Βαλεριάνα

Η βαλεριάνα αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά βότανα με πολλαπλές ιδιότητες.

Πρόκειται για ένα πολυετές, ανθοφόρο φυτό (επιστ. ονομ.: Valeriana officinalis – Βαλεριανή η φαρμακευτική) της οικογένειας των Βαλεριανοειδών. Είναι γηγενές στην Ευρώπη και την βορειοδυτική Ασία ενώ στην Ελλάδα είναι αυτοφυές, όπου συναντάται κυρίως στις βόρειες και ηπειρωτικές περιοχές.

Οι θεραπευτικές της δράσεις ήταν ήδη γνωστές από την αρχαιότητα.

Συγκεκριμένα, ο Ιπποκράτης, ο "πατέρας της ιατρικής", ήταν ένας από τους πρώτους που περιέγραψε τις ιδιότητες της βαλεριάνας, ενώ το 2^ο αιώνα μ.Χ. ο Γαληνός φαίνεται να «συνταγογραφούσε» τη βαλεριάνα για την θεραπεία της αϋπνίας.

Διάφορα τμήματα του φυτού έχουν χρησιμοποιηθεί για ιατρικούς λόγους, ωστόσο η ρίζα του είναι το μέρος του φυτού με τις κυριότερες και σημαντικότερες θεραπευτικές ιδιότητες.

Βέβαια, η ρίζα βαλεριάνας έχει μια έντονη και χαρακτηριστική οσμή που μπορεί να θεωρηθεί δυσάρεστη από ορισμένους ανθρώπους. Επιπλέον, η γεύση της είναι επίσης έντονη και μπορεί να χαρακτηριστεί ως ξηρή και ελαφρώς πικρή. Αυτή η γεύση μπορεί να είναι ένας λόγος που ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να μην προτιμούν να καταναλώνουν τη βαλεριάνα σε μορφή τσαγιού

Η ρίζα της βαλεριάνας περιέχει διάφορες χημικές ενώσεις, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τον οργανισμό μας.

Ωστόσο, δεν είναι ακόμη σαφές ποιο είναι το δραστικό της συστατικό και με ποιο μηχανισμό επηρεάζει το σώμα μας.

Το πιο πιθανό είναι οι ιδιότητες της να οφείλονται στην συνεργιστική δράση διαφόρων συστατικών της.

Ορισμένα δραστικά συστατικά που έχουν ταυτοποιηθεί είναι τα εξής:

• Ιριδοειδή (ester iridoids), που επίσης καλούνται βαλεποτριάτες

• Αιθέρια έλαια όπως το βαλερενικό οξύ (valerenic acid) και τα παράγωγα του

• Λιγνάνες

• Φλαβονοειδή

• Γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA), σε μικρές ποσότητες

Στο βαλερενικό οξύ φαίνεται να αποδίδονται οι αγχολυτικές και χαλαρωτικές ιδιότητες της βαλεριάνας. Συγκεκριμένα, το βαλερενικό οξύ φαίνεται πως επηρεάζει τους υποδοχείς GABA στον εγκέφαλο.

Το GABA (γ-αμινοβουτυρικό οξύ) είναι ο κύριος ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής του κεντρικού νευρικού συστήματος και ένας από τους πιο άφθονους νευροδιαβιβαστές στα θηλαστικά.

Η κύρια λειτουργία του GABA είναι να μειώνει την υπερδραστηριότητα των νευρώνων, ενεργοποιώντας τους υποδοχείς GABA. Αυτή η μείωση της νευρικής δραστηριότητας μπορεί να έχει κατασταλτικές επιπτώσεις στον εγκέφαλο, οδηγώντας σε αίσθημα χαλάρωσης, μείωσης της άγχους, και βελτίωσης του ύπνου.

Η ρίζα της βαλεριάνας χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες για θεραπευτικούς σκοπούς. Είναι το βότανο που μας έρχεται συνήθως στο μυαλό, όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα στον ύπνο, νευρικότητα ή στρες λόγω της έντονης καθημερινότητας. Ας δούμε τι λέει η επιστήμη:

Βαλεριάνα και ύπνος.

Η βαλεριάνα έχει την τιμητική της σε συμπληρώματα διατροφής για την καταπολέμηση της αϋπνίας.

Πρόκειται για ένα αρκετά δημοφιλές φυτικό βοήθημα για τη βελτίωση του ύπνου καθώς ήδη από την αρχαιότητα, η ρίζα της προωθούνταν ως χαλαρωτικό και ως ελαφρύ υπνωτικό.

Εξαιτίας αυτού, μέχρι σήμερα αρκετές μελέτες έχουν διεξαχθεί με σκοπό να αναδείξουν την επίδραση της βαλεριάνας στην αντιμετώπιση διαταραχών του ύπνου, όπως είναι η αϋπνία. ¹

Μέχρι στιγμής βέβαια παρότι η βαλεριάνα αποτελεί ένα δημοφιλές φυτικό συμπλήρωμα για τη θεραπεία της αϋπνίας, δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι είναι αποτελεσματική για αυτόν τον σκοπό.

Αυτό οφείλεται κυρίως στην μεγάλη ετερογένεια των μελετών με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολη η διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Υπάρχουν μελέτες με ενθαρρυντικά αποτελέσματα, όμως οι περισσότερες έχουν αρκετά μειονεκτήματα με αποτέλεσμα να μην μας επιτρέπουν την ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων.

Για παράδειγμα, μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε οχτώ τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες έδειξε ότι η συμπληρωματική χορήγηση βαλεριάνας οδήγησε σε στατιστικά σημαντική βελτίωση της ποιότητας του ύπνου. Ωστόσο, ένα βασικό μειονέκτημα της μετα-ανάλυσης, όπως αναφέρουν οι ερευνητές, είναι ότι οι μελέτες που συμπεριλήφθηκαν στη μεταανάλυση στηρίχθηκαν σε υποκειμενικές αξιολογήσεις του ύπνου (οι εθελοντές συμπλήρωναν ερωτηματολόγια) και όχι σε αντικειμενικές μετρήσεις. ²

Βαλεριάνα και άγχος.

Η βαλεριάνα συχνά προωθείται ως ένα φυσικό μέσο αντιμετώπισης του άγχους.

Ωστόσο, η επιστημονική έρευνα σχετικά με την αποτελεσματικότητα της βαλεριάνας στη μείωση του άγχους είναι αρκετά περιορισμένη. Ορισμένες μελέτες έχουν αναφέρει ότι η βαλεριάνα μπορεί να έχει ορισμένα θετικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση του άγχους, αλλά η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταλήξει ακόμη σε ομόφωνα συμπεράσματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα της.³

Συνεπώς, αν και η βαλεριάνα μπορεί να έχει ορισμένα οφέλη για τη μείωση του άγχους για κάποιους, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι αντιδράσεις μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να συμβουλευτείτε τον/την θεράποντα/ουσα ιατρό σας πριν ξεκινήσετε οποιοδήποτε νέο συμπλήρωμα, ειδικά αν αντιμετωπίζετε σοβαρά προβλήματα άγχους ή εάν λαμβάνετε ήδη φάρμακα για αυτό το θέμα.

Βαλεριάνα και προεμμηνορροϊκό σύνδρομο (PMS).

Πολλές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας αντιμετωπίζουν ένα σύνολο σωματικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων, τα οποία σχετίζονται με τον εμμηνορροϊκό κύκλο και ενδέχεται να εμφανιστούν 5 με 11 ημέρες πριν από την έμμηνο ρύση.

Μία τυχαιοποιημένη κλινική μελέτη έδειξε ότι η βαλεριάνα μπορεί να μειώσει τη σοβαρότητα τόσο των σωματικών όσο και των συναισθηματικών συμπτωμάτων του PMS.⁴

Απαιτούνται σίγουρα περισσότερες μελέτες.

Βαλεριάνα και εμμηνόπαυση.

Η ρίζα βαλεριάνας αναδεικνύεται χρήσιμη στη μείωση των εξάψεων που συχνά επηρεάζουν τις γυναίκες κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης.

Δεν είναι ακόμα γνωστός ο πλήρης μηχανισμός δράσης, αλλά φαίνεται πράγματι να υπάρχει κάποια συσχέτιση.

Απαιτούνται σίγουρα περισσότερες μελέτες.

Η βαλεριάνα μπορεί να καταναλωθεί τόσο ως τσάι ή αφέψημα, όσο και με τη μορφή διατροφικού συμπληρώματος.

Για την κατανάλωση τσαγιού, προσθέτουμε 2-3 γραμμάρια ρίζας βαλεριάνας σε 1 φλιτζάνι ζεστού νερού. Αρχικά, βράζετε το νερό και αφού το αποσύρετε από τη φωτιά, περιμένετε για λίγα δευτερόλεπτα πριν προσθέσετε τη ρίζα του φυτού. Αυτό προτείνεται, καθώς το βραστό νερό μπορεί να μειώσει τη δραστικότητα του βοτάνου. Περιμένετε για 10-15 λεπτά και είναι έτοιμο.

Στο εμπόριο, τα συμπληρώματα βαλεριάνας διατίθενται σε πλήθος μορφών, όπως:

• Χάπια

• Κάψουλες

• Σε σταγόνες

Η χρήση της βαλεριάνας θεωρείται γενικά ασφαλής, όταν καταναλώνεται βραχυπρόθεσμα και στις συνιστώμενες ποσότητες.

Η ασφάλεια του βοτάνου – ως φυτικό βοήθημα καθημερινής χρήσης – έχει μελετηθεί για χρονικό διάστημα έως 6 εβδομάδες, συνεπώς δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να αφορούν τη μακροχρόνια λήψη του.

Τα συμπληρώματα βαλεριάνας είναι συνήθως καλά ανεκτά και δεν έχουν παρενέργειες. Μερικά ανεπιθύμητα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Ζάλη

• Υπνηλία

• Πονοκέφαλο

• Στομαχικές διαταραχές

• Νοητική κόπωση

• Έντονα όνειρα

Επίσης, μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα στέρησης όταν διακόπτεται μετά από μακροχρόνια χρήση.

Για να αποφύγετε τα συμπτώματα στέρησης μετά από μακροχρόνια χρήση, είναι καλύτερο να μειώσετε τη δόση αργά για μία ή δύο εβδομάδες πριν τη διακόψετε εντελώς.

Τέλος, καλό θα είναι να αποφεύγετε η χρήση του:

• Κατά την εγκυμοσύνη ή εάν θηλάζετε καθώς δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα για την ασφαλή χρήση του σε αυτές τις καταστάσεις

• Σε περιπτώσεις που ο ασθενής λαμβάνει αγωγή με βαρβουριτικά ή άλλα φάρμακα για την αντιμετώπιση της αϋπνίας

Σε κάθε περίπτωση προτού μπείτε στη διαδικασία να εντάξετε τη βαλεριάνα στη διατροφή σας θα πρέπει να επικοινωνήσετε με επαγγελματία υγείας, όπως με τον/ την θεράπων/ουσα ιατρό σας και την κλινική διαιτολόγο σας, προκειμένου να σας κατευθύνει κατάλληλα και να σας ενημερώσει για τους κινδύνους και τα οφέλη από τη χρήση του.

1. Shinjyo Ν, Waddell G, Green J. Valerian Root in Treating Sleep Problems and Associated Disorders—A Systematic Review and Meta-Analysis. J Evid Based Integr Med. 2020, 25: 2515690X20967323.

   doi: 10.1177/2515690X20967323.

2. Fernández-San-Martín M, Masa-Font R, Palacios-Soler L, Sancho-Gómez P, Calbó-Caldentey C, Flores-Mateo G. Effectiveness of Valerian on insomnia: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Sleep Med. 2010, ;11(6):505-11. doi: 10.1016/j.sleep.2009.12.009.

3. Tammadon M, Nobahar M, Hydarinia-Naieni Z, Ebrahimian A, Ghorbani R, Vafaei A. The Effects of Valerian on Sleep Quality, Depression, and State Anxiety in Hemodialysis Patients: A Randomized, Double-blind, Crossover Clinical Trial. Oman Med J. 2021, 36(2): e255. doi: 10.5001/omj.2021.56

4. Moghadam Z, Rezaei E, Gholami R, Kheirkhah M, Hamid Haghani H. The effect of Valerian root extract on the severity of pre menstrual syndrome symptoms. J Tradit Complement Med

   . 2016, 19;6(3):309-15. doi: 10.1016/j.jtcme.2015.09.001.