Υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα: Oι κίνδυνοι για την υγεία και πως μπορείτε να τα αναγνωρίζετε

Λίγα λόγια για τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα

Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια σαφής στροφή προς τις υπερ-επεξεργασμένες τροφές, προκαλώντας ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα. Ολοένα και αυξανόμενες μελέτες συνδέουν την κατανάλωση υπέρ-επεξεργασμένων τροφών με σημαντικούς κινδύνους για την υγεία μας.

Αν και δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτά ορισμός για το τι ορίζεται ως υπερ-επεξεργασμένο τρόφιμο, το πιο διαδεδομένο σύστημα που χρησιμοποιείται για να τα κατατάξει είναι το «σύστημα ταξινόμησης τροφίμων NOVA». Ως υπερ-επεξεργασμένα χαρακτηρίζονται αυτά τα τρόφιμα που έχουν υποστεί σημαντική βιομηχανική επεξεργασία.

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα προϊόντων έτοιμων προς κατανάλωση, όπως είναι τα συσκευασμένα σνακ, τα αναψυκτικά, τα έτοιμα γεύματα κ.α.

Αυτά τα προϊόντα παράγονται αποκλειστικά από τη βιομηχανία τροφίμων και αποτελούνται κυρίως από χημικά τροποποιημένες ουσίες που εξάγονται από φυσικά τρόφιμα σε συνδυασμό με πρόσθετα.  Oυσίες δηλαδή που προστίθενται σε αυτά για διάφορους σκοπούς, όπως είναι η επιμήκυνση της διάρκειας ζωής τους, η διατήρηση ή η ενίσχυση της γεύσης τους, της υφής τους, του χρώματος του προϊόντος κ.α.

Με απλά λόγια, πρόκειται για συνθέσεις συστατικών, καθώς το τελικό προϊόν έχει τροποποιηθεί σημαντικά από τη φυσική του μορφή.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων;

Τις εξαιρετικά βλαβερές συνέπειες για τον ανθρώπινο οργανισμό που έχουν τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα αποδεικνύει η έκκληση επιστημόνων, οι οποίοι ζητούν να μπουν σημάνσεις επικινδυνότητας σε αυτά τα τρόφιμα αντίστοιχες με αυτές που έχουν επιβληθεί στα προϊόντα καπνού και στα τσιγάρα.[1]

Τα τελευταία χρόνια, υπάρχουν αρκετά επιστημονικά δεδομένα που έχουν δείξει ότι η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων προϊόντων έχει συνδεθεί με πολλούς κινδύνους για την υγεία μας. Για αυτό τον λόγο και οι επιστήμονες προτείνουν τη θέσπιση αυστηρότερων κανονισμών και σημάνσεων στα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα για να προειδοποιούν τους καταναλωτές για τους κινδύνους.

Πρόσφατη μετα-ανάλυση 45 μελετών παρατήρησης που δημοσιεύτηκε στο British Medical Journal με στοιχεία που συλλέχθηκαν από σχεδόν 10 εκατομμύρια ανθρώπους, ανέφερε στα αποτελέσματα της πως η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων (Ultra-Processed Foods, UPFs) συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας από όλα τα αίτια, καρδιαγγειακής θνησιμότητας καθώς και με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων, όπως είναι η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2.[2]

Επίσης, η υψηλή πρόσληψη υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων επιδρά αρνητικά και στην ψυχική υγεία των ατόμων. Συγκεκριμένα, υπήρξαν ενδείξεις ότι η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφών μπορεί να συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψυχικών διαταραχών, όπως είναι το άγχος και η κατάθλιψη.

Με ποιους τρόπους η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων επηρεάζει την υγεία μας;

Οι αρνητικές επιδράσεις της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων στην υγεία μας μπορεί να οφείλονται σε διάφορους παράγοντες.

Συγκεκριμένα, τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα συνήθως περιέχουν σημαντικές ποσότητες πρόσθετων σακχάρων, «κακών» λιπαρών και αλατιού. Από την άλλη εμφανίζουν χαμηλή περιεκτικότητα σε σημαντικά θρεπτικά συστατικά όπως είναι οι φυτικές ίνες, οι βιταμίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία.

Επίσης, τις περισσότερες φορές χαρακτηρίζονται ως «ενεργειακά πυκνά». Αυτό πρακτικά σημαίνει πως σε μικρή ποσότητα αποδίδουν πολλές θερμίδες, γεγονός που μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση του βάρους και σε άλλες μεταβολικές διαταραχές, όπως η παχυσαρκία.

Οι αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία που σχετίζονται με τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα ενδέχεται να μην εξηγούνται πλήρως μόνο από τη διατροφική τους σύνθεση και την ενεργειακή τους πυκνότητα, αλλά επίσης από τις φυσικές και χημικές ιδιότητες που σχετίζονται με το βαθμό επεξεργασίας τους.

Αρχικά, οι αλλαγές στη φυσική δομή των τροφίμων λόγω της υψηλής επεξεργασίας τους, μπορεί να επηρεάσουν την πέψη και την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών.

Επίσης, τα πρόσθετα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον κατά την επεξεργασία των τροφών δεν αποτελούν και τις πιο υγιεινές επιλογές σε μεγάλες δόσεις. Η συχνή και αυξημένη πρόσληψη τέτοιων συστατικών έχει συσχετιστεί με διάφορες αρνητικές εκβάσεις για την υγεία του ανθρώπου.

Για παράδειγμα, τα γλυκαντικά που χρησιμοποιούνται σε αρκετά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν ενοχοποιηθεί τα τελευταία χρόνια για την εμφάνιση προβλημάτων υγείας. Αρκετές μελέτες και μετα-αναλύσεις φαίνεται να δείχνουν μια θετική σχέση μεταξύ της κατανάλωσης γλυκαντικών και του σακχαρώδη διαβήτη, καρδιαγγειακών συμβάντων ακόμη και ολικής θνησιμότητας. Επιπλέον, η Διεθνής Υπηρεσία Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) κατέταξε το γλυκαντικό ασπαρτάμη ως «πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο» (κατηγορία 2B), επικαλούμενη περιορισμένα στοιχεία από μελέτες σε ανθρώπους.[3]^,[4]

Τέλος, ο υψηλός βαθμός επεξεργασίας αυτών των τροφίμων μπορεί να οδηγήσει στην σύνθεση δυνητικά επιβλαβών ουσιών, όπως είναι το ακρυλαμίδιο, τα τελικές προϊόντα προχωρημένης γλυκοζυλίωσης (AGEs), οι ετεροκυκλικές αμίνες, τα βιομηχανικά τρανς λιπαρά οξέα και οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες.

Τι θα πρέπει να προσέξω στην ετικέτα;

Για να εντοπίσουμε τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, μπορούμε να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στη διατροφική ετικέτα και στα συστατικά που περιέχουν. Γενικά, αν ένα συσκευασμένο προϊόν περιέχει περισσότερα από 4-5 συστατικά και με ονομασίες που δεν είναι ευρέως γνωστές, το πιο πιθανό είναι πως πρόκειται για ένα υπέρ-επεξεργασμένο τρόφιμο.

Συγκεκριμένα, τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα συχνά περιλαμβάνουν:

• Συστατικά όπως έλαια, ζάχαρη, αλάτι και άλλα βασικά συστατικά που χρησιμοποιούνται και σε λιγότερο επεξεργασμένα τρόφιμα.
• Συστατικά που έχουν προκύψει από την περαιτέρω επεξεργασία των διαφόρων συστατικών των τροφίμων, όπως υδρογονωμένα ή εστεροποιημένα λίπη, υδρολυμένες πρωτεΐνες, απομονωμένη πρωτεΐνη σόγιας, σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη κ.α.
• Πρόσθετα, όπως χρωστικές, σταθεροποιητές χρώματος, ενισχυτές γεύσης,γλυκαντικές ύλες, διογκωτικά κ.α.

Επομένως, όταν βλέπετε πολλά από τα παραπάνω συστατικά στη διατροφική ετικέτα ενός προϊόντος, είναι πιθανό να πρόκειται για ένα υπερ-επεξεργασμένο τρόφιμο.

Η αποφυγή τέτοιων τροφίμων ή ο περιορισμός της κατανάλωσής τους θα συμβάλει στη βελτίωση της υγείας σας.

Ποια τρόφιμα θεωρούνται υπερ-επεξεργασμένα;

Στην κατηγορία αυτή, τα πιο κοινά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα που εντοπίζονται είναι τα ακόλουθα:

• Αναψυκτικά
• Γλυκά ή αλμυρά σνακ όπως πατατάκια, σοκολάτες, καραμέλες, μπισκότα
• Πολλά δημητριακά πρωινού
• Αλλαντικά, όπως ζαμπόν, λουκάνικα, μπέικον κ.α.
• Έτοιμα κατεψυγμένα γεύματα, όπως πίτσα, τηγανητές πατάτες κ.α.
• Συσκευασμένο ψωμί μαζικής παραγωγής
• Επιδόρπια γιαουρτιού
• Μπάρες δημητριακών

Συμπέρασμα

Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα είτε για λόγους ευκολίας είτε για λόγους οικονομίας αποτελούν πλέον ένα σημαντικό μέρος της καθημερινής διατροφής μας. Η αυξημένη κατανάλωσή τους όμως έχει συνδεθεί με πολλές και ανησυχητικές επιδράσεις για την υγεία μας.

Αυξημένη κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφών συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων ασθενειών, όπως παχυσαρκία, σακχαρώδη διαβήτη, νοσήματα καρδιάς, αλλά και ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη.

Ειδικοί ζητούν τη δημιουργία σημάνσεων επικινδυνότητας παρόμοιων με εκείνες που έχουν επιβληθεί σε προϊόντα καπνού, προκειμένου να ενημερώνονται οι καταναλωτές για τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία.

Ο εντοπισμός και ο περιορισμός αυτών των τροφίμων μέσω της προσεκτικής ανάγνωσης των διατροφικών ετικετών θα βοηθήσει στη μείωση των επιβλαβών επιδράσεων και στη βελτίωση της συνολικής υγείας.

Ενισχύοντας τη διατροφή μας με φυσικά και λιγότερο επεξεργασμένα προϊόντα, μπορούμε να προστατεύσουμε καλύτερα την υγεία μας.

Βιβλιογραφία

[1] Cotter T, Kotov A, Wang S, Murukutla N. ‘Warning: ultra-processed’ — A call for warnings on foods that aren’t really foods. BMJ Global Health Journal, 2021. Doi 10.1136/bmjgh-2021-007240.

[2] Lane M, Gamage E, Du S, Ashtree D, McGuinness A, Gauci S,  Baker P, Lawrence M, Rebholz C et al. Ultra-processed food exposure and adverse health outcomes: umbrella review of epidemiological meta-analyses. BMJ. 2024, 28:384.  doi: 10.1136/bmj-2023-077310.

[3] Artificial sweeteners and cancer risk: Results from the NutriNet-Santé population-based cohort study. PLoS Med 2022;19:e1003950. 10.1371/journal.pmed.1003950.

[4] Debras C, Chazelas E, Sellem L, et al.. Artificial sweeteners and risk of cardiovascular diseases: results from the prospective NutriNet-Santé cohort. BMJ 2022;378:e071204. 10.1136/bmj-2022-071204.