Μαστίχα Χίου - Ιδιότητες και Οφέλη

Το φυτό της μαστίχας (επιστημονικά Pistacia lentiscus), γνωστό με τις κοινές ονομασίες «μαστιχόδεντρο», «σχίνος» ή «σκίνος» είναι ένας αειθαλής θάμνος με πολύ μεγάλη εξάπλωση στον Μεσογειακό χώρο. Ευδοκιμεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία μέχρι την Τουρκία και το Ισραήλ.

Ωστόσο, στο νησί της Χίου καλλιεργείται μία ιδιαίτερη ποικιλία σχίνου, ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus var. Chia), από τον οποίο εξάγεται η φυσική ρητίνη, ή μαστίχα.

Συγκεκριμένα, ο μαστιχοφόρος σχίνος φύεται και ευδοκιμεί μόνο στη νότια Χίο.

Η χρήση της μαστίχας ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα, όπου ήταν ευρέως γνωστή για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες. Μάλιστα, ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της ιατρικής, συνιστούσε μαστίχα για διάφορες παθήσεις, όπως για την περίπτωση γαστρεντερικών διαταραχών.

Από το 1997, η μαστίχα Χίου έχει αναγνωριστεί ως προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Την αποκλειστική διαχείριση της φυσικής μαστίχας, από τη συλλογή, την επεξεργασία και τελική διάθεση στην Ελλάδα και το εξωτερικό έχει η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου. Η ένωση είναι ο μόνος φορέας δια νόμου που μπορεί να την εμπορεύεται και να παράγει από αυτή διατροφικά, ιατρικά και βιομηχανικά προϊόντα.

Προϊόντα που προκύπτουν από την επεξεργασία της μαστίχας είναι τα εξής:

• Τσίχλα μαστίχας. Η τσίκλα ΕΛΜΑ, ήταν ανέκαθεν το πλέον αντιπροσωπευτικό προϊόν μαστίχας.

• Μαστιχόνερο. Είναι το υδατικό διάλυμα μαστίχας το οποίο παραλαμβάνεται με απλή απόσταξη της ακατέργαστης μαστίχας. Έχει πολλές χρήσεις μερικές από τις οποίες αποτελούν η καλλυντική φροντίδα προσώπου και σώματος, η μαγειρική, η ζαχαροπλαστική, η αρτοποιία και η ποτοποιία.

• Μαστιχέλαιο. Είναι το αιθέριο έλαιο που λαμβάνεται από την απόσταξη της μαστίχας.

• Σκόνη μαστίχας. Η σκόνη μαστίχας διακρίνεται σε μαγειρική και διατροφική. Στη ζαχαροπλαστική και στη μαγειρική χρησιμοποιείται η μαγειρική σκόνη μαστίχας ως συστατικό για βελτίωση της γεύσης. Για παράδειγμα, σε λουκούμια, τσίχλες, καραμέλες, ζαχαρωτά, παστέλια, τσουρέκια, μπισκότα, παγωτά, ψωμί κ.α.

Η διατροφική σκόνη χρησιμοποιείται σε αρκετά συμπληρώματα διατροφής.

Η ακριβής σύνθεση της μαστίχας Χίου δεν έχει πλήρως ταυτοποιηθεί.

Ωστόσο, έχει βρεθεί ότι μεταξύ άλλων εμπεριέχει πτητικά και αρωματικά συστατικά που συνθέτουν το αιθέριο έλαιο (μαστιχέλαιο), τερπενικά οξέα, φυτοστερόλες, πολυφαινολικές ενώσεις και ένα μεγάλο αριθμό άλλων βιοδραστικών ουσιών.

Ο συνδυασμός αυτών των ενώσεων την καθιστά έναν πολύτιμο θησαυρό στο πιάτο μας.

Οι δράσεις της μαστίχας Χίου αποδίδονται στον συνδυασμό των βιοδραστικών της συστατικών.

Μερικές από τις δράσεις της μαστίχας Χίου συμπεριλαμβάνουν:¹

Αντιφλεγμονώδης δράση

Η εμμένουσα χρόνια φλεγμονή έχει φανεί ότι αποτελεί βασικό παθοφυσιολογικό μηχανισμό για την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων υγείας, όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης, ο καρκίνος, ιδιοπαθή φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (ΙΦΝΕ), κ.α.

Πλέον, μία πληθώρα επιστημονικών δεδομένων υποστηρίζουν τις αντιφλεγμονώδεις δράσεις της μαστίχας Χίου. Η αντιφλεγμονώδης δράση της φαίνεται να πραγματοποιείται μέσω της αναστολής της παραγωγής προφλεγμονωδών ουσιών, όπως είναι οι προσταγλανδίνες.

Ορισμένες κλινικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε ανθρώπους έχουν επιβεβαιώσει τη δράση της μαστίχας Χίου στην καταπολέμηση της φλεγμονής.

Συγκεκριμένα, μελέτη που συμπεριέλαβε ασθενείς με νόσο του Crohn, μία ιδιοπαθής φλεγμονώδης χρόνια νόσος του εντέρου, έδειξε ότι στους ασθενείς που χορηγήθηκαν κάψουλες μαστίχας (6 κάψουλες/ημέρα για 4 εβδομάδες), υπήρξε στατιστικά σημαντική μείωση των επιπέδων της ιντερλευκίνης-6 και της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης, που αποτελούν δείκτες φλεγμονής. ²

Βέβαια, απαιτούνται περαιτέρω καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες για να αναδείξουν το ρόλο της μαστίχας Χίου στη φλεγμονή και στη θεραπεία φλεγμονωδών νοσημάτων του εντέρου.

Αντιοξειδωτική δράση

Στις μέρες μας, είναι έντονο το επιστημονικό ενδιαφέρον για τα φυσικά αντιοξειδωτικά, ως παράγοντες προστασίας από την αθηρωμάτωση.

Συγκεκριμένα, τα αντιοξειδωτικά φαίνεται ότι δρουν ενάντια στην οξείδωση της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (Low Density Lipoprotein – LDL) γνωστή και ως «κακή» χοληστερόλη, προστατεύοντας με αυτόν τον τρόπο την υγεία της καρδιάς μας. Η οξειδωμένη LDL εμπλέκεται άμεσα στην έναρξη και την πρόοδο της αθηρωμάτωσης, που αποτελεί βασικό παράγοντα για την εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων.

Η παρουσία φαινολικών μορίων, τερπενικών ενώσεων, καθώς και φυτοστερολών στη μαστίχα της Χίου, είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς τα συστατικά μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα της οξειδωμένης LDL.

Βέβαια, η ερευνητική δραστηριότητα στο πεδίο αυτό βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο. Τα μέχρι τώρα πάντως δημοσιευμένα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά και συνιστούν πιθανή χρήση της μαστίχας ως φυσικό αντιοξειδωτικό.

Αντιβακτηριακή δράση

Αρκετές μελέτες έχουν αναδείξει τη δράση της μαστίχας στην εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού (Helicobacter pylori bacteria).

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού αποτελεί την συχνότερη αιτία εμφάνισης πεπτικού έλκους. Συγκεκριμένα, το βακτήριο αυτό ευθύνεται περίπου για το 90% του έλκους δωδεκαδαχτύλου και για το 70-90% του γαστρικού έλκους.

Αν και η μαστίχα και το αιθέριο έλαιο μαστίχας έχουν συσχετιστεί στενά με τη δράση τους στη θεραπεία του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού, αρκετές μελέτες έχουν δείξει την πιθανή αποτελεσματικότητά τους στην εξάλειψη πολλών άλλων κοινών παθογόνων μικροοργανισμών του φάρυγγα και του αυτιού. Επίσης, η αποτελεσματική αναστολή πολλών παθογόνων που σχετίζονται με την περιοδοντική νόσος, καθιστά τη μαστίχα ένα ιδανικό όπλο για την στοματική υγιεινή.

Αντικαρκινική δράση

Την τελευταία δεκαετία, ένας αυξανόμενος αριθμός εργαστηριακών μελετών κάνει λόγο για τις πιθανές αντικαρκινικές δράσεις της μαστίχας Χίου έναντι διαφόρων μορφών κακοηθών νεοπλασιών, όπως ο καρκίνος του προστάτη, του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, του στόματος και του παγκρέατος.

Μελέτες in vitro έχουν δείξει ότι η μαστίχα Χίου φαίνεται ότι περιέχει ενώσεις που μπορούν να προκαλέσουν απόπτωση, ή προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο, σε καρκινικά κύτταρα. Μπορεί επίσης να έχει αντι-αγγειογενετικές ιδιότητες, πράγμα που σημαίνει ότι μπορεί να αναστείλει την ανάπτυξη των αιμοφόρων αγγείων που τροφοδοτούν τους όγκους.

Σίγουρα απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για να ρίξουν φως στη δράση της μαστίχας Χίου ενάντια στον καρκίνο.

Η μαστίχα της Χίου σήμερα αναγνωρίζεται, παγκοσμίως, από την επιστημονική κοινότητα, τόσο για το ιδιαίτερο άρωμά της, όσο και για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Αποτελέσματα διάφορων µελετών, που πραγματοποιούνται σε διεθνές αλλά και εθνικό επίπεδο, αναδεικνύουν τις μοναδικές και ευεργετικές ιδιότητες της μαστίχας.

Το 2015 η μαστίχα Χίου αναγνωρίστηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων ως φυτικό φαρμακευτικό προϊόν με παραδοσιακή χρήση. Συγκεκριμένα, ενδείκνυται πλέον ως θεραπευτικό όπλο, τόσο για ήπιες δυσπεπτικές διαταραχές, όσο και για φλεγμονές του δέρματος και επούλωση μικρών πληγών.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η μαστίχα Χίου αναγνωρίζεται ως φαρμακευτικό προϊόν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και σε χώρες εκτός αυτής που ακολουθούν τις ευρωπαϊκές φαρμακευτικές μονογραφίες. Αποτέλεσμα της καταχώρησης είναι η δυνατότητα κυκλοφορίας σκευασμάτων μαστίχας σε όλη την Ευρώπη με ισχυρισμούς υγείας εγκεκριμένους από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων.

Εκτός από τις τεκμηριωμένες δράσεις, ακολουθούν και κάποιες άλλες ιδιότητες της μαστίχας Χίου, για τις οποίες απαιτούνται περισσότερες μελέτες:

• Μπορεί να συμβάλλει στη θεραπεία του πεπτικού έλκους. Η μαστίχα Χίου μπορεί να συμβάλει εξάλειψη βακτηρίων που μπορεί να προκαλέσουν πεπτικά έλκη.

• Μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα

• Μπορεί να εμφανίσει υπολιπιδαιμική δράση. Έχει βρεθεί σε άτομα με καρδιαγγειακά προβλήματα ότι βελτιώνει την HDL («καλή») χοληστερόλη και την ολική χοληστερόλη ενώ αντίθετα μειώνει την LDL («κακή») χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια.

• Μπορεί να λειτουργεί ως µέσο πρόληψης και αντιμετώπισης της οδοντικής τερηδόνας. Η μαστίχα Χίου μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη και θεραπεία της τερηδόνας χάρη στις ισχυρές αντιμικροβιακές ιδιότητές της με αποτέλεσμα να αποτρέπει την ανάπτυξη μικροβίων στη στοματική κοιλότητα.

Επίσης, η μαστίχα της Χίου μπορεί να συμβάλλει στην στοματική υγιεινή, διεγείροντας τη λειτουργία των σιελογόνων αδένων και αυξάνοντας την έκκριση σάλιου, γεγονός που συμβάλλει στον αυτοκαθαρισμό του στόματος.

Γενικά, δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες από την κατανάλωση φυσικής μαστίχας στους ενήλικες. Ενδέχεται βέβαια σε υπερβολικές ποσότητες, η κατανάλωση μαστίχας να επηρεάσει το πεπτικό σύστημα και να προκαλέσει ανεπιθύμητα γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως διάρροια ή δυσπεψία.

Επίσης, όπως και με οποιοδήποτε τρόφιμο ή συμπλήρωμα, ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να είναι αλλεργικοί σε αυτή.

Επιπλέον, επί του παρόντος δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες σχετικά με την ασφάλεια της μαστίχας Χίου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού. Για αυτό, συνιστάται οι έγκυες και οι θηλάζουσες γυναίκες να αποφεύγουν την κατανάλωση μαστίχας Χίου μέχρι να υπάρξουν περισσότερα επιστημονικά δεδομένα.

Τέλος, όσον αφορά τα καλλυντικά τα οποία περιέχουν μαστίχα ή μαστιχέλαιο, παρότι δεν έχουν καταγραφεί ότι προκαλούν στους περισσότερους δερματικούς ερεθισμούς ή άλλα ανεπιθύμητα αποτελέσματα, θα ήταν φρόνιμο να ακολουθήσετε το παρακάτω γενικό και απλό τεστ για να αποκλείσετε την πιθανότητα αλλεργικής αντίδρασης ή αντίδρασης υπερευαισθησίας: Διαλύστε μία σταγόνα μαστιχέλαιο σε ένα κουταλάκι του γλυκού φυτικό λάδι και αλείψτε το μείγμα στο εσωτερικό του αγκώνα σας. Ελέγξτε το δέρμα ύστερα από 24 ώρες για τυχόν ερεθισμούς, κοκκινίλα ή κνησμό.

Σε περίπτωση που εμφανιστούν ανάλογες αντιδράσεις, αποφύγετε την παρασκευή και χρήση καλλυντικών που περιέχουν μαστίχα ή μαστιχέλαιο.

Η μαστίχα Χίου αποτελεί ένα φυσικό προϊόν, το οποίο ήταν εξαιρετικά διαδεδομένο στην αρχαία Ελλάδα. Ήδη από την αρχαιότητα η μαστίχα Χίου χρησιμοποιήθηκε ως φαρμακευτικό προϊόν για την αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών.

Για παράδειγμα, ο κορυφαίος Έλληνας ιατρός Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τη μαστίχα Χίου ως φάρμακο για τη θεραπεία των γαστρεντερικών διαταραχών.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες της μαστίχας Χίου αποδίδονται στη δράση μιας ποικιλίας ενώσεων με αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές, αντιβακτηριακές και ενδεχομένως αντικαρκινικές ιδιότητες.

Η μαστίχα Χίου μπορεί να προσφέρει σημαντικά ευεργετικά οφέλη για την υγεία μας.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει αναγνωρίσει τη μαστίχα Χίου ως φυτικό φάρμακο για ήπιες δυσπεπτικές διαταραχές, όσο και για την επούλωση δερματικών παθήσεων.

Εκτός από τα τεκμηριωμένα οφέλη για την υγεία μας, η μαστίχα Χίου μπορεί να έχει ένα ευρύ φάσμα πιθανών χρήσεων, από τη βελτίωση της πεπτικής υγείας έως την υποστήριξη της καρδιαγγειακής υγείας. Ενώ χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιωθούν πολλά από τα οφέλη της, η μαστίχα Χίου είναι μια πολλά υποσχόμενη φυσική θεραπεία που χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες για τις ευεργετικές της ιδιότητες.

1. Soulaidopoulos S, Tsiogka A, Chrysohoou C, Lazarou E, Aznaouridis K, Doundoulakis I, Tyrovola D et al. Overview of Chios Mastic Gum (Pistacia lentiscus) Effects on Human Health. Nutrients. 2022, 14(3):. doi: 10.3390/nu14030590.

2. Kaliora Α, Stathopoulou M, Triantafillidis J, Dedoussis G, Andrikopoulos N Chios mastic treatment of patients with active Crohn's disease. World J Gastroenterol. 2007, 13(5):748-53. doi: 10.3748/wjg.v13.i5.748.