Χάρτινα καλαμάκια: Εντοπίστηκαν επιβλαβής χημικές ουσίες σε νέα έρευνα

Τα πλαστικά απόβλητα αποτελούν ένα σοβαρό περιβαλλοντικό κίνδυνο.

Εξαιτίας αυτού, η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε αυστηρούς περιορισμούς για ορισμένα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης στα κράτη-μέλη της, που τέθηκαν σε ισχύ από την Κυριακή 03 Ιουλίου του 2021.

Συγκεκριμένα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαγόρευσε τη χρήση 10 τύπων πλαστικών προϊόντων, μιας χρήσης, μεταξύ των οποίων ήταν και τα πλαστικά καλαμάκια.

Η Ευρωπαϊκή αυτή οδηγία οδήγησε σε εναλλακτικές «πράσινες» λύσεις, όπως είναι η χρήση καλαμακίων από άλλα υλικά, όπως χαρτί, μπαμπού, γυαλί και ανοξείδωτο ατσάλι.

Ωστόσο, μία πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι οι εναλλακτικές αυτές ίσως δεν είναι τόσο ωφέλιμες για την υγεία μας, εγείροντας παγκόσμια ανησυχία για τη χρήση τους.

Η μελέτη αυτή που δημοσιεύτηκε στο Food Additives & Contaminants εξέτασε 39 μάρκες καλαμακίων από πέντε υλικά – χαρτί, μπαμπού, γυαλί, ανοξείδωτο ατσάλι και πλαστικό – ως προς την παρουσία μίας ομάδας συνθετικών χημικών ουσιών, που είναι γνωστές ως πολύ- και υπερφθοροαλκυλιωμένες χημικές ουσίες (PFAS). ¹

Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι τα χάρτινα καλαμάκια ήταν πιο πιθανό να περιέχουν PFAS, με τις χημικές ουσίες να ανιχνεύονται στα 18 από τα 20 (90%) εμπορικά σήματα που δοκιμάστηκαν.

Οι PFAS ανιχνεύθηκαν επίσης σε:

• 4 από τις 5 (80%) μάρκες μπαμπού

• 3 από τις 4 (75%) μάρκες πλαστικών καλαμακίων

• 2 από τις 5 (40%) μάρκες γυάλινων καλαμακίων

Ενώ, δεν εντοπίστηκαν σε κανέναν από τους πέντε τύπους μεταλλικών καλαμακίων που δοκιμάστηκαν.

Το πιο συχνά εντοπιζόμενο PFAS, το υπερφθοροκτανοϊκό οξύ (PFOA), έχει απαγορευτεί παγκοσμίως από το 2020. Ανιχνεύθηκαν επίσης τριφθοροξικό οξύ (TFA) και τριφθορομεθανοσουλφονικό οξύ (TFMS), PFAS «υπερμικρής αλυσίδας», τα οποία είναι εξαιρετικά υδατοδιαλυτά και έτσι μπορεί να εκπλυθούν από τα καλαμάκια σε ποτά.

Οι πολύ- και υπερφθοροαλκυλικές χημικές ουσίες είναι μια μεγάλη οικογένεια χιλιάδων τεχνητών χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται ευρέως σε όλο το φάσμα της κοινωνίας και εντοπίζονται στο περιβάλλον. ²

Οι ουσίες αυτές αποτελούνται από άτομα άνθρακα συνδεδεμένα με άτομα φθορίου σε μικρές και μεγάλες αλυσίδες. Ο πολύ ισχυρός δεσμός άνθρακα-φθορίου (C – F) κάνει τα μόρια των ουσιών αυτών ιδιαιτέρως σταθερά και θερμοανθεκτικά.

Οι ουσίες αυτές, λόγω της ιδιαίτερης χημείας τους έχουν την ικανότητα να βιοσσυσωρεύονται στον λιπώδη ιστό οργανισμών όπου και παραμένουν εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι να απομακρυνθούν πλήρως από αυτόν. Επίσης, ο ισχυρός δεσμός C – F, που είναι από τους ισχυρότερους δεσμούς στην φύση, καθιστά τις ενώσεις αυτές δύσκολα βιοδιασπάσιμες στο περιβάλλον.

Εξαιτίας αυτού, οι ουσίες αυτές είναι γνωστές και ως «παντοτινά χημικά» καθώς είναι εξαιρετικά ανθεκτικές όταν βρίσκονται στο περιβάλλον και στους οργανισμούς.

Επίσης, οι ουσίες αυτές φαίνεται ότι μεταφέρονται εύκολα στο περιβάλλον και προκαλούν μόλυνση των υπογείων υδάτων, των επιφανειακών υδάτων και του εδάφους.

Τα PFAS κατασκευάστηκαν και άρχισαν να χρησιμοποιούνται σε πολυάριθμες βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο από το 1940.

Διάφορα είδη PFAS χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων:

• Στον εξοπλισμό της πυροσβεστικής, όπως στα προστατευτικά ρούχα και στον αφρό πυρόσβεσης (AFFF). Η χρήση τους αυτή αποτελεί μια σημαντική πηγή μόλυνσης των υπόγειων υδάτων σε αεροδρόμια και στρατιωτικές βάσεις, όπου εκπαιδεύονται οι πυροσβέστες.

• Στη βιομηχανία τροφίμων σαν υλικά κατασκευής όπως επενδύσεις για δίσκους, φούρνους, γκριλ κ.α. ή ως επιστρώσεις στις συσκευασίες τροφίμων.

• Για την κατασκευή οικιακών προϊόντων, όπως είναι τα αντικολλητικά προϊόντα κ.α.

• Για την κατασκευή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, όπως υφάσματα, ταπετσαρίες, χαλιά κ.α.

• Σε καλλυντικά και προϊόντα περιποίησης, όπως το οδοντικό νήμα, κρέμες και σαμπουάν.

Οι κύριοι οδοί έκθεσης των ανθρώπων σε αυτά τα τοξικά χημικά είναι το πόσιμο νερό, τα τρόφιμα, τα καταναλωτικά προϊόντα και η σκόνη.

Στα τρόφιμα, τα διάφορα είδη ψαριών που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας και τα οστρακοειδή είναι σημαντικές πηγές έκθεσης σε PFAS. Τα ζώα που εκτρέφονται σε μολυσμένη γη μπορούν να συσσωρεύσουν PFAS στο κρέας, το γάλα και τα αυγά τους.

Συνεπώς, η έκθεση του ανθρώπινου οργανισμού σε αυτά είναι αναπόφευκτη, με αποτέλεσμα διάφορα PFAS να συσσωρεύονται και να παραμένουν στο ανθρώπινο σώμα για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Τα PFAS παράγονται ακόμα και σήμερα σε μεγάλες ποσότητες ανά τον κόσμο και εμφανίζονται σε πολλά προϊόντα ευρείας κατανάλωσης. Η αποδεδειγμένη βιοσυσσώρευση τους στο περιβάλλον και η ιδιαίτερη χημεία και σταθερότητα τους, οδηγεί στο να βιοσυσσωρεύονται σε μεγάλες ποσότητες στο πλάσμα οργανισμών και τον λιπώδη ιστό τους, οδηγώντας σε σημαντικά προβλήματα υγείας.

Επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπους υποδεικνύουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία που είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας έκθεσης κυρίως στο υπερφθοροοκτανοϊκό οξύ (PFOA) και υπερφθοροοκτανοσουλφονικό οξύ (PFOS), που αποτελούν δύο αρκετά μελετημένους τύπους PFAS. Συγκεκριμένα, η μακροχρόνια έκθεση έχει συνδεθεί με:³

• Προβλήματα στο ήπαρ

• Ανοσολογικά προβλήματα (μειωμένη απόκριση στον εμβολιασμό, άσθμα)

• Αναπτυξιακές διαταραχές (μείωση του βάρους νεογνών)

• Ενδοκρινικά προβλήματα (θυρεοειδής)

• Επιπτώσεις στο αναπαραγωγικό σύστημα (μείωση γονιμότητας)

• Καρδιαγγειακά προβλήματα (υπέρταση κατά την εγκυμοσύνη)

• Εμφάνιση ορισμένων τύπων καρκίνου (ανάπτυξης καρκίνου των όρχεων και των νεφρών)

Η αντίληψη ότι τα καλαμάκια που κατασκευάζονται από υλικά όπως το χαρτί και το μπαμπού είναι πιο βιώσιμα και φιλικά προς το περιβάλλον από το πλαστικό αμφισβητείται ευθέως από την παραπάνω μελέτη.

Συγκεκριμένα, η μελέτη αυτή έδειξε ότι τα χάρτινα καλαμάκια είναι πιο πιθανό να περιέχουν επιβλαβείς για την υγεία μας χημικές ενώσεις σε σχέση με τα πλαστικά καλαμάκια.

Παρά το γεγονός ότι ορισμένες χώρες απαγορεύουν τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης προς όφελος των εναλλακτικών πιο βιώσιμων προϊόντων, αυτά τα ευρήματα εγείρουν ανησυχίες για την ευρεία χρήση τους καθώς φαίνεται ότι τελικά αυτές οι εναλλακτικές είναι βλαβερές τόσο για το περιβάλλον όσο και για την υγεία μας

Ακόμη και αν οι PFAs βρίσκονται στα καλαμάκια σε μικρές ποσότητες μπορούν να συμβάλλουν στη συνολική χημική επιβάρυνση στο σώμα μας καθώς οι ουσίες αυτές έχουν την ικανότητα να βιοσυσσωρεύονται και να παραμένουν αναλλοίωτες για μεγάλο χρονικό διάστημα, απειλώντας την υγεία μας.

Η έκθεση σε PFAS έχει συνδεθεί με πολλά ζητήματα υγείας, μεταξύ των οποίων είναι διαταραχές του ήπατος, ενδοκρινικά προβλήματα, αναπτυξιακές διαταραχές και εμφάνιση διαφόρων τύπων καρκίνου.

Με βάση τα παραπάνω ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του θέματος είναι να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε εντελώς καλαμάκια ή να επιλέγουμε καλαμάκια από ανοξείδωτο ατσάλι.

Αλλά πόσο είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε αυτή την μικρή ευκολία για το καλό το δικό μας αλλά και του περιβάλλοντος;

1. Boisacq P, Keuster M, Prinsen E, Jeong Y, Bervoets L, Eens M, Covaci A. Assessment of poly- and perfluoroalkyl substances (PFAS) in commercially available drinking straws using targeted and suspect screening approaches. Food Addit Contam Part A Chem Anal Control Expo Risk Assess

   . 2023, 1-12. https://doi.org/10.1080/19440049.2023.2240908.

2. Buck R., Franklin J., Berger U., Conder J.M., Cousins I., de Voogt P., Jensen A.A., Kannan K., Mabury S.A., van Leeuwen S. Perfluoroalkyl and polyfluoroalkyl substances in the environment: Terminology, classification, and origins. Integr. Environ. Assess. Manag. 2011;7:513–541. doi: 10.1002/ieam.258.

3. Fenton S, Alan Boobis D, DeWitt J,Lau C, Ng C, Smith J, Robertsh S. Per- and Polyfluoroalkyl Substance Toxicity and Human Health Review: Current State of Knowledge and Strategies for Informing Future Research. Environ Toxicol Chem. 2021 Mar; 40(3): 606–630. doi: 10.1002/etc.4890.