Πώς η βιώσιμη διατροφή μειώνει κατά 25% τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου

Με βάση τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) ως βιώσιμη διατροφή ορίζεται:

“Το διατροφικό πρότυπο που προωθεί την υγεία και την ευεξία του ατόμου, έχει χαμηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο, είναι προσιτό από όλους, ασφαλές και δίκαιο καθώς και αποδεκτό με βάση τον πολιτισμό και την κουλτούρα των ανθρώπων.”

Με απλά λόγια, η βιώσιμη διατροφή έχει τους εξής στόχους:

• Επίτευξη της βέλτιστης ανάπτυξης των ατόμων και υποστήριξη της σωματικής και ψυχικής ευεξίας σε όλα τα στάδια της ζωής για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές. Με τον τρόπο αυτό μια βιώσιμη διατροφή συμβάλλει στην καταπολέμηση του υποσιτισμού και στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης των μη μεταδοτικών ασθενειών (π.χ., παχυσαρκία, διαβήτης, καρδιαγγειακά νοσήματα) που σχετίζονται με τη διατροφή.

• Διατήρηση της βιοποικιλότητας και της υγείας του πλανήτη

Γίνεται εμφανές ότι η στροφή προς μια βιώσιμη διατροφή έχει διπλό όφελος, αφού βελτιώνει την υγεία ενώ παράλληλα μειώνει τις αρνητικές επιπτώσεις του συστήματος τροφίμων στο περιβάλλον.

Τα τρόφιμα μπορούν να έχουν διαφορετικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, όπως έχουν επίσης διαφορετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Η μετατόπιση προς μια "πιο φιλική προς το περιβάλλον διατροφή" μπορεί να συμβάλλει τόσο στη διατήρηση της καλής μας υγείας και ευημερίας όσο και στην καλή υγεία του πλανήτη.

Η διατροφή μας έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον μας καθώς επηρεάζει μεταξύ άλλων:

Την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου και κατ΄ επέκταση την κλιματική αλλαγή.

Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από το σύγχρονο σύστημα παραγωγής τροφίμων είναι ιδιαίτερα υψηλές με περισσότερο από το ένα τέταρτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου να αποδίδονται στην παραγωγή τροφίμων.

Μάλιστα, οι επιστήμονες αξιολογούν το «περιβαλλοντικό αποτύπωμα» της διατροφής μας, εκτιμώντας το αποτύπωμα του άνθρακα (carbon footprint) των διαφορετικών τροφίμων.

Αυτός ο δείκτης αναφέρεται στο συνολικό διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και στα υπόλοιπα αέρια του θερμοκηπίου τα οποία εκπέμπονται κατά τον κύκλο ζωής ενός τροφίμου (η πορεία του από τον τόπο παραγωγής μέχρι το πιάτο μας, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών επεξεργασίας, μεταφοράς και συντήρησης).

Την εκμετάλλευση περιορισμένων φυσικών πόρων, όπως είναι η γη και το νερό.

Για μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας την περισσότερη έκταση καταλάμβανε η άγρια φύση, τα δάση και τα λιβάδια. Τους τελευταίους αιώνες αυτό έχει αλλάξει δραματικά, καθώς το ήμισυ της έκτασης της συνολικής γης χρησιμοποιείται πλέον για τη γεωργία. Επίσης, περίπου το 70% του συνολικού νερού χρησιμοποιείται για την γεωργία.

Την ρύπανση του εδάφους και των υδάτων.

Η ρύπανση του εδάφους οφείλεται στην ευρεία χρήση φυτοφαρμάκων και γεωργικών λιπασμάτων, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν στην συνέχεια και στο υδάτινο περιβάλλον.

Τη βιοποικιλότητα.

Για παράδειγμα, η υπεραλίευση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζουν σήμερα οι θάλασσες καθώς οδηγεί στην καταστροφή των υδάτινων οικοσυστημάτων μέσα από την υπερβολική μείωση του αριθμού των υδρόβιων οργανισμών και ορισμένες φορές την ολοκληρωτική εξαφάνισή τους από τους βιοτόπους τους.

Επίσης, τα τοξικά απόβλητα που μεταφέρονται στο υδάτινο περιβάλλον μπορεί να είναι θανατηφόρα για τους υδρόβιους οργανισμούς, θέτοντας σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα των υδάτινων οικοσυστημάτων.

Τέλος, η καταστροφή των δασών κυρίως λόγω μετατροπής της γης σε καλλιέργειες ή σε βοσκοτόπια για την παραγωγή κρέατος καταστρέφει το βιότοπο των δασών και μειώνει την ποικιλία των ειδών που τα κατοικούν.

Η παραγωγή τροφίμων αποτελεί σήμερα τον κυριότερο παράγοντα που οδηγεί στην έκπτωση του περιβάλλοντος, στην κλιματική αλλαγή και στη μείωση της βιοποικιλότητας, απειλώντας τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος. Έτσι καθίσταται αναγκαία η υιοθέτηση μίας βιώσιμης διατροφής που θα αποτρέψει την περαιτέρω υποβάθμιση του περιβάλλοντος μας.

Η επιτροπή EAT-Lancet, η οποία απαρτίζεται από μία ομάδα 37 επιστημόνων από διάφορους τομείς, στην έκθεση της, που δημοσιεύτηκε στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό “The Lancet” το 2019, αναφέρθηκε στη διατροφή της Πλανητικής Υγείας (Planetary Health Diet).¹

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα προτεινόμενο μοντέλο βιώσιμης διατροφής.

Σε γενικές γραμμές, το μοντέλο αυτό χαρακτηρίζεται από την υψηλή κατανάλωση φυτικών τροφίμων, όπως είναι:

• Φρούτα

• Λαχανικά

• Δημητριακά ολικής άλεσης

• Όσπρια

• Σπόροι

• Ξηροί καρποί

ενώ συστήνει τον περιορισμό της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων, επεξεργασμένων δημητριακών και συνολικά επεξεργασμένων τροφών.

Σύμφωνα με την EAT-Lancet Commission, οι διατροφές που στηρίζονται στην κατανάλωση φυτικών τροφίμων (plant-based diet) αποτελούν τύπους διατροφής πιο βιώσιμους από αυτούς που περιέχουν κρέας και άλλα ζωικά προϊόντα.

Η ομάδα επιστημόνων, μάλιστα, τονίζει πως αν κάποιος αντικαταστήσει τα ζωικά προϊόντα στη διατροφή του με φυτικές τροφές, θα βελτιώσει το αποτύπωμά του όσον αφορά το περιβάλλον ενώ ταυτόχρονα αυτό θα συμβάλλει στη διατήρηση της καλής υγείας του.

Η θέση αυτή της επιτροπής EAT-Lancet έρχεται σε συμφωνία με τα ευρήματα αρκετών μελετών στη βιβλιογραφία που δείχνουν ότι η αντικατάσταση των ζωικών προϊόντων με φυτικά μπορεί να είναι μία πρακτική πιο φιλική προς το περιβάλλον καθώς η παραγωγή των ζωικών προϊόντων οδηγεί σε μεγαλύτερη εκπομπή αεριών του θερμοκηπίου και απαιτεί μεγαλύτερη εκμετάλλευση φυσικών πόρων όπως είναι μεγαλύτερη χρήση γης και νερού, επιβαρύνοντας αρνητικά το περιβάλλον.

Ζωικές τροφές όπως είναι το βοδινό, το χοιρινό, το κρέας των πουλερικών, το τυρί και τα αυγά έχουν υψηλότερο αποτύπωμα άνθρακα σε σχέση με φυτικές τροφές. Έτσι ο περιορισμός της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων μπορεί να συμβάλλει στην υγεία του πλανήτη μας.

Μια ομάδα επιστημόνων από το πανεπιστήμιο του Harvard διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που ακολουθούν μία βιώσιμη διατροφή εμφανίζουν μικρότερο κίνδυνο θνησιμότητας από όλα τα αίτια. ²

Τα ευρήματα της έρευνας τους παρουσιάστηκαν στην ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Εταιρείας Διατροφής NUTRITION 2023, στη Βοστώνη.

Συγκεκριμένα, η μελέτη αυτή συμπεριέλαβε δεδομένα από περισσότερους από 100.000 συμμετέχοντες δύο μεγάλων προοπτικών μελετών που πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ και οι οποίοι παρακολουθήθηκαν για ένα διάστημα 34 ετών.

Αρχικά, οι ερευνητές σχεδίασαν έναν δείκτη, το Δείκτη Διατροφής της Πλανητικής Υγείας (Planetary Health Diet Index (PHDI), για να ποσοτικοποιήσουν την προσκόλληση των συμμετεχόντων στη διατροφή της Πλανητικής Υγείας (Planetary Health Diet) που έχει προταθεί από την επιτροπή EAT-Lancet ως ένα βιώσιμο μοντέλο διατροφής.

Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες που είχαν την υψηλότερη βαθμολογία στο δείκτη αυτό είχαν 25% μικρότερο κίνδυνο θνησιμότητας, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες με τη χαμηλότερη βαθμολογία στο δείκτη.

Συμπερασματικά, η μελέτη αυτή έδειξε ότι το μοντέλο διατροφής που προτάθηκε από την Eat-Lancet, πέρα από το γεγονός ότι συμβάλλει στη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος, είναι ένα μοντέλο με σημαντικά οφέλη για την υγεία μας.

Η βιώσιμη διατροφή, ως ένα διατροφικό σχήμα που βασίζεται σε μη επεξεργασμένες τροφές φυτικής προέλευσης (plant-based diets) όπως λαχανικά, φρούτα, όσπρια, σπόρους, ξηρούς καρπούς, προϊόντα ολικής άλεσης με αποφυγή ή περιορισμό ζωικών και επεξεργασμένων προϊόντων, μπορεί να μας προστατεύσει από την εμφάνιση διαφόρων χρόνιων νοσημάτων υγείας και παράλληλα να μειώσει τον κίνδυνο θνησιμότητας.

Γενικά και άλλες μελέτες στη βιβλιογραφία έχουν αναδείξει τα οφέλη των plant-based diets στην υγεία μας.

Μία μεγάλη προοπτική μελέτη που συμπεριέλαβε 126.394 συμμετέχοντες από το Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι οι συμμετέχοντες με τη μεγαλύτερη προσκόλληση σε μία plant-based diet, όπως αυτή εκτιμήθηκε με βάση τον δείκτη plant-based diet index (PDI), είχαν μικρότερο κίνδυνο θνησιμότητας, εμφάνισης καρκίνου και καρδιαγγειακών νοσημάτων κατά 16%, 7% και 8%, αντίστοιχα σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες με τη μικρότερη προσκόλληση.³

Επίσης, ως plant-based δίαιτα χαρακτηρίζεται και η γνωστή μας Μεσογειακή Διατροφή, που είναι πλέον γενικά αποδεκτό ότι αποτελεί ένα υγιεινό και ισορροπημένο πρότυπο διατροφής με πολλαπλά οφέλη για την υγεία μας.

Η διατροφή που εστιάζει στην κατανάλωση φυτικών τροφίμων μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη για την υγεία μας καθώς μας εφοδιάζει με θρεπτικά συστατικά απαραίτητα για την καλή υγεία, όπως είναι οι φυτικές ίνες, τα αντιοξειδωτικά, οι βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία. Επίσης, περιορίζει την κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων που είναι πλούσιες πηγές ζάχαρης και αλατιού, συστατικών που έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων υγείας.

Η κλιματική κρίση, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η μείωση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον μας αλλά και στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Τα σύγχρονα συστήματα παραγωγής τροφίμων αποτελούν ένα βασικό παράγοντα υποβάθμισης του περιβάλλοντος μας. Εξαιτίας αυτού είναι επιτακτική πλέον η ανάγκη υιοθέτησης βιώσιμων διατροφικών μοντέλων, δηλαδή διατροφικών προτύπων που εξασφαλίζουν την καλή υγεία μας αλλά ταυτόχρονα έχει μικρό περιβαλλοντικό αντίκτυπο.

Η επιτροπή EAT-Lancet πρότεινε τη διατροφή της Πλανητικής Υγείας ως ένα μοντέλο βιώσιμης διατροφής. Το διατροφικό αυτό μοντέλο στηρίζεται κατά βάση στην κατανάλωση τροφίμων φυτικής προέλευσης ενώ περιορίζει την κατανάλωση ζωικών και επεξεργασμένων τροφών. Επίσης, έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Harvard έδειξε ότι το διατροφικό αυτό πρότυπο έχει και σημαντικά οφέλη για την υγεία μας καθώς συσχετίζεται με μικρότερο κίνδυνο θνησιμότητας.

Είναι πλέον ώρα να ενδιαφερθούμε τόσο για την διασφάλιση της δικής μας υγείας όσο και για την υγεία του πλανήτη μας.

1. Willett W, Rockström J, Loken B, Springmann M, Lang T, Vermeulen S et all. Food

   in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. Lancet 2019; 393: 447–92. http://dx.doi.org/10.1016/ S0140-6736(18)31788-4.

2. Bui L, Pham T, Wang F, Guasch-Ferré M. P14-090-23 Planetary Health Diet Index and Risk of Total and Cause-Specific Mortality in Two Prospective Cohort Studies. Current Developments in Nutrition DOI:10.1016/j.cdnut.2023.100704.

3. Thompson Α, Tresserra-Rimbau Α, Karavasiloglou Ν, Jennings Α, Cantwell Μ, Hill C et al. Association of Healthful Plant-based Diet Adherence With Risk of Mortality

   and Major Chronic Diseases Among Adults in the UK. JAMA Network Open. 2023;6(3):e234714. doi:10.1001/jamanetworkopen.2023.4714.