Βιολογικά (ή Οργανικά) τρόφιμα - Τι είναι και γιατί να τα επιλέξουμε

Ο όρος «βιολογικό» ή «οργανικό» αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο παράγονται τα προϊόντα καθώς προκύπτουν μέσω της χρήσης της βιολογικής ή οργανικής γεωργίας ή κτηνοτροφίας.

Τα βιολογικά ή οργανικά προϊόντα παράγονται σύμφωνα με συγκεκριμένους κανονισμούς, αρκετά αυστηρούς, οι οποίοι ορίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία (Ε.Ο.Κ. 2092/91) και αφορούν στην παραγωγή, στη μεταποίηση και στην εμπορία τους.

Προκειμένου να χαρακτηριστεί ένα προϊόν ως «βιολογικό» θα πρέπει να τηρούνται κάποιες βασικές αρχές κατά την παραγωγή τους. Αυτές περιλαμβάνουν:¹

• Απαγόρευση της χρήσης γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ)

• Απαγόρευση της χρήσης ιοντίζουσας ακτινοβολίας

• Περιορισμός της χρήσης χημικών λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων.

• Απαγόρευση της χρήσης ορμονών και περιορισμός της χρήσης αντιβιοτικών. Επιτρέπεται μόνο στις απολύτως απαραίτητες περιπτώσεις για την υγεία των ζώων.

Ο κύριος στόχος του συστήματος βιολογικής καλλιέργειας είναι η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και ταυτόχρονα η παραγωγή ενός ασφαλούς και υγιεινού τροφίμου προς κατανάλωση.

Η βιολογική γεωργία δεν είναι απλά ένας διαφορετικός τρόπος καλλιέργειας αλλά μια διαφορετική φιλοσοφία παραγωγής που δίνει ιδιαίτερη σημασία στη διατήρηση της υγείας του εδάφους και του περιβάλλοντος.

Εξαιτίας αυτού, τα βιολογικά προϊόντα θεωρούνται πιο φιλικά προς το περιβάλλον σε σύγκριση με τα συμβατικά.

Το κατά πόσο τα βιολογικά τρόφιμα έχουν υψηλότερη διατροφική αξία από τα συμβατικά, έχει αποτελέσει θέμα έντονων αντιπαραθέσεων στην επιστημονική κοινότητα.

Από διάφορες μελέτες και έρευνες είναι γενικά αποδεκτό πως η θρεπτική αξία των βιολογικών και συμβατικών προϊόντων δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές. ²

Συνεπώς, ο καταναλωτής μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του σε θρεπτικά συστατικά, καταναλώνοντας τόσο βιολογικά προϊόντα, όσο και συμβατικά.

Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες μελέτες που δείχνουν ότι τα βιολογικά προϊόντα υπερτερούν σε κάποια θρεπτικά συστατικά. Για παράδειγμα:

• Τα βιολογικά προϊόντα φαίνεται ότι περιέχουν υψηλότερες ποσότητες αντιοξειδωτικών ενώσεων, όπως είναι οι πολυφαινόλες, σε σύγκριση με τα συμβατικά. ³

• Το βιολογικό κρέας περιέχει περισσότερα ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και ελαφρώς λιγότερα κορεσμένα λιπαρά οξέα, σε σύγκριση με τα συμβατικά. ⁴

Από πρακτικής άποψης, οι διαφορές αυτές είναι μικρές.

Αυτό βέβαια, δε σημαίνει αυτομάτως ότι τα βιολογικά προϊόντα δεν είναι πιο υγιεινά σε σύγκριση με τα συμβατικά. Αυτό που τα καθιστά μία καλύτερη διατροφική επιλογή δεν είναι η υψηλότερη διατροφική τους αξία, αλλά είναι η μειωμένη περιεκτικότητα τους σε όλες εκείνες τις βλαβερές ουσίες (φυτοφάρμακα, ορμόνες, κ.ά.) που χρησιμοποιούνται στις συμβατικές καλλιέργειες με σκοπό την αύξηση της παραγωγής.

Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν σαφή επιστημονικά δεδομένα που να υποστηρίζουν τα οφέλη των βιολογικών προϊόντων στην υγεία μας. ⁵

Οι κλινικές μελέτες που έχουν αξιολογήσει τα οφέλη τους είναι συνήθως μικρής διάρκειας και έχουν εξετάσει δείκτες υγείας, όπως είναι τα επίπεδα αντιοξειδωτικών και τα επίπεδα απέκκρισης φυτοφαρμάκων.

Εξ΄ αυτών, οι περισσότερες μελέτες συγκλίνουν στο ότι η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων οδηγεί σε μειωμένη απέκκριση φυτοφαρμάκων, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι μία καλύτερη διατροφική επιλογή για να μειώσουμε την έκθεση μας στα φυτοφάρμακα, που χρησιμοποιούνται κατά κόρον στη συμβατική καλλιέργεια.

Ως φυτοφάρμακα καλούνται οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την αποτελεσματική καταπολέμηση των εχθρών των φυτών.

Τα κυριότερα φυτοφάρμακα που κυκλοφορούν στο εμπόριο είναι τα εντομοκτόνα, τα ζιζανιοκτόνα, τα τρωκτικοκτόνα και τα μυκητοκτόνα.

Η χρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα έχει συσχετιστεί με διάφορα χρόνια νοσήματα υγείας, όπως είναι νευροεκφυλιστικές παθήσεις και κάποιες μορφές καρκίνου.^6,7

Μάλιστα, οι οργανοφωσφορικές ενώσεις που περιέχουν κοινά φυτοφάρμακα και η γλυφοσάτη χρησιμοποιείται στη γεωργία και τη φυτοκομία για την καταπολέμηση των ζιζανίων, έχουν αναγνωριστεί ως "πιθανά καρκινογόνα" από το Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (International Agency for Research on Cancer ή IARC).

Επίσης, σε παιδιά τα οποία είχαν εκτεθεί σε αυξημένα επίπεδα φυτοφαρμάκων στη μήτρα έχουν αναφερθεί σημαντικές επιπτώσεις, όπως καθυστέρηση της γνωστικής ανάπτυξης, προβλήματα στη συμπεριφορά καθώς και συγγενείς ανωμαλίες.

Συνεπώς, η αντικατάσταση των συμβατικών προϊόντων με βιολογικά αποτελεί μία πρακτική που θα μειώσει σημαντικά την έκθεση μας σε τοξικές ενώσεις.

Δεδομένου των γνώσεων μας για την τοξικότητα των φυτοφαρμάκων, η μειωμένη έκθεση μας σε αυτά ενδεχομένως να μεταφραστεί και σε σημαντικά οφέλη για την υγεία μας.

Επιπλέον, είναι γνωστό ότι η συμβατική κτηνοτροφία χρησιμοποιεί αντιβιοτικά, για να προστατέψει τα ζώα από ασθένειες και ορμόνες με σκοπό να επιταχύνουν την ανάπτυξη των ζώων και να αυξήσουν την παραγωγή γάλακτος.

Ωστόσο, τα ίδια αντιβιοτικά και οι ορμόνες περνούν και στον δικό μας οργανισμό μέσω της κατανάλωσης τους.

Η αυξημένη χρήση των αντιβιοτικών θεωρείται ότι αποτελεί έναν από τους λόγους ανοχής στα αντιβιοτικά που υπάρχει σήμερα.

Αντίθετα, τα βιολογικά ζωικά προϊόντα, όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, δεν περιέχουν αντιβιοτικά και ορμόνες και συνεπώς μπορεί να συμβάλλουν στην αποφυγή της ανάπτυξης ανοχής σε αντιβιοτικά.

Σίγουρα απαιτούνται περαιτέρω κλινικές μελέτες για να επιβεβαιώσουν τα οφέλη των βιολογικών προϊόντων για την υγεία μας.

Βέβαια, εκτός από την υγεία του καταναλωτή τα βιολογικά προϊόντα συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος.

Η βιολογική γεωργία και η βιολογική κτηνοτροφία συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος μέσω της χρήσης ήπιων μεθόδων παραγωγής, καθώς απέχουν από τη χρήση χημικών λιπασμάτων, εντομοκτόνων, ζιζανιοκτόνων και μυκητοκτόνων που καταστρέφουν την ατμόσφαιρα, το νερό και το έδαφος.

Κατά την αγορά βιολογικών προϊόντων, θα πρέπει πάντα να ελέγχουμε τις πιστοποιήσεις που φέρουν.

Σήμερα η πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων είναι απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε. Σε μια εποχή που οι κερδοσκόποι βρίθουν, η επιλογή πιστοποιημένων βιολογικών προϊόντων αποτελεί μονόδρομο για όσους θέλουν να τα εντάξουν στη δίαιτα και τη διατροφή τους και να είναι σίγουροι πως ότι καταναλώνουν έχει παραχθεί με όρους φιλικούς προς το περιβάλλον και με βάση τους κανονισμούς της βιολογικής καλλιέργειας.

Για να είστε σίγουροι ότι το προϊόν που αγοράζετε είναι βιολογικό, αναζητήστε το χαρακτηριστικό λογότυπο.

Τα τυποποιημένα προϊόντα θα πρέπει να φέρουν απαραιτήτως στη συσκευασία τους το βιολογικό λογότυπο της ΕΕ (ευρω-φύλλο) καθώς από τον Ιούλιο του 2010 καθίσταται υποχρεωτικό σε όλα τα συσκευασμένα βιολογικά προϊόντα τροφίμων που παράγονται στα κράτη μέλη της ΕΕ.

Το σύμβολο αυτό σηματοδοτεί πως το προϊόν προέρχεται από βιολογική καλλιέργεια ή κτηνοτροφία.

Επίσης, στα ελληνικά προϊόντα, θα δείτε να αναγράφεται επιπροσθέτως προαιρετικά και το λογότυπο ενός εκ των ελληνικών φορέων ελέγχου και πιστοποίησης, οι οποίοι ελέγχουν και πιστοποιούν ότι όντως τα προϊόντα της συγκεκριμένης εταιρείας ή παραγωγού, πληρούν τις προϋποθέσεις και τους κανόνες της βιολογικής γεωργίας ή κτηνοτροφίας.

Μερικοί από τους εγκεκριμένους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης στην Ελλάδα είναι οι εξής:

• ΔΗΩ, Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων

• ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ Ε.Π.Ε. - Έλεγχοι Πιστοποιήσεις Προϊόντων Βιολογικής Γεωργίας - Προαγωγή Αειφόρου Ανάπτυξης

• ΒΙΟΕΛΛΑΣ Α.Ε., Ινστιτούτο Ελέγχου Βιολογικών Προϊόντων

• ACERT Α.Ε, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πιστοποίησης

• IRIS, Οργανισμός Ελέγχου & Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων

• Πράσινος Έλεγχος Θωμάς Μισαηλίδης Ο.Ε.

• Γεωτεχνικό Εργαστήριο Α.Ε.

Όσον αφορά τα χύμα προϊόντα, όπως για παράδειγμα αυτά που βρίσκονται σε κάποια λαϊκή βιολογικών, ο παραγωγός είναι υποχρεωμένος να έχει σε εμφανές σημείο του πάγκου του αναρτημένο το σχετικό έγγραφο πιστοποίησης του, από τους Ελληνικούς οργανισμούς πιστοποίησης.

Ως βιολογικά χαρακτηρίζονται τα τρόφιμα που έχουν παραχθεί με τους κανονισμούς που διέπουν τη βιολογική γεωργία ή κτηνοτροφία.

Απαλλαγμένα από χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα και ορμόνες τα βιολογικά προϊόντα φαίνεται να είναι μια ασπίδα προστασίας, έναντι των διατροφικών βομβών που απειλούν καθημερινά το τραπέζι και την υγεία μας.

Παρότι, δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα που να επιβεβαιώνουν τα οφέλη της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων στην υγεία μας, υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι η κατανάλωση βιολογικών προϊόντων μπορεί να μειώσει την έκθεση του οργανισμού μας σε τοξικές ενώσεις, όπως είναι τα φυτοφάρμακα.

Η μειωμένη έκθεση σε αυτές τις τοξικές ενώσεις μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία μας.

Βέβαια, προκειμένου να γευτούμε τα οφέλη τους είναι σημαντικό να ελέγχετε πάντα τις πιστοποιήσεις που φέρουν. Οι πιστοποιήσεις αποτελούν έναν τρόπο εξασφάλισης ότι το προϊόν πληροί τα πρότυπα της βιολογικής γεωργίας και δεν περιέχει συνθετικά φυτοφάρμακα ή γενετικά τροποποιημένα οργανισμούς

1. European Commission. Agriculture and rural development. Organic production and products. Available at: https://agriculture.ec.europa.eu/farming/organic-farming/organic-production-and-products_en. (Accessed at October 2023).

2. Smith-Spangler C, Brandeau M, Hunter G, Bavinger J, Pearson M, Eschbach P, Sundaram V et al. Are organic foods safer or healthier than conventional alternatives?: a systematic review. Ann Intern Med. 2012, 157(5):348-66. doi: 10.7326/0003-4819-157-5-201209040-00007.

3. Barański Μ, Srednicka-Tober D, Volakakis N, Seal C, Sanderson R, Stewart G et al. Higher antioxidant and lower cadmium concentrations and lower incidence of pesticide residues in organically grown crops: a systematic literature review and meta-analyses. Br J Nutr

   . 2014, 112(5):794-811. doi: 10.1017/S0007114514001366.

4. Średnicka-Tober D, Barański M, Seal C, Sanderson R, Benbrook C, Steinshamn H, Gromadzka-Ostrowska J et al. Composition differences between organic and conventional meat: a systematic literature review and meta-analysis. Br J Nutr. 2016, 115(6):994-1011. doi: 10.1017/S0007114515005073.

5. Vigar V, Myers S, Oliver C, Arellano J, Robinson S, Leifert C. A Systematic Review of Organic Versus Conventional Food Consumption: Is There a Measurable Benefit on Human Health? Nutrients. 2020, 12(1): 7. doi: 10.3390/nu12010007.

6. Yan D, Zhang Y, Liu L, Yana H. Pesticide exposure and risk of Alzheimer’s disease: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep. 2016. 6: 32222. doi: 10.1038/srep32222.

7. Yang K, Lee J, Park H. Organophosphate Pesticide Exposure and Breast Cancer Risk: A Rapid Review of Human, Animal, and Cell-Based Studies. Int J Environ Res Public Health

   . 2020, 13;17(14):5030. doi: 10.3390/ijerph17145030.