηθάγχης αλλά δεν επηρέασε τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακής ανεπάρκειας ή ενός νέου επεισοδίου εμφράγματος. ⁵

Ωστόσο, υπάρχουν μελέτες που έχουν αναφέρει σημαντικές αρνητικές επιδράσεις της συμπληρωματικής χορήγησης καρνιτίνης στην εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Συγκεκριμένα, ενδεχομένως η καρνιτίνη να επιταχύνει τη διαδικασία της αθηρωμάτωσης.

Η αθηρωμάτωση είναι μια παθολογική νόσος που επηρεάζει τις αρτηρίες. Είναι μια αργή και προοδευτική ασθένεια που μπορεί να προσβάλει οποιαδήποτε αρτηρία του σώματος.

Στην αθηρωμάτωση παρατηρείται η συσσώρευση αθηρωματικής πλάκας στις αρτηρίες που μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά προβλημάτων υγείας, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών προσβολών, των εγκεφαλικών επεισοδίων και της περιφερικής αρτηριακής νόσου.

Αυτό μπορεί εν μέρει να αποδίδεται στην ικανότητα της καρνιτίνης να μεταβολίζεται από τον εντερικό μας μικροβιόκοσμο προς τριμεθυλαμίνη (TMA).^6,7

Η τριμεθυλαμίνη στη συνέχεια, απορροφάται, μεταφέρεται με την κυκλοφορία του αίματος στο ήπαρ, όπου και οξειδώνεται. Η οξείδωσή της οδηγεί στην παραγωγή του Ν-οξειδίου της τριμεθυλαμίνης (ΤΜΑΟ).

Στους ανθρώπους τα υψηλά επίπεδα του Ν-οξειδίου της τριμεθυλαμίνης (ΤΜΑΟ) έχουν συσχετιστεί με καρδιαγγειακά νοσήματα.⁸

Υπάρχουν μετααναλύσεις που δείχνουν ότι η αυξημένη συγκέντρωση ΤΜΑΟ πιθανόν να οδηγεί σε αύξηση της θνησιμότητας λόγω αυτών το νοσημάτων της καρδιάς και των αγγείων. Ωστόσο, δεν είναι πλήρως σαφής η σχέση μεταξύ των επιπέδων ΤΜΑΟ και της υγείας της καρδιάς.

Καρνιτίνη και απώλεια βάρους.

Η καρνιτίνη είναι ένα συστατικό που συναντάμε συχνά διαβάζοντας την ετικέτα διαφημιζόμενων λιποδιαλυτών.

Ο όρος λιποδιαλύτες ή fat burners χρησιμοποιείται για να περιγράψει συμπληρώματα διατροφής που ισχυρίζονται ότι, μεταξύ άλλων, αυξάνουν έντονα το μεταβολισμό του λίπους και συνεπώς προβάλλονται ως μία ιδανική επιλογή για τη μείωση του ποσοστού σωματικού λίπους.

Ακόμη, δεν είναι γνωστό εάν η χρήση συμπληρωμάτων καρνιτίνης μπορούν να βοηθήσουν την απώλεια λίπους ή/και βάρους.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μίας μεταανάλυσης, η λήψη καρνιτίνης σε δόσεις των 1,8-4 γρ./ ημέρα για ένα διάστημα που κυμαίνονταν από 1-12 μήνες, οδήγησε σε μεγαλύτερη απώλεια βάρους των συμμετεχόντων κατά 1,3 κιλά (Kg), συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου. ⁹

Προς το παρόν, δεν έχει τεθεί μέγιστη ανεκτή ημερήσια δόση (Tolerable Upper Intake Level, UL) για την καρνιτίνη.

Ωστόσο, η συμπληρωματική χορήγηση καρνιτίνης σε δόσεις περίπου των 3 γρ./ημέρα μπορεί να προκαλέσει ανεπιθύμητα συμπτώματα, όπως:

• Ναυτία

• Έμετος

• Κοιλιακές κράμπες

• Διάρροια

Σπανιότερα, μπορεί να παρατηρηθεί οσμή “ψαριού” στην αναπνοή ή τον ιδρώτα που είναι πιθανό να οφείλεται στον σχηματισμό της τριμεθυλαμίνης.

Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η καρνιτίνη οδηγεί στον σχηματισμό της τριμεθυλαμίνης, που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου. Αυτή η επίδραση φαίνεται να είναι πιο έντονη σε άτομα που καταναλώνουν κρέας παρά σε χορτοφάγους.

Βέβαια, οι συνέπειες των αυξημένων επιπέδων ΤΜΑΟ δεν είναι πλήρως κατανοητές, οπότε απαιτείται περισσότερη έρευνα.

Η καρνιτίνη είναι μία ένωση που συντίθεται στον οργανισμό μας από τα αμινοξέα, λυσίνη και μεθειονίνη.

Η ένωση αυτή παίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό του λίπους και κατ’ επέκταση στην παραγωγή ενέργειας. Συγκεκριμένα, ο κύριος ρόλος της είναι η μεταφορά των λιπαρών οξέων μακράς αλυσίδας στα μιτοχόνδρια των κυττάρων, όπου διασπώνται προς παραγωγή ενέργειας.

Συνήθως, ο οργανισμός μας παράγει όση καρνιτίνη χρειάζεται ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες του. Ωστόσο, σε κάποιες παθολογικές περιπτώσεις είναι απαραίτητο να προσλαμβάνουμε την καρνιτίνη μέσω των τροφίμων ή/και συμπληρωμάτων διατροφής.

Καλές πηγές κρεατίνης είναι τρόφιμα ζωικής προέλευσης όπως: κόκκινο κρέας, πουλερικά, γαλακτοκομικά προϊόντα κ.α.

Ορισμένες έρευνες έχουν αναφέρει σημαντικά οφέλη της συμπληρωματικής χορήγησης καρνιτίνης στην υγεία μας, μεταξύ των οποίων είναι η απώλεια βάρους, η ενίσχυση της αθλητικής απόδοσης, η καρδιαγγειακή υγεία κ.α. Βέβαια, απαιτούνται περαιτέρω καλά σχεδιασμένες μελέτες για να επιβεβαιώσουν τα οφέλη της.

Σε κάθε περίπτωση, πριν από τη χρήση συμπληρωμάτων καρνιτίνης, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε τον/την επαγγελματία υγεία σας (γιατρό, διαιτολόγο) σας για να εξετάσει την ανάγκη σας και την ασφάλεια της χρήσης της σε σχέση με την υγεία σας.

1. NIH. Carnitine. Available at: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Carnitine-HealthProfessional/#:~:text=Carnitine%20plays%20a%20role%20in,markers%20of%20inflammation%20%5B35%5D. (Accessed at December 2023)

2. Mielgo-Ayuso J, Pietrantonio L, Viribay A, Calleja-González J, González-Bernal J, Fernández-Lázaro D. Effect of Acute and Chronic Oral l-Carnitine Supplementation on Exercise Performance Based on the Exercise Intensity: A Systematic Review. Nutrients. 2021, 13(12):4359. doi: 10.3390/nu13124359.

3. Khaw S, Wong Z, Anderson R, da Silva S. l-carnitine and l-acetylcarnitine supplementation for idiopathic male infertility. Reprod Fertil. 2020, 1(1): 67–81. doi: 10.1530/RAF-20-0037.

4. Nachvak S, Shabanpur M, Mostafai R, Moghaddam R, Moludi J. L-Carnitine supplementation reduces biomarkers of inflammatory and oxidative stress in patients with coronary artery disease: a randomised controlled trial. Arch Physiol Biochem. 2023, 129(1):61-68. doi: 10.1080/13813455.2020.1797102.

5. DiNicolantonio JJ, Lavie CJ, Fares H, Menezes AR, O’Keefe JH. L-carnitine in the secondary prevention of cardiovascular disease: systematic review and meta-analysis. Mayo Clin Proc 2013, 88:544-51.

6. Koeth RA, Wang Z, Levison BS, Buffa JA, Org E, et al. Intestinal microbiota metabolism of L-carnitine, a nutrient in red meat, promotes atherosclerosis. Nat Med 2013;19:576-85.

7. Samulak JJ, Sawicka AK, Hartmane D, Grinberga S, Pugovics O, Lysiak-Szydlowska W, Olek RA. L-carnitine supplementation increases trimethylamine-N-oxide but not markers of atherosclerosis in healthy aged women. Ann Nutr Metab. 2019;74(1):11–17. doi: 10.1159/000495037.

8. Guasti L, Galliazzo S, Molaro M, Visconti E, Pennella B, Gaudio G, Lupi A, Grandi M, Squizzato A. TMAO as a biomarker of cardiovascular events: a systematic review and meta-analysis. Intern Emerg Med. 2021 Jan;16(1):201-207. doi: 10.1007/s11739-020-02470-5.

9. Pooyandjoo M, Nouhi M, Shab-Bidar S, Djafarian K, Olyaeemanesh A. The effect of L-carnitine on weight loss in adults: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Obes Rev 2016;17:970-6.