Ιπποφαές

To ιπποφαές (Hippophae R.) είναι ένας καρποφόρος φυλλοβόλος θάμνος, φυτό ιθαγενές της Κίνας, το οποίο ανιχνεύεται και σε άλλες χώρες της Εύκρατης ζώνης, όπως η Γαλλία, η Ρωσία, η Μογγολία, η Ινδία, η Μ. Βρετανία, η Δανία, η Ολλανδία, η Γερμανία, η Πολωνία, η Φιλανδία και η Νορβηγία. (1)

Το «Ιερό φρούτο των Ιμαλαΐων», όπως συνηθίζεται να λέγεται, χρησιμοποιείται ιδιαιτέρως από τους Θιβετιανούς εδώ και αιώνες για τις θεραπευτικές του δράσεις.

Η ονομασία του προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα, καθώς υπάρχουν αναφορές σε διάφορα αρχαία κείμενα ότι οι Αρχαίοι Έλληνες τάιζαν τα αλόγα τους με το ιπποφαές ώστε να αποκτήσουν λαμπερό τρίχωμα. Η ονομασία είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις ίππος < ιππ(ο)- (άλογο) + - φαές < φαής < φάος (λάμψη, φως). (2)

To ιπποφαές έχει φύλλα λογχοειδή, στενά, ασημοπράσινου χρώματος, ενώ είναι φυτό δίοικο, δηλαδή υπάρχουν φυτά που παράγουν μόνο αρσενικά άνθη και φυτά που παράγουν μόνο θηλυκά.

Οι καρποί του ιπποφαούς μοιάζουν με αυτών των μούρων και έχουν πορτοκαλί-κόκκινο χρώμα. Είναι εδώδιμοι και θρεπτικοί, αν και πολύ όξινοι (στυπτικοί) και ελαιώδεις. Αποτελούνται από τη σάρκα (68%), τον σπόρο (23%) και το φλοιό (7,75%).

Συχνά, χρησιμοποιείται το έλαιο του ιπποφαούς, το οποίο εκχυλίζεται από τον σπόρο του. (3)

Ο καρπός του ιπποφαούς αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θησαυρούς που μας έχει χαρίσει η φύση. Αποτελεί μία υπερτροφή καθώς είναι πλούσιος σε πολυάριθμα θρεπτικά συστατικά, όπως βιταμίνες και πολυφαινόλες.

Ωστόσο, η θρεπτική του σύσταση μπορεί να ποικίλλει με βάση το μέρος που καλλιεργήθηκε, το κλίμα, το χρόνο συγκομιδής και τις μεθόδους επεξεργασίας που χρησιμοποιήθηκαν. (4)

Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του καρπού του ιπποφαούς είναι η αρκετά αυξημένη του περιεκτικότητα σε βιταμίνη C. Έχει βρεθεί ότι η περιεκτικότητα της βιταμίνης C σε καλλιέργειες της Ευρώπης μπορεί να κυμαίνεται από 350-2500 mg/100 γρ.

Επίσης, έχουν ανιχνευθεί σημαντικές ποσότητες της αντιοξειδωτικής βιταμίνης E (160 mg/100 g) και βιταμίνης Κ (110–230 mg/100 g) στους καρπούς του ιπποφαούς. Η βιταμίνη Κ είναι απαραίτητη για τη σύνθεση πρωτεϊνών που εμπλέκονται στην πήξη του αίματος και στο μεταβολισμό των οστών.

Επίσης, το ιπποφαές έχει σημαντικές ποσότητες καροτενοειδών, που είναι πρόδρομοι της βιταμίνης Α, τα οποία του προσδίδουν το πορτοκαλί-κόκκινο χρώμα. Περιέχει β-καροτένιο, λυκοπένιο, α-καροτένιο, ζεαξανθίνη και λουτεΐνη.

Επιπλέον, οι καρποί του ιπποφαούς είναι εξαιρετική πηγή φυτοστερολών, οι οποίες συμβάλλουν στην προστασία της υγείας της καρδίας καθώς μειώνουν τα επίπεδα της χοληστερίνης στο αίμα και πολυφαινολών, ενώσεων με ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες.

Τέλος, το έλαιο του ιπποφαούς έχει αυξημένη περιεκτικότητα σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, τα οποία χαρακτηρίζονται ως καλά λιπαρά, καθώς έχουν ισχυρά καρδιοπροστατευτική δράση. (5)

Ο καρπός του ιπποφαούς χρησιμοποιείται εδώ και αιώνες για τις θεραπευτικές του ιδιότητες και την υψηλή διατροφική του αξία. Παρότι, χρησιμοποιούνταν στην Ευρώπη και στην Ασία εδώ και πάρα πολλά χρόνια, μόλις πρόσφατα αυτό το φυτό έχει αποκτήσει παγκόσμιο ενδιαφέρον για τις θεραπευτικές του δράσεις. Πλέον, χρησιμοποιείται σε πάνω από 200 βιομηχανικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του καρκίνου, καρδιαγγειακών νόσων, ελκών, ηπατικών παθήσεων κλπ. Μερικά από τα οφέλη της κατανάλωσης του ιπποφαούς αναφέρονται παρακάτω.

Καλή καρδιαγγειακή υγεία

Το ιπποφαές μπορεί να βελτιώσει την υγεία της καρδιάς με διάφορους τρόπους.

Αρχικά, η αυξημένη του περιεκτικότητα σε φυτοστερόλες μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της ολικής και LDL-C (“κακή”) χοληστερίνης, συμβάλλοντας στη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου. Οι φυτοστερόλες, με κυρίαρχες την σιτοστερόλη, καμπεστερόλη και στιγμαστερόλη, βρίσκονται φυσικά σε φυτικά έλαια και σε μικρότερες ποσότητες σε λαχανικά, φρέσκα φρούτα, ξηρούς καρπούς, δημητριακά και όσπρια.

Η κυριότερη δράση τους είναι ότι αναστέλλουν την απορρόφηση της ενδογενούς και εξωγενούς χοληστερίνης, με αποτέλεσμα να μειώνουν αποτελεσματικά τα επίπεδα χοληστερίνης ορού. Φαίνεται ότι η κατανάλωση 2 γρ. φυτοστερολών μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της ολικής και LDL-C χοληστερίνης κατά 7-10 %. (6)

Μία μελέτη έδειξε ότι το έλαιο ιπποφαούς που εκχυλίστηκε από τους σπόρους του φυτού εμφανίζει περιεκτικότητα σε φυτοστερόλες που κυμαίνεται από 879-1640 mg /100 γρ ελαίου. (7)

Επίσης, σε κλινική μελέτη βρέθηκε ότι σε άτομα με υπερχοληστερολαιμία, η συμπληρωματική χορήγηση ελαίου ιπποφαούς (0,75 mL/ημέρα για 30 ημέρες) βελτίωσε το διαταραγμένο λιπιδαιμικό προφίλ καθώς οδήγησε σε μείωση των επιπέδων ολικής χοληστερίνης, LDL-C και τριγλυκεριδίων σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. (8)

Τέλος, μετα-ανάλυση που διερεύνησε την επίδραση του ιπποφαούς στο λιπιδαιμικό προφίλ έδειξε μία σημαντική θετική επίδραση. Συγκεκριμένα, η συμπληρωματική κατανάλωση του καρπού του ιπποφαούς ή εκχυλίσματος αυτού οδήγησε σε σημαντική μείωση της ολικής χοληστερίνης (−0.63 mmol/L, 95% CI: −1.12, −0.14 mmol/L), τριγλυκεριδίων (−0.46 mmol/L, 95% CI: −0.70, −0.22 mmol/L), LDL-C (−0.62 mmol/L, 95% CI: −0.95, −0.29 mmol/L) και σημαντική αύξηση στην HDL-C (0.27 mmol/L, 95% CI: 0.21, 0.33 mmol/L) σε άτομα με παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου, αλλά όχι σε υγιείς εθελοντές. (9)

Πρόληψη και διαχείριση διαβήτη

Το ιπποφαές πιθανώς να δρα προστατευτικά έναντι της εμφάνισης διαβήτη.

Μελέτες σε πειραματόζωα έχουν δείξει ότι η κατανάλωση ελαίου ιπποφαούς μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, μέσω αύξησης της έκκρισης ινσουλίνης και αύξησης της ινσουλινοευαισθήσιας. (10)

Σε μία κλινική μελέτη, όπου συμμετείχαν άτομα με προδιαβήτη βρέθηκε ότι η κατανάλωση ενός χυμού από τους καρπούς του ιπποφαούς σε δοσολογία 90 mL/ημέρα, για πέντε εβδομάδες, οδηγεί σε μία μικρή μείωση των επιπέδων γλυκόζης νηστείας. (11)

Οι περισσότερες μελέτες που έχουν γινεί σε ζωικά μοντέλα δείχνουν μία υπογλυκαιμική δράση του ιπποφαούς. Ωστόσο, οι μελέτες που έχουν γίνει σε ανθρώπους είναι ελάχιστες και συνηθώς με μικρό δείγμα ή μικρό διάστημα παρακολούθησης.

Επομένως, είναι απαραίτητη η διεξαγωγή μεγαλύτερων και καλά σχεδιασμένων τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών για τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.

Υγεία του δέματος

Το ιπποφαές χρησιμοποιείται παραδοσιακά εδώ και χρόνια για την αναζωογόνηση του δέρματος.

Τόσο οι καρποί όσο και το έλαιο του ιπποφαούς περιέχουν ευεργετικά πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και αντιοξειδωτικές ουσίες που συμβάλλουν στην διατήρηση της ακεραιότητας των κυτταρικών μεμβρανών και στην κυτταρική αναζωογόνηση. Εξαιτίας αυτής της δράσης, το έλαιο του ιπποφαούς έχει βρεθεί ότι έχει θεραπευτικές δράσεις κατά του γαστρικού έλκους, της ατοπικής δερματίτιδας (έκζεμα) και της τραχηλίτιδας.

Επιπλέον, το παλμιτελαϊκό οξύ, ένα ω-7 μονοακόρεστο οξύ, που ανιχνεύεται στο ιπποφαές έχει χρησιμοποιηθεί για την θεραπεία των εγκαυμάτων και την επούλωση των πληγών. (12)

Άλλες δράσεις

Το ιπποφαές πιθανώς να έχει και άλλες ευεργετικές δράσεις, όπως αντικαρκινικές, ενίσχυση της φυσικής άμυνας του οργανισμού (ανοσοποιητικό) και άλλες, όμως χρειάζονται περισσότερες μελέτες και διερεύνηση. 

Μπορούμε να εντάξουμε το ιπποφαές με πολλούς τρόπους στη διατροφή μας. Οι καρποί του ιπποφαούς είναι μεν εδώδιμοι, αλλά έχουν όξινη γεύση με αποτέλεσμα να μην είναι και τόσο ευχάριστη η κατανάλωση τους ως ωμό φρούτο.

Επίσης, το ιπποφαές λόγω της ευεργετικής του δράσης στην αναζωογόνηση του δέρματος χρησιμοποιείται ως συστατικό σε αρκετές φυτικές κρέμες και καλλυντικά. Επιπλέον, αποτελεί συστατικό διαφόρων προϊόντων που χρησιμοποιούνται για τα μαλλιά (σαμπουάν, conditioner).

• Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής τρόποι με τους οποίους μπορεί το ιπποφαές να αποτελέσει μέρος της διατροφής μας:Ως αποξηραμένος καρπός. Μπορεί να προστεθεί σε γιαούρτι, κρέμες, porridge ή σε άλλες παρασκευές γευμάτων.
• Ως αποξηραμένα φύλλα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή ροφήματος/τσαγιού.
• Ως χυμός έτοιμος προς κατανάλωση. Συνήθως οι χυμοί με ιπποφαές περιέχουν και επιπρόσθετα θρεπτικά συστατικά.
• Ως συμπλήρωμα διατροφής. Συνήθως το συναντάμε υπό τη μορφή ελαίου ή κάψουλας που περιέχει το έλαιο. Ανάλογα με το σκεύασμα, μπορεί να καταναλωθεί από το στόμα ή να χρησιμοποιηθεί απευθείας στο δέρμα. Συμβουλευτείτε τον επαγγελματία υγείας και την ετικέτα του προϊόντος για τη σκοπούμενη χρήση και δοσολογία.

Το ιπποφαές χρησιμοποιείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η κατανάλωση του θεωρείται γενικά ασφαλής σε υγιή άτομα και δεν φαίνεται να παρουσιάζεται τοξικότητα. Ωστόσο, η χρήση του θα πρέπει να περιορίζεται σε εγκύους, θηλάζουσες και παιδιά καθώς δεν υπάρχουν έρευνες που να εξετάζουν την ασφάλεια του σε αυτούς τους πληθυσμούς.

Αλληλεπιδράσεις με φάρμακα

Άτομα που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να συζητήσουν με τον θεράποντα ιατρό τους το εάν ή όχι μπορούν να λάβουν ιπποφαές και υπό ποιες συνθήκες. Συγκεκριμένα, προσοχή χρειάζεται εάν παίρνετε φάρμακα για τη ρύθμιση της πίεσης, διότι το ιπποφαές μπορεί να μειώσει την πίεση και σε συνδυασμό με την αγωγή μπορεί να τη μειώσει πολύ. Επίσης, χρειάζεται προσοχή εάν λαμβάνετε αντιπηκτική ή αντιαιμοπεταλιακή αγωγή, γιατί το ιπποφαές μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μελανιών και αιμορραγίας σε ανθρώπους που έχουν διαταραχές πήξης του αίματος. Σε κάθε περίπτωση, εάν παίρνετε φάρμακα συζητήστε τα πιθανά οφέλη και κινδύνους, ενδεδειγμένη δοσολογία και διάρκεια χορήγησης με τον ιατρό και διαιτολόγο σας.

Δοσολογία

Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα ώστε να γνωρίζουμε ποια δόση και ποιο χρονικό διάστημα χορήγησης θεωρείται ασφαλές. Να θυμάστε ότι επειδή ένα προϊόν είναι φυτικό, αυτό δεν το καθιστά αυτοδικαίως και ασφαλές. Ακολουθήστε τις σχετικές οδηγίες στις ετικέτες των προϊόντων ιπποφαούς και φυσικά συμβουλευτείτε τον επαγγελματία υγείας σας – γιατρό, διαιτολόγο – πριν το χρησιμοποιήσετε.

• Enescu C.M. Sea-buckthorn: A species with a variety of uses, especially in land reclamation. Dendrobiology. 2014;72:41–46. doi: 10.12657/denbio.072.003.

• Kallio H, Yang B, Peippo P. Effects of Different Origins and Harvesting Time on Vitamin C, Tocopherols, and Tocotrienols in Sea Buckthorn (Hippophaë rhamnoides) Berries. J. Agric. Food Chem. 2002;50:6136–6142. doi: 10.1021/jf020421v.

• Korekar G, Dolkar P, Singh H, Srivastava R.B, Stobdan T. Genotypic and Morphometric Effect on Fruit Oil Content in Seventeen Natural Population of Seabuckthorn (Hippophae rhamnoides L.) from Trans-Himalaya. Natl. Acad. Sci. Lett. 2013;36:603–607. doi: 10.1007/s40009-013-0176-5.

• Yang B, Karlsson R.M, Oksman P.H, Kallio H.P. Phytosterols in sea buckthorn (Hippophaë rhamnoides L.) berries: Identification and effects of different origins and harvesting times. J. Agric. Food Chem. 2001;49:5620–5629. doi: 10.1021/jf010813m

• Jaśniewska Α, Diowksz Α. Wide Spectrum of Active Compounds in Sea Buckthorn (Hippophae rhamnoides) for Disease Prevention and Food Production. Antioxidants (Basel). 2021 Aug; 10(8): 1279.Published online 2021 Aug 12. doi: 10.3390/antiox10081279

• Poli A, Marangoni F, Corsini A, Manzato E, Marrocco W, Martini D, Medea G, Visioli F. Phytosterols, Cholesterol Control, and Cardiovascular Disease. Nutrients, 2021 Aug 16;13(8):2810. doi: 10.3390/nu13082810.

• Li T, Beveridge T, Drover J. Phytosterol content of sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) seed oil: Extraction and identification. Food Chemistry Volume 101, Issue 4, 2007, Pages 1633-1639. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2006.04.033

• Vashishtha V, Barhwal K, Kumar A, Hota S, Chaurasia O, Kumar B. Effect of seabuckthorn seed oil in reducing cardiovascular risk factors: A longitudinal controlled trial on hypertensive subjects. Clin Nutr. 2017 Oct;36(5):1231-1238. doi: 10.1016/j.clnu.2016.07.013. Epub 2016 Aug 3.

• Guo Χ, Yang Β, Cai W, Li D. Effect of sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) on blood lipid profiles: A systematic review and meta-analysis from 11 independent randomized controlled trials. Trends in Food Science & Technology Volume 61, March 2017, Pages 1-1

• Gao S, Guo Q, Qin C, Shang R, Zhang Z. Sea Buckthorn Fruit Oil Extract Alleviates Insulin Resistance through the PI3K/Akt Signaling Pathway in Type 2 Diabetes Mellitus Cells and Rats. J Agric Food Chem 2017 Feb 22;65(7):1328-1336. doi: 1021/acs.jafc.6b04682. Epub 2017 Feb 10.

• Ren Ζ, Gong Η, Zhao Α, Zhang J, Yang C, Wang P, Zhang Y. Effect of Sea Buckthorn on Plasma Glucose in Individuals with Impaired Glucose Regulation: A Two-Stage Randomized Crossover Intervention Study. Foods. 2021 Apr; 10(4): 804.Published online 2021 Apr 8. doi: 10.3390/foods10040804
• Xing J, Yang B, Dong Y, Wang B, Wang J, Kallio H.P. Effects of sea buckthorn (Hippophaë rhamnoides L.) seed and pulp oils on experimental models of gastric ulcer in rats. Fitoterapia. 2002;73:644–650. doi: 10.1016/S0367-326X(02)00221-6.