Ο ρόλος της βιταμίνης D για την υγεία μας

Η βιταμίνη D, γνωστή και ως "βιταμίνη του ήλιου", είναι μία λιποδιαλυτή βιταμίνη που έχει ζωτική σημασία για την καλή υγεία μας.

Αν και συχνά αναφέρεται ως "βιταμίνη", η βιταμίνη D λειτουργεί περισσότερο σαν ορμόνη, καθώς το σώμα μας μπορεί να την συνθέσει ενδογενώς, όταν το δέρμα μας εκτίθεται στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. ¹

Η βιταμίνη D ανακαλύφθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα κατά την αναζήτηση της θεραπείας για τη ραχίτιδα, μια ασθένεια που οδηγεί σε καθυστερημένη οστική ανάπτυξη και παραμορφωμένα άκρα στα παιδιά. Από τότε έχουν γίνει πολλές μελέτες για τις δράσεις της βιταμίνης D, καθώς και για τα οφέλη της στην υγεία μας.

Ποιες είναι οι δράσεις της βιταμίνης D;

Η βιταμίνη D είναι ζωτικής σημασίας για την υγεία μας και διαδραματίζει πολλούς ρόλους στον οργανισμό μας.

Ας δούμε αναλυτικότερα μερικές από τις δράσεις της:

Ρύθμιση των επιπέδων ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα

Η βιταμίνη D είναι απαραίτητη για την απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου από το έντερο ενώ ταυτόχρονα προωθεί τη νεφρική επαναρρόφηση του ασβεστίου, αποτρέποντας την απέκκριση του μέσω των ούρων.

Χωρίς αρκετή βιταμίνη D, τα αποθέματα του οργανισμού σε ασβέστιο και φώσφορο, τα κυριότερα μεταλλικά συστατικά του οστίτη ιστού, δεν θα μπορούσαν να αναπληρωθούν αποτελεσματικά, γεγονός που θα επηρέαζε σημαντικά την υγεία των οστών και των δοντιών μας.

Η έλλειψη της βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε λεπτά, εύθραυστα και παραμορφωμένα οστά, οδηγώντας στην εκδήλωση ραχίτιδας στα παιδιά και οστεομαλακίας ή/και οστεοπόρωσης στους ενήλικες.

Ρύθμιση της δράσης των οστικών κυττάρων

Καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου ο σκελετός του βρίσκεται σε μία συνεχή διαδικασία ανανέωσης, η οποία περιλαμβάνει:

• Την καταστροφή του παλαιότερου και καταπονημένου οστού και

• Την παραγωγή νέου, πολύ πιο ανθεκτικού οστού

Η επιδιόρθωση της φθοράς και των μικροβλαβών που υφίστανται τα οστά μας κατά την πάροδο του χρόνου εξαρτώνται από δύο κατηγορίες κυττάρων, τους οστεοβλάστες που οδηγούν σε οστικό σχηματισμό, και τους οστεοκλάστες, που συμβάλλουν στην οστική απορρόφηση.

Αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη ώστε τα οστά να είναι πάντοτε ικανά να ανταποκριθούν στις πιο απαιτητικές φορτίσεις και καταπονήσεις που τους ασκούνται καθημερινά.

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι επηρεάζει τη δράση αυτών των κυττάρων.

Συνεπώς, η βιταμίνη D δεν συμβάλλει μόνο έμμεσα στην υγεία των οστών και δοντιών, μέσω της αύξησης της απορρόφησης του ασβεστίου και του φωσφόρου από το έντερο, αλλά φαίνεται ότι μπορεί να επιδρά και άμεσα προωθώντας την οστική ανάπτυξη και ανανέωση. ²

Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος

Τα τελευταία χρόνια, οι γνώσεις μας για τις δράσεις της βιταμίνης D, έχουν αλλάξει δραστικά καθώς πλέον αναγνωρίζονται και άλλες σημαντικές της λειτουργίες, πέρα από την ευρέως γνωστή δράση της στην σκελετική μας υγεία.

Αυτό στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα που αναφέρουν ότι ο υποδοχέας της βιταμίνης D (VDR) καθώς και το ένζυμο που καταλύει τη μετατροπή της βιταμίνης D, προς την ενεργή της μορφή, εκφράζονται και σε άλλους τύπους κυττάρων, που δεν συμμετέχουν στον οστικό μεταβολισμό, όπως είναι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος. ³

Αν και ακόμα δεν είναι πλήρως κατανοητή η ανοσορυθμιστική δράση της βιταμίνης D, έχουν προταθεί μερικοί μηχανισμοί δράσης, όπως είναι:

Διεγείρει την έκκριση αντιμικροβιακών ενώσεων.

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι ευνοεί την παραγωγή ενώσεων, όπως οι ντεφενσίνες και η καθελισιδίνη από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού μας συστήματος, οι οποίες έχουν αντιμικροβιακές δράσεις.

Με αυτόν τον τρόπο συμβάλλει στην καταστροφή των παθογόνων μικροοργανισμών, όπως είναι βακτήρια, ιούς και μύκητες.

Εμφανίζει αντιφλεγμονώδη δράση.

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι επηρεάζει τη δράση ανοσοποιητικών κυττάρων, όπως είναι τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα.

Τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την άμυνα του οργανισμού μας καθώς μπορούν να κατευθύνουν όλη την ανοσολογική απόκριση, μέσω της έκκρισης χημικών ενώσεων (κυτοκινών), οδηγώντας σε φλεγμονή.

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό και την ωρίμανση των κυττάρων αυτών και παράλληλα αναστέλλει την έκκριση προ-φλεγμονωδών ουσιών ενώ παράλληλα αυξάνει την έκκριση αντι-φλεγμονωδών ουσιών, που είναι απαραίτητα για τη λύση της φλεγμονής.

Αυτή η λειτουργία είναι ιδιαίτερα σημαντική στα αυτοάνοσα νοσήματα, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα χάνει την ικανότητα να αναγνωρίζει τα δικά του κύτταρα και επιτίθεται στα ίδια τα όργανα που πρέπει να προστατεύσει.

Ρύθμιση του κυτταρικού πολλαπλασιασμού.

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι επηρεάζει τον πολλαπλασιασμό και την ανανέωση των κυττάρων, ρυθμίζοντας διαδικασίες όπως είναι η απόπτωση των κυττάρων, η εξέλιξη του κυτταρικού κύκλου και η διαφοροποίηση τους. ⁴

Συνοψίζοντας, η βιταμίνη D διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην υγεία μας, επηρεάζοντας πολλές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος.

Η επαρκής πρόσληψή της είναι απαραίτητη για την ολοκληρωμένη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού μας.

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι έχει αρκετά οφέλη για την υγεία μας. Από την υποστήριξη της υγείας των οστών μέχρι τη βελτίωση της ανοσίας και της γνωστικής λειτουργίας.

Ας εξερευνήσουμε μερικά από τα οφέλη της βιταμίνης D.

Υγεία των Οστών και Δοντιών

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η βιταμίνη D παίζει σημαντικό ρόλο στην οστική υγεία και η επαρκής της πρόσληψη είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία και τη διατήρηση ενός γερού σκελετού.

Χωρίς την επαρκή πρόσληψη βιταμίνης D, το σώμα μας δεν μπορεί να απορροφήσει αποτελεσματικά το ασβέστιο. Σε αυτήν την περίπτωση, ο οργανισμός εκκρίνει την παραθορμόνη, που διεγείρει την απελευθέρωση του ασβεστίου από τα οστά στην κυκλοφορία του αίματος, ώστε τα επίπεδα του ασβεστίου στο αίμα να διατηρηθούν σε φυσιολογικά επίπεδα.

Αυτό ωστόσο οδηγεί στον σχηματισμό εύθραυστων οστών, που είναι επιρρεπή πλέον σε κατάγματα.

Μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε 11 μελέτες παρατήρησης έδειξε ότι τα επίπεδα της βιταμίνης D στο πλάσμα σχετίζονται με την εμφάνιση ολικών καταγμάτων και καταγμάτων του ισχίου. Συγκεκριμένα, για κάθε αύξηση των επιπέδων της 25-υδρόξυ βιταμίνης D κατά 10 ng/mL, παρατηρούνταν μείωση του κινδύνου εμφάνισης ολικών καταγμάτων και καταγμάτων του ισχίου κατά 6% και 20%, αντίστοιχα. ⁵

Καρκίνος

Μελέτες παρατήρησης έχουν αναφέρει ότι τα υψηλά επίπεδα της βιταμίνης D στο αίμα ενδεχομένως να συσχετίζονται με μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων τύπων καρκίνου όπως του μαστού, του προστάτη, του παγκρέατος, του παχέος εντέρου κ.α.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα από τις κλινικές μελέτες δε φαίνεται να υποστηρίζουν κάποια προστατευτική δράση της συμπληρωματικής χορήγησης βιταμίνης D στην εμφάνιση του καρκίνου.

Μία μεγάλη κλινική δοκιμή (VITamin D and OmegA-3 TriaL (VITAL)) που συμπεριέλαβε 25,871 άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, έδειξε ότι η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D της τάξης των 2000 IU/ημέρα για ένα μέσο διάστημα πέντε χρόνων, δεν οδήγησε σε στατιστικά σημαντική μείωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού, του προστάτη και του παχέος εντέρου.

Συνεπώς, περισσότερες μελέτες είναι απαραίτητες για να κατανοήσουμε πλήρως αυτήν την πιθανή σχέση.

Καρδιαγγειακή Υγεία

Υπάρχουν αρκετές μελέτες παρατήρησης που έχουν αναφέρει ότι η βιταμίνη D έχει ευεργετική δράση στην υγεία της καρδιάς.

Μετα-ανάλυση μελετών παρατήρησης που συμπεριέλαβαν 180,667 συμμετέχοντας, μέσης ηλικίας άνω των 50 ετών, έδειξε ότι τα αρχικά επίπεδα της βιταμίνης D στο πλάσμα συσχετίστηκε με την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Συγκεκριμένα, για κάθε αύξηση των επιπέδων της βιταμίνης D στο πλάσμα κατά 25 nmol/L (10 ng/mL), μειωνόταν ο κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων κατά 10%. ⁶

Βέβαια, τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες δεν έχουν αναδείξει ενθαρρυντικά αποτελέσματα για τη δράση της βιταμίνης D στην πρόληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Μία μεγάλη κλινική δοκιμή (VITamin D and OmegA-3 TriaL (VITAL)) που συμπεριέλαβε 25,871 άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D της τάξης των 2000 IU/ημέρα για ένα μέσο διάστημα πέντε χρόνων, δεν οδήγησε σε μείωση του κινδύνου εμφάνισης αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, καρδιακής προσβολής ή θανάτου από καρδιαγγειακά νοσήματα.

Μάλιστα η μελέτη αυτή αναφέρει ότι τα αποτελέσματα αυτά ήταν ανεξάρτητα από τα επίπεδα της βιταμίνης D στο πλάσμα. Συνεπώς, ακόμα και σε άτομα με ανεπάρκεια βιταμίνης D, η συμπληρωματική χορήγηση της δεν έχει κάποια προστατευτική δράση στην υγεία της καρδίας.

Ανοσοποιητικό Σύστημα

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, βοηθώντας στην πρόληψη των λοιμώξεων.

Παρότι τα δεδομένα στη βιβλιογραφία είναι αρκετά αντικρουόμενα, μετα-ανάλυση έδειξε ότι η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης λοιμώξεων του αναπνευστικού.

Η σχέση αυτή ήταν ιδιαίτερα εμφανής σε άτομα με ανεπάρκεια βιταμίνης D. ⁷

Μάλιστα, έρευνες κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 έχουν δείξει ότι η βιταμίνη D μπορεί να έχει θετική επίδραση στην πρόληψη και τη θεραπεία της νόσου σε άτομα με ανεπάρκεια βιταμίνης D.

Η βιταμίνη D μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της ανοσίας, στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου καθώς και στη σοβαρότητα της νόσου. ⁸

Αν και η ακριβής σχέση μεταξύ βιταμίνης D και COVID-19 απαιτεί περισσότερη έρευνα, είναι εμφανές ότι τα μειωμένα επίπεδα της βιταμίνης D στο πλάσμα θα πρέπει να αποφεύγονται.

Γνωστική λειτουργία

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η βιταμίνη D μπορεί να βελτιώνει γνωστική λειτουργία, καθώς χαμηλά επίπεδα της έχουν συσχετιστεί με γνωστική έκπτωση (δηλαδή έκπτωση σε κάποια ή κάποιες από τις γνωστικές μας λειτουργίες, όπως μνήμη, προσοχή, συγκέντρωση κ.α.).

Η βιταμίνη D είναι μία λιποδιαλυτή βιταμίνη που χαρακτηρίζεται και ως "βιταμίνη του ήλιου", καθώς ο οργανισμός μας έχει την ικανότητα να την συνθέτει ενδογενώς μέσω της δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Η βιταμίνη D έχει συνδεθεί άρρηκτα με την σκελετική μας υγεία καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στην απορρόφηση του ασβεστίου και του φωσφόρου, βασικών δομικών συστατικών του οστίτη ιστού.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, γίνονται γνωστές ολοένα και περισσότερες δράσεις της βιταμίνης D στον οργανισμό μας, καθιστώντας την μία βιταμίνη που έχει προσελκύσει έντονα το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας.

Ο ρόλος της βιταμίνης D στην πρόληψη αρκετών ασθενειών αποτελεί ένα ενδιαφέρον πεδίο επιστημονικής έρευνας τα τελευταία χρόνια, ωστόσο ακόμα δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα για να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα για τα οφέλη της πρόσληψης βιταμίνης D, πάνω από τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη.

Σε περίπτωση που σκέφτεστε να πάρετε ένα συμπλήρωμα βιταμίνης D επικοινωνήστε με τον/την επαγγελματία υγείας σας για να σας καθοδηγήσει κατάλληλα.

1. Holick MF. Vitamin D deficiency. N Engl J Med. 2007, 357(3):266-281. doi:10.1056/NEJMra070553.

2. Bikle D. Vitamin D and Bone. Curr Osteoporos Rep. 2012, 10(2): 151–159. doi: 10.1007/s11914-012-0098-z

3. Prietl B, Treiber G, Pieber P, Amrein K. Vitamin D and Immune Function. Nutrients. 2013, 5(7): 2502–2521.Published online 2013 Jul 5. doi: 10.3390/nu5072502.

4. Umar M, Sastry K, Chouchane A. Role of Vitamin D Beyond the Skeletal Function: A Review of the Molecular and Clinical Studies. Int J Mol Sci. 2018, 19(6): 1618. doi: 10.3390/ijms19061618

5. Yao P, Bennett D, Mafham M, Lin X, MD, Chen Z, Phil D, Armitage J, Clarke R. Vitamin D and Calcium for the Prevention of Fracture. JAMA Netw Open. 2019, 2(12): e1917789. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2019.17789.

6. Zhang R, Li B, Gao X, Tian R, Pan Y, Jiang Y, et al. Serum 25-hydroxyvitamin D and the risk of cardiovascular disease: Dose-response meta-analysis of prospective studies. Am J Clin Nutr 2017;105:810-9

7. Martineau AR, Jolliffe DA, Hooper RL, Greenberg L, Aloia JF, Bergman P, Dubnov-Raz G, Esposito S, Ganmaa D, Ginde AA, Goodall EC. Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ. 2017 Feb 15;356:i6583.

8. Nanyang Liu N, Sun J, Wang Χ, Zhang Τ, Zhao Μ,Lia Η. Low vitamin D status is associated with coronavirus disease 2019 outcomes: a systematic review and meta-analysis. Int J Infect Dis. 2021 Mar; 104: 58–64. doi: 10.1016/j.ijid.2020.12.077