Πολυφαινόλες – Τι είναι και γιατί είναι σημαντικές για την υγεία μας

Λίγα λόγια για τις πολυφαινόλες

Οι πολυφαινόλες αποτελούν μία μεγάλη και ποικιλόμορφη ομάδα χημικών ενώσεων, που συναντώνται σε φυτικά τρόφιμα και είναι γνωστές για τις ισχυρές αντιοξειδωτικές τους ιδιότητες.

Από χημικής πλευράς, οι φαινολικές ενώσεις είναι οι ενώσεις που περιέχουν έναν ή περισσότερους αρωματικούς δακτυλίους, στους οποίους συνδέονται μία ή περισσότερες υδροξυλικές ομάδες.

Οι πολυφαινόλες οι οποίες βρίσκονται φυσικά στα φυτά, τα προστατεύουν από εξωτερικούς παράγοντες, όπως η υπεριώδης ακτινοβολία και οι μικροβιακές μολύνσεις, ενισχύοντας έτσι τη φυσική τους άμυνα.

Επίσης, οι ενώσεις αυτές είναι υπεύθυνες για κάποιες από τις οργανοληπτικές ιδιότητες των φυτικών τροφίμων, όπως είναι το χρώμα. Για παράδειγμα, οι ανθοκυανίνες, μία μεγάλη κατηγόρια πολυφαινολών, λειτουργούν ως χρωστικές ουσίες, αποδίδοντας το χαρακτηριστικό κόκκινο και μωβ χρώμα σε ορισμένα τρόφιμα όπως στα μούρα, τα σταφύλια, τα ρόδια και τα κρεμμύδια.

Πως διακρίνονται οι πολυφαινόλες;

Οι πολυφαινόλες αποτελούν μια ευρεία κατηγορία χημικών ενώσεων που παράγονται ως δευτερογενείς μεταβολίτες από τα φυτά. Έως σήμερα είναι γνωστές πάνω από 8000 φαινολικές ενώσεις οι οποίες υπάρχουν ευρέως στο φυτικό βασίλειο.

Σε γενικές γραμμές, οι πολυφαινόλες διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες με βάση τη χημική τους δομή.

Φλαβονοειδή

Τα φλαβονοειδή είναι η η μεγαλύτερη και περισσότερο μελετημένη κατηγορία πολυφαινολών.

Βάση της χημικής δομής τους τα φλαβονοειδή μπορούν να διαχωριστούν σε επιμέρους υποκατηγορίες: φλαβονόλες, φλαβόνες, φλαβανόνες, φλαβανόλες, ανθοκυανίνες και ισοφλαβόνες.

Φαινολικά οξέα

Τα φαινολικά οξέα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στα παράγωγα του βενζοϊκού οξέος και τα παράγωγα του κινναμικού οξέος.

Στα παράγωγα του βενζοϊκού οξέος ανήκει το υδροξυβενζοϊκό οξύ που υπάρχει στα εδώδιμα φυτά σε χαμηλές συγκεντρώσεις, με εξαίρεση σε κάποια κόκκινα φρούτα, και το γαλλικό οξύ που συναντάται σε σημαντικές ποσότητες στο τσάι.

Στα υδροξυκινναμικά οξέα, τα οποία βρίσκονται στα φυτά πιο συχνά από τα υδροξυβενζοϊκά οξέα, ανήκουν μεταξύ άλλων το καφεϊκό, το π-κουμαρικό και το σαλικυλικό οξύ.

Στιλβένια

Τα στιλβένια είναι μια κατηγορία πολυφαινολών που συναντάται σε μικρές ποσότητες στα τρόφιμα. Το σημαντικότερο μέλος αυτής της ομάδας είναι η ρεσβερατρόλη, η οποία βρίσκεται κυρίως στο κρασί και στον φλοιό των κόκκινων σταφυλιών.

Λιγνάνες

Οι λιγνάνες είναι μία κατηγορία πολυφαινολών που συναντώνται κυρίως στους σπόρους και στους ξηρούς καρπούς, και σε μικρότερες ποσότητες στα δημητριακά, στα φρούτα και τα λαχανικά.

Ο λιναρόσπορος είναι από τις πλουσιότερες πηγές λιγνανών στη διατροφή μας.

Οι ενώσεις αυτές είναι γνωστές για τη φυτοοιστρογονική τους δράση, καθώς η δομή τους μοιάζει με αυτή των οιστρογόνων, των γυναικείων ορμονών. Αν και τα φυτοοιστρογόνα έχουν πολύ μικρότερη δράση (1/10.000) από τα ανθρώπινα οιστρογόνα φαίνεται ότι μιμούνται ή αναστέλλουν τη φυσιολογική δράση των οιστρογόνων.

Που βρίσκονται οι πολυφαινόλες;

Οι πολυφαινόλες βρίσκονται σε πολλά φυτικά τρόφιμα και ροφήματα, μερικά από τα οποία είναι εξαιρετικά πλούσιες πηγές αυτών των ευεργετικών ενώσεων.

Στον πίνακα παρακάτω παρουσιάζονται οι κυριότερες διατροφικές πηγές πολυφαινολών:

Κατηγορία τροφίμων	Τρόφιμα
Φρούτα	φράουλες, σμέουρα (raspberries), βατόμουρα (blackberries), μύρτιλα (blueberries), γκότζι μπέρι(goji berries), σταφίδες, κεράσι, ρόδι, μήλο, πορτοκάλι
Λαχανικά	σπανάκι, μπρόκολο, κουνουπίδι, κρεμμύδι (ιδίως το κόκκινο), πιπεριές, λάχανο, γλυκοπατάτες, σέλινο
Σπόροι και ξηροί καρποί	λιναρόσπορος, σπόροι chia, καρύδια, αμύγδαλα, φυστίκια Βραζιλίας
Όσπρια	σόγια, φασόλια ιδίως κόκκινα και μαυρομάτικα φασόλια, φακές, ρεβίθια
Δημητριακά ολικής άλεσης	βρώμη, κριθάρι, κινόα, φαγόπυρο
Ροφήματα	τσάι, καφές, κόκκινο κρασί
Μπαχαρικά και καρυκεύματα	κουρκουμάς, πιπερόριζα (τζίντζερ), ρίγανη, δεντρολίβανο, γαρύφαλλο, δυόσμος, θυμάρι
Άλλο	μαύρη σοκολάτα, ελαιόλαδο

Ποια είναι τα οφέλη των πολυφαινολών στην υγεία μας;

Οι πολυφαινόλες φαίνεται να έχουν πολλαπλά οφέλη για την υγεία μας λόγω της ισχυρής αντιοξειδωτικής και αντιφλεγμονώδης τους δράσης.

Οι δράσεις τους αυτές τις έχουν καταστήσει έναν ισχυρό σύμμαχο στην πρόληψη εμφάνισης πολλών χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνος, νευροεκφυλιστικές παθήσεις κ.α..

Μερικά από τα οφέλη των πολυφαινολών στην υγεία μας είναι:

Συμβάλλουν στην υγεία της καρδιάς

Οι πολυφαινόλες έχουν αναδειχθεί ως μία υποσχόμενη κατηγορία φυτικών ενώσεων με ευεργετικές επιδράσεις στην καρδιαγγειακή μας υγεία.

Αρκετές μελέτες έχουν αναφέρει ότι μία διατροφή πλούσια σε πολυφαινόλες μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση γνωστών καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου. Συγκεκριμένα, οι πολυφαινόλες φαίνεται να συμβάλλουν στη:

• Μείωση της συστολικής και διαστολικής αρτηριακής πίεσης
• Μείωση των επιπέδων της «κακής» χοληστερόλης (LDL-C)
• Αύξηση των επιπέδων της «καλής» χοληστερόλης (ΗDL-C)
• Καλή ενδοθηλιακή λειτουργία

Μάλιστα, μετα-ανάλυση που συμπεριέλαβε 21 τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες έδειξε ότι η συμπληρωματική χορήγηση πολυφαινολών οδήγησε σε μία στατιστικά σημαντική μείωση της «κακής» χοληστερόλης (LDL-C) κατά μέσο όρο 4,39 mg/dL. Αυτή η μέση μείωση της LDL-C κατά 4,39 mg/dL μπορεί να έχει σημαντική κλινική σημασία, δεδομένου ότι υπάρχει μία γραμμική σχέση μεταξύ της μείωσης των επιπέδων της LDL-C και του κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών συμβάντων.[1]

Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι δοσολογίες που χρησιμοποιούνται στις μελέτες συχνά υπερβαίνουν αυτές που μπορεί να επιτευχθούν μέσω μιας τυπικής διατροφής. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την υψηλή ετερογένεια μεταξύ των μελετών όσον αφορά στη δοσολογία και τον τύπο των πολυφαινολών που χορηγούνται κάθε φορά, καθιστά δύσκολη την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων για την πρακτική εφαρμογή τους.

Ως εκ τούτου, η χρησιμότητα της συμπληρωματικής χορήγησης πολυφαινολών στην πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση και ανάλυση.

Σε κάθε περίπτωση, η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε πολυφαινόλες προάγει την καρδιαγγειακή μας υγεία μέσω πολλών μηχανισμών. Οι πολυφαινόλες εμφανίζουν ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του οξειδωτικού στρες και της φλεγμονής στο σώμα, που αποτελούν τους δύο βασικούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που συνδέονται με την εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων.

Εμφανίζουν αντικαρκινική δράση

Αρκετές προ-κλινικές μελέτες, μελέτες εργαστηρίου και μελέτες σε πειραματόζωα, έχουν αναδείξει την αντικαρκινική δράση των πολυφαινολών.[2]

Η δράση τους αυτή αποδίδεται στις ισχυρές αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες τους. Συγκεκριμένα, οι πολυφαινόλες είναι γνωστές για την ικανότητά τους να εξουδετερώνουν τις δραστικές μορφές οξυγόνου, προστατεύοντας έτσι τα κύτταρα μας από το οξειδωτικό στρες, το οποίο συμβάλλει στην ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων.

Επίσης, ορισμένοι τύποι πολυφαινολών επηρεάζουν τις διαδικασίες ανάπτυξης και πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων. Οι ενώσεις αυτές μειώνουν την ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να πολλαπλασιάζονται και να αναπτύσσονται, προκαλούν την απόπτωσή τους  και εμποδίζουν την εξάπλωση τους σε άλλα μέρη του σώματος, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες εμφάνισης μεταστάσεων.

Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω κλινικές μελέτες για να επιβεβαιωθούν οι επιδράσεις τους στους ανθρώπους και να καθοριστούν οι κατάλληλες δόσεις για την αξιοποίηση των πολυφαινολών στην πρόληψη και τη θεραπεία του καρκίνου.

Εμφανίζουν νευροπροστατευτική δράση

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι πολυφαινόλες μπορεί να παρέχουν προστασία έναντι νευροεκφυλιστικών παθήσεων, όπως η νόσος Alzheimer και η νόσος Parkinson.[3]

Οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες συνδέονται με την απώλεια νευρικών κυττάρων και την εμφάνιση φλεγμονής στον εγκέφαλο.

Χάρη στην ισχυρή αντιφλεγμονώδη δράση τους, οι πολυφαινόλες έχουν προταθεί ως πιθανές προστατευτικές ενώσεις που μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο ή να καθυστερήσουν την εξέλιξη αυτών των ασθενειών.

Μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη

Η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε πολυφαινόλες, όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, το ελαιόλαδο έχει συνδεθεί με τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.[4]

Αυτό οφείλεται κυρίως στην ικανότητα των πολυφαινολών να ενισχύουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη και να επιβραδύνουν το ρυθμό με τον οποίο το σώμα απορροφά τους απλούς υδατάνθρακες, αποτρέποντας έτσι τις μεγάλες διακυμάνσεις στα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.

Συμπέρασμα

Oι πολυφαινόλες αναδεικνύονται ως σημαντικές ενώσεις με πολλές ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία μας.

Η κατανάλωσή τους στα πλαίσια μίας υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη διαφόρων χρόνιων παθήσεων,  όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο καρκίνος, οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες και ο σακχαρώδης διαβήτης.

Παρόλο που οι υπάρχουσες μελέτες παρέχουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα σχετικά με τις ευεργετικές επιδράσεις των πολυφαινολών, απαιτούνται περισσότερες κλινικές έρευνες για να κατανοηθούν πλήρως οι μηχανισμοί δράσης τους και να καθοριστούν οι κατάλληλες δόσεις που θα μπορούσαν να έχουν θεραπευτική δράση.

Η ενσωμάτωσή τους στη διατροφή μας μέσω της αύξησης της κατανάλωσης μίας ποικιλίας φυτικών τροφίμων, όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής άλεσης, τα όσπρια, οι σπόροι και οι ξηροί καρποί, είναι ένας φυσικός και προσιτός τρόπος για να προάγουμε την υγεία μας.

Βιβλιογραφία

[1] Potì F, Santi D, Spaggiari G, Zimetti F, Zanotti I. Polyphenol health effects on cardiovascular and neurodegenerative disorders: A review and meta-analysis. Int J Mol Sci. 2019 20(2):351. doi: 10.3390/ijms20020351.

[2] Bhosale P, Ha S, Vetrivel P, Kim H, Kim S, Kim G. Functions of polyphenols and its anticancer properties in biomedical research: a narrative review. Transl Cancer Res. 2020 9(12):7619–7631. doi: 10.21037/tcr-20-2359.

[3] Arias-Sánchez R, Torner L, Navarro B. Polyphenols and neurodegenerative diseases: Potential effects and mechanisms of neuroprotection. Molecules. 2023 28(14):5415. doi: 10.3390/molecules28145415.

[4] Da Porto A, Cavarape A, Colussi G, Casarsa V, Catena C, Sechi LA. Polyphenols rich diets and risk of type 2 diabetes. Nutrients. 2021 13(5):1445. doi:10.3390/nu1305144.