Διατροφικές διαταραχές – Τι είναι, αίτια & αντιμετώπιση

Τι είναι οι διατροφικές διαταραχές;

Οι διατροφικές διαταραχές έχουν αυξηθεί ραγδαία την τελευταία δεκαετία στις αναπτυγμένες χώρες.

Πρόκειται για σοβαρές ψυχικές ασθένειες που χαρακτηρίζονται από σημαντικές διαταραχές σε συμπεριφορές που σχετίζονται με τη διατροφή και έχουν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στην σωματική υγεία και/ή τη ψυχοκοινωνική υγεία του ατόμου. ¹

Πολλές διατροφικές διαταραχές χαρακτηρίζονται από υπερβολική ανησυχία και ενασχόληση με την εικόνα του σώματος, τόσο ως προς το σχήμα όσο και ως προς το βάρος του. Οι ανησυχίες αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνες και μη λειτουργικές συμπεριφορές με σκοπό τον απόλυτο έλεγχο του βάρους.

Τέτοιες πρακτικές περιλαμβάνουν:

• Αυστηρές δίαιτες
• Υπεργυμναστική (γυμναστική σε υπερβολικό βαθμό)
• Λήψη καθαρτικών
• Πρόκληση εμετού
• Χάπια αδυνατίσματος
• Υπερφαγικά επεισόδια (υπερκατανάλωση τροφής)

Ποια είναι τα είδη των διατροφικών διαταραχών;

Οι διατροφικές διαταραχές επηρεάζουν περίπου το 5% του πληθυσμού και συνήθως αναπτύσσονται στην εφηβεία και τη νεαρή ενήλικη ζωή.

Αρκετές, ειδικά η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία είναι πιο συχνές στις γυναίκες, αλλά όλες μπορούν να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία και να επηρεάσουν και τα δύο φύλα.

Υπάρχουν διάφορα είδη διατροφικών διαταραχών μερικά από τα οποία είναι: ²

Νευρική ανορεξία

Η νευρική ανορεξία έχει το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από κάθε άλλη ψυχιατρική ασθένεια, εκτός από τη διαταραχή χρήσης οπιοειδών (OUD), και μπορεί να είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση.

Τα άτομα με νευρική ανορεξία έχουν στην πλειονότητα των περιπτώσεων βάρος που είναι κάτω από το φυσιολογικό ή και σε επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα.

Ωστόσο, παρά το χαμηλό σωματικό βάρος τους, τα άτομα με νευρική ανορεξία διακατέχονται από έντονο φόβο και ανησυχία για την αύξηση του βάρους. Μάλιστα, ένα άτομο που πάσχει από νευρική ανορεξία, φοβάται συνεχώς για την παραμικρή αύξηση στο βάρος του και συνήθως καταφεύγει σε αυστηρές δίαιτες, χάπια αδυνατίσματος, πρόκληση εμετού ή χρήση καθαρτικών.

Επίσης, ένα χαρακτηριστικό αυτών των ατόμων είναι ότι έχουν διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος. Για παράδειγμα ένα άτομο που πάσχει από νευρική ανορεξία μπορεί να είναι εμφανώς αδυνατισμένο έως και αποστεωμένο, αλλά να εξακολουθεί να βλέπει τον εαυτό του «εύσωμο».

Υπάρχουν δύο υποτύποι της νευρικής ανορεξίας:

• Περιοριστικός τύπος. Χαρακτηρίζεται από αυστηρή δίαιτα, νηστεία ή υπερβολική άσκηση χωρίς επεισόδια υπερφαγίας/εκκαθάρισης.
• Τύπος υπερφαγίας/εκκαθάρισης. Εκτός από έντονο περιορισμό της πρόσληψης τροφής περιλαμβάνει και συμπεριφορές υπερφαγίας/εκκαθάρισης. Χαρακτηρίζεται δηλαδή από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας ή κάθαρσης (αυτοπροκαλούμενος εμετός και/ή κατάχρηση διουρητικών, καθαρτικών, υποκλυσμάτων).

Η νευρική ανορεξία έχει σοβαρές επιπτώσεις στην φυσιολογία του οργανισμού. Η επίδραση της είναι διάχυτη, επηρεάζοντας διάφορα συστήματα του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων του καρδιαγγειακού, του δέρματος, του σκελετικού, του νευρικού, του γαστρεντερικού και του ενδοκρινικού συστήματος.

Άτομα με νευρική ανορεξία μπορεί να εμφανίσουν τα παρακάτω συμπτώματα:

• Αμηνόρροια, απουσία εμμήνου ρύσεως
• Βραδυκαρδία (επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού) και υπόταση (χαμηλή αρτηριακή πίεση)
• Ζάλη και κόπωση
• Δυσκοιλιότητα, φούσκωμα, και καθυστερημένη γαστρική εκκένωση
• Εύθραυστα μαλλιά/νύχια
• Οστεοπενία ή οστεοπόρωση, καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από μειωμένη οστική πυκνότητα και αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων
• Διαταραχές στην συγκέντρωση, την μνήμη και την ικανότητα λήψης αποφάσεων

Νευρική Βουλιμία

Η νευρική βουλιμία εκδηλώνεται με εναλλασσόμενες περιόδους ακραίου υποσιτισμού (ακραίες δίαιτες όπου καταναλώνονται μόνο τα «ασφαλή τρόφιμα», δηλαδή τρόφιμα με λίγες θερμίδες) και έντονων βουλιμικών (υπερφαγικών) επεισοδίων (καταναλώνονται τα υψηλά σε θερμίδες «απαγορευμένα» τρόφιμα). Η υπερφαγία ορίζεται ως η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής σε σύντομο χρονικό διάστημα, συνοδευόμενη από την αίσθηση απώλειας ελέγχου σχετικά με το τι ή πόσο τρώει κανείς.

Τα υπερφαγικά επεισόδια παρατηρούνται τουλάχιστον σε εβδομαδιαία βάση και συνήθως οδηγούν σε αντισταθμιστικές πρακτικές όπως πρόκληση εμετού, υπερβολική άσκηση, χρήση καθαρτικών και χάπια αδυνατίσματος, οι οποίες έχουν ως μοναδικό στόχο την απώλεια των θερμίδων που έχουν καταναλωθεί από το βουλιμικό επεισόδιο.

Με βάση το δείκτη μάζας σώματος, τα άτομα με νευρική βουλιμία μπορεί να είναι ελαφρώς ελλιποβαρή, φυσιολογικού βάρους ή ακόμη να ανήκουν στην κατηγόρια του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας. Ωστόσο, εάν είναι σημαντικά ελλιποβαρή, θεωρείται ότι πάσχουν από νευρική ανορεξία τύπου υπερφαγίας/εκκαθάρισης και όχι από νευρική βουλιμία.

Η νευρική βουλιμία είναι μία νόσος που πολλές φορές περνά απαρατήρητη καθώς τα άτομα που πάσχουν δεν αναγνωρίζονται ως ελλιποβαρή . Παράλληλα, οι συμπεριφορές τους είναι συχνά κρυφές, καθιστώντας δύσκολη την αναγνώριση της πάθησης από τους οικείους τους.

Η νευρική βουλιμία μπορεί να έχει εξίσου σοβαρές ιατρικές και οργανικές επιπτώσεις όπως και η νευρική ανορεξία. Αυτές περιλαμβάνουν:

• Οδοντική φθορά από την συνεχή πρόκληση εμετού
• Επώδυνες πληγές στην υπερώα (ουρανίσκος), τα εσωτερικά μάγουλα, τα εσωτερικά χείλη, τον λαιμό και την γλώσσα
• Ουλίτιδα
• Ανισορροπία ηλεκτρολυτών, χαμηλά επίπεδα καλίου και νατρίου, που μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιακές αρρυθμίες και άλλες σοβαρές καρδιακές επιπλοκές

Διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας (Binge Eating Disorder)

Η διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας ή αλλιώς αδηφαγική διαταραχή χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας.

Σε αντίθεση με τη νευρική βουλιμία, στη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας δεν παρατηρούνται συστηματικά αντισταθμιστικές πρακτικές (πρόκληση εμετού, χρήση καθαρτικών κ.α.).

Προκειμένου να τεθεί η διάγνωση της διαταραχής, τα αδηφαγικά επεισόδια θα πρέπει να εμφανίζονται τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα για 3 μήνες και κατά τη διάρκεια των επεισοδίων να παρατηρείται το αίσθημα της απώλειας ελέγχου (π.χ. μια αίσθηση ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει τι ή πόσο τρώει) και τουλάχιστον 3 από τα παρακάτω:

• Κατανάλωση τροφής πολύ πιο γρήγορα από τον κανονικό ρυθμό
• Κατανάλωση τροφής μέχρι αισθήματος δυσφορίας
• Κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής χωρίς να συνοδεύεται από αίσθημα πείνας
• Κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής μοναχικά γιατί το άτομο νιώθει ντροπή και αμηχανία για την ποσότητα του φαγητού που καταναλώνει
• Αίσθημα αηδίας ή μεγάλης ενοχής μετά από επεισόδιο υπερφαγίας

Διαταραχή περιορισμού/ αποφυγής πρόσληψης τροφής (Avoidant Restrictive Food Intake Disorder)

Η διαταραχή αυτή, παλαιότερα γνωστή ως επιλεκτική πρόσληψης τροφής, είναι μια κατάσταση που οδηγεί σε αδυναμία κάλυψης των θρεπτικών αναγκών λόγω της κατανάλωσης μιας πολύ περιορισμένης ποικιλίας τροφών. Αυτό μπορεί να επηρεάσει στην ανάπτυξη καθώς και τις βασικές λειτουργίες του σώματος.

Η κατανάλωση ενός περιορισμένου αριθμού τροφών μπορεί να οφείλεται σε έναν ή περισσότερους από τους παρακάτω λόγους:

• Μειωμένη όρεξη και έλλειψη ενδιαφέροντος για το φαγητό
• Αποφυγή τροφίμων βάσει οργανοληπτικών τους ιδιοτήτων, όπως εμφάνιση, υφή, χρώμα, μυρωδιά
• Ανησυχία για ανεπιθύμητα επακόλουθα σίτισης, όπως είναι ο φόβος πνιγμού, ναυτίας, αλλεργικής αντίδρασης κλπ.

Η διάγνωση απαιτεί ένα η περισσότερα από τα ακόλουθα:

• Σημαντική απώλεια βάρους (ή ανικανότητα να επιτευχθεί η αναμενόμενη αύξηση βάρους ή ανάπτυξη για τα παιδιά)
• Σημαντική διατροφική έλλειψη
• Εξάρτηση από εντερική διατροφή ή διατροφικά συμπληρώματα
• Έντονη παρεμπόδιση της ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας

Οι επιπλοκές στη σωματική και ψυχική υγεία καθώς και η σοβαρότητα του υποσιτισμού μπορεί να εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά με αυτά της νευρικής ανορεξίας. Όμως τα άτομα με διαταραχή περιορισμού/ αποφυγής πρόσληψης τροφής δεν παρουσιάζουν ανησυχίες για το βάρος και την εικόνα σώματος.

Τα σημάδια για τον περιορισμό ή την αποφυγή της τροφής παρουσιάζονται συνήθως σε μικρή ηλικία (βρεφική ή πρώιμη παιδική ηλικία) και μπορεί να συνεχίσουν και στην ενήλικη ζωή. Ανεξάρτητα από την ηλικία του ατόμου που επηρεάζεται, η διαταραχή μπορεί να επηρεάσει τις οικογένειες, προκαλώντας αυξημένο άγχος στα γεύματα και σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν φαγητό.

Pica ή “αλλοτριοφαγία”

Η «πίκα» ή αλλιώς αλλοτριοφαγία αποτελεί μια διατροφική διαταραχή, η οποία μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής του ανθρώπου, αλλά κυρίως παρουσιάζεται σε μικρά παιδιά και σε έγκυες γυναίκες.

Πρόκειται για μία καταναγκαστική και ακατάσχετη επιθυμία ενός ατόμου για κατανάλωση μη βρώσιμων ουσιών, τα οποία δεν έχουν κάποια θρεπτική αξία, όπως χώματος, ξύλου, τριχών, γόμας, σοβά, μπογιάς, άμμου, κιμωλίας, σαπουνιού, χαρτιού, κόλλας, κ.ά., για διάστημα περισσότερο του ενός μήνα.

Η κατανάλωση αυτών των ουσιών μπορεί να είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη και να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως δηλητηρίαση, εντερική απόφραξη ή τραυματισμό του πεπτικού συστήματος. Εάν υποψιάζεστε ότι κάποιος πάσχει από Pica, είναι σημαντικό να ζητήσετε άμεσα ιατρική βοήθεια και να συμβουλευτείτε έναν ειδικό για την κατάλληλη διάγνωση και θεραπεία.

Μη αλλιώς προσδιοριζόμενες διατροφικές διαταραχές (Other Specified Feeding or Eating Disorder)

Η μη αλλιώς προσδιοριζόμενες διατροφικές διαταραχές είναι μια διαγνωστική κατηγορία που συμπεριλαμβάνει διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές που όμως δεν ταιριάζουν στις υπόλοιπες κατηγορίες.

Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η συστηματικότητα της συμπεριφοράς δεν πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια.

Παρόλα αυτά, οι διατροφικές αυτές συμπεριφορές μπορεί εξίσου να οδηγούν σε επιπλοκές και να επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής του ατόμου.

Ποια είναι τα αίτια των διατροφικών διαταραχών;

Η ακριβής αιτία των διατροφικών διαταραχών δεν είναι γνωστή.

Παρόλο αυτά, γνωρίζουμε ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλεται σε έναν συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών παραγόντων, ο οποίος σχετίζεται με την εκδήλωση και την ανάπτυξη του προβλήματος.

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι τα γονίδια μας μπορεί να παίξουν ρόλο στην ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό διατροφικών διαταραχών έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν και τα ίδια κάποια διαταραχή.

Επίσης, υπάρχουν διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες που ενδέχεται να συντελούν στην εκδήλωση διατροφικών διαταραχών, όπως είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση που οδηγεί σε αυξημένη δυσαρέσκεια σχετικά με την εικόνα του σώματος που με τη σειρά της οδηγεί σε διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες. Επίσης, τα άτομα που εμφανίζουν συναισθήματα αναποτελεσματικότητας είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κάποια διατροφική διαταραχή. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να υιοθετήσει διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές όπως π.χ. μία αυστηρή δίαιτα, με στόχο να επανακτήσει ένα αίσθημα ελέγχου και να κατευνάσει το αίσθημα αναποτελεσματικότητας. Τέλος, η κατάθλιψη, το άγχος, η μοναξιά μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση διατροφικών διαταραχών.

Επιπλέον, τα πρότυπα ομορφιάς που προβάλλονται καθημερινά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την αυτοεκτίμηση και κατ’ επέκταση τις διατροφικές συνήθειες. Συχνά, στα ΜΜΕ προωθείται η εικόνα του αδύνατου, γυμνασμένου σώματος ως ιδανικού και όσο πιο κοντά είναι κάποιος σε αυτό το ιδανικό, τόσο περισσότερο θεωρείται ελκυστικός και κοινωνικά αποδεκτός. Έτσι, άτομα που αποκλίνουν από αυτό το -μη ρεαλιστικό- πρότυπο ομορφιάς αισθάνονται δυσαρέσκεια ως προς την εικόνα του σώματος τους και μπορεί να οδηγηθούν σε διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές.

Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στην συνεισφορά της οικογένειας στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών. Ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, με υπερβολική έμφαση στο βάρος και την εμφάνιση, ή ακόμη και οι οικογενειακές συγκρούσεις μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο για την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών. Αντιθέτως, οι υποστηρικτικές οικογενειακές σχέσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως προστατευτικός παράγοντας για την αποφυγή διατροφικών διαταραχών. Οι σωστές σχέσεις μπορούν να θωρακίσουν το παιδί από τις κοινωνικές πιέσεις για την υιοθέτηση του «ιδανικού» σώματος και παράλληλα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της θετικής εικόνας σώματος του παιδιού.

Ποια είναι η αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών;

Η θεραπεία όλων των διατροφικών διαταραχών βασίζεται σε μία σύνθετη προσέγγιση.

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής αποτελούν ένα δύσκολο θεραπευτικό εγχείρημα, τόσο λόγο της σοβαρότητας της νόσου, όσο και λόγο της άρνησης που συχνά συναντάται στους ασθενείς ως προς την αναγνώριση και παραδοχή της ύπαρξης προβλήματος. Η άρνηση αυτή συχνά οδηγεί σε δυσκολία συνεργασίας μεταξύ του ασθενούς και της θεραπευτικής ομάδας.

Η αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση που περιλαμβάνει ιατρική, ψυχολογική και διατροφική υποστήριξη.

Οι περισσότεροι ασθενείς θα χρειαστεί να ακολουθήσουν ψυχοθεραπεία. Η μορφή, που θα πάρει η θεραπεία αυτή προσαρμόζεται πάντα στις ανάγκες του ατόμου και προσφέρεται από έμπειρο και ειδικευμένο θεραπευτή.

Επίσης, ορισμένοι ασθενείς θα χρειαστούν φαρμακευτική αγωγή με στόχο να αντιμετωπιστούν πιθανόν συνυπάρχουσες καταστάσεις, όπως κατάθλιψη ή άγχος. Σε κάποιες περιπτώσεις η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βοηθήσει επίσης και στη μείωση των βουλιμικών επεισοδίων. Η αγωγή παρακολουθείται στενά και προσεχτικά από ειδικευμένο ψυχίατρο.

Η συμβολή του επαγγελματία διαιτολόγου-διατροφολόγου είναι επίσης σημαντική καθώς το άτομο θα πρέπει να λάβει την κατάλληλη διατροφική εκπαίδευση, να ενημερωθεί με επιστημονικό τρόπο για τα θέματα της διατροφής που τον/την απασχολούν και να αλλάξει τις διατροφικές του συνήθειες.

Κλείνοντας, η επιτυχής αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών συχνά απαιτεί μακροχρόνια θεραπεία και την υποστήριξη από μία ομάδα επαγγελματιών υγείας. Είναι σημαντικό να υπάρχει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που να καλύπτει όλες τις πτυχές της διαταραχής για να επιτευχθεί η πλήρης ανάρρωση του ατόμου.

Συμπέρασμα

Η κατανόηση και η αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών είναι κρίσιμης σημασίας για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων που επηρεάζονται από αυτές.

Αυτές οι διαταραχές αποτελούν σοβαρές ψυχικές ασθένειες που οφείλονται σε ένα συνδυασμό παραγόντων.

Η αύξηση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα συμπτώματα, τα αίτια και τις συνέπειες των διατροφικών διαταραχών μπορεί να συμβάλει στην έγκαιρη διάγνωση και την παροχή της απαραίτητης υποστήριξης.

Με τη σωστή παρέμβαση και υποστήριξη, τα άτομα που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές μπορούν να επιτύχουν την ανάρρωση και να οδηγηθούν σε μια πιο υγιή και ισορροπημένη ζωή.

Βιβλιογραφία