Τα πάντα για την τροφική αλλεργία στα παιδιά

Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Αλλεργία (World Allergy Organization, WAO), η τροφική αλλεργία χαρακτηρίζεται από: (1)

“Tην μη αναμενόμενη αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε συγκεκριμένα τρόφιμα, που υπό φυσιολογικές συνθήκες δε θεωρούνται επικίνδυνα.”

Συγκεκριμένα, τροφική αλλεργία παρατηρείται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα – η άμυνα του οργανισμού μας- αναγνωρίζει συγκεκριμένες πρωτεΐνες, που ανιχνεύονται στο τρόφιμο, ως απειλή για την υγεία μας. Από τη στιγμή που το ανοσολογικό σύστημα "αποφασίσει" ότι μια συγκεκριμένη τροφή είναι "επικίνδυνη" για τον οργανισμό, παράγει ειδικά αντισώματα εναντίον της ώστε να την εξουδετερώσει. Η απελευθέρωση αυτών των χημικών ουσιών οδηγεί στην εμφάνιση των συμπτωμάτων της αλλεργικής αντίδρασης.

Η πρωτεΐνη που προκαλεί την εμφάνιση της αλλεργίας ονομάζεται αλλεργιογόνο.

Η τροφική αλλεργία παρατηρείται συχνά σε παιδία, με δεδομένα να δείχνουν ότι 1 στα 13 παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών εμφανίζει τροφική αλλεργία.

Υπάρχουν τρεις τύποι τροφικής αλλεργίας με βάση τα συμπτώματα και πότε αυτά εκδηλώνονται:

1. Τροφική αλλεργία- μεσολαβούμενη από τα αντισώματα lgE. Αποτελεί τον πιο κοινό τύπο τροφικής αλλεργίας, που πυροδοτείται από την παραγωγή της ανοσοσφαιρίνης Ε. Τα συμπτώματα εμφανίζονται άμεσα, στα επόμενα δευτερόλεπτα ή λεπτά από την κατανάλωση της τροφής, στην οποία ανιχνεύεται το αλλεργιογόνο.
   Υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος εμφάνισης αναφυλαξίας σε αυτόν τον τύπο τροφικής αλλεργίας.
2. Τροφική αλλεργία- μη μεσολαβούμενη από τα αντισώματα lgE. Δεν πυροδοτείται από την παραγωγή της ανοσοσφαιρίνης Ε. Τα συμπτώματα δεν εμφανίζονται άμεσα, αντιθέτως μπορεί να εκδηλωθούν μετά από ώρες ή μέρες, καθιστώντας δύσκολη τη διάγνωση της.
3. Τροφική αλλεργία-Μικτή και μη μεσολαβούμενη από τα αντισώματα lgE.

Τα κύρια συστήματα που πλήττονται από την τροφική αλλεργία είναι: δέρμα, αναπνευστικό σύστημα και γαστρεντερικό σύστημα.

Επομένως, τα κύρια συμπτώματα που εμφανίζονται συνήθως επηρεάζουν τα αντίστοιχα όργανα και είναι: (2)

• Κνίδωση, δηλαδή κόκκινο εξάνθημα στο δέρμα που συνοδεύεται από φαγούρα
• Οίδημα στο πρόσωπο, στη γλώσσα, στα χείλη, στο λαιμό ή σε κάποιο άλλο σημείο του σώματος
• Δυσκολία στην κατάποση
• Βήχας
• Δύσπνοια
• Συριγμός
• Δυσφορία, αίσθημα ζάλης
• Κοιλιακό άλγος
• Ναυτία, έμετοι
• Διάρροια

Οι περισσότερες τροφικές αλλεργίες εμφανίζουν ήπια συμπτώματα.

Ωστόσο, σε ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων μπορεί να εμφανιστεί μία σοβαρή αλλεργική αντίδραση (αναφυλαξία, αλλεργικό shock), κατάσταση απειλητική για την υγεία.

Σε σοβαρή αλλεργική αντίδραση οι προαναφερθείσες εκδηλώσεις μπορούν να εμφανιστούν σε πιο σοβαρή μορφή ενώ είναι πιθανό να παρουσιαστούν τα παρακάτω απειλητικά για τη ζωή συμπτώματα όπως:

• Συστολή των αεροφόρων οδών, με αποτέλεσμα δυσκολία στην αναπνοή
• Σοβαρή πτώση της αρτηριακής πίεσης
• Ταχυκαρδία
• Ζαλάδα, πονοκέφαλος, απώλεια αισθήσεων

Η αναφυλαξία είναι ένα επείγον ιατρικό περιστατικό που απαιτεί άμεση ιατρική φροντίδα καθώς μπορεί να οδηγήσει και σε θάνατο.

Δυνητικά όλα τα τρόφιμα μπορούν να οδηγήσουν σε πρόκληση αλλεργικής αντίδρασης.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποια τρόφιμα, τα οποία είναι αυτά που συνήθως ενοχοποιούνται στις περισσότερες περιπτώσεις. Στην Ευρώπη τα 14 τρόφιμα που φαίνεται να παρουσιάζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόκληση αλλεργίας είναι: (3)

• Δημητριακά που περιέχουν γλουτένη (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βρώμη σε μικρότερο βαθμό, και κατ' επέκταση ψωμί, αρτοσκευάσματα, παξιμάδια κ.α.)
• Οστρακοειδή όπως καβούρια, καραβίδες, γαρίδες, αστακοί
• Αυγά και προϊόντα με βάση τα αυγά (ομελέτες, μαγιονέζα, σως, κέικ, τσουρέκια, αρτοπαρασκευάσματα κ.α.)
• Ψάρια
• Αραχίδες (αράπικα φιστίκια) και προϊόντα με βάση τις αραχίδες

• Σόγια και προϊόντα με βάση τη σόγια

• Γάλα και προϊόντα γάλακτος
• Καρποί με κέλυφος και προϊόντα με βάση αυτά (αμύγδαλα, φουντούκια, καρύδια, κάσιους, πεκάν, καρύδια Βραζιλίας, φυστίκια, μακαντέμια)
• Σέλινο και προϊόντα με βάση το σέλινο

• Σινάπι και προϊόντα με βάση το σινάπι (κυρίως μουστάρδες και διάφορες σως)

• Σπόροι σησαμιού και παράγωγα
• Το διοξείδιο του θείου και οι θειώδεις ενώσεις σε συγκεντρώσεις άνω των 10 mg/kg
  (χρησιμοποιείται ως συντηρητικό σε διάφορα τρόφιμα, όπως στα αποξηραμένα φρούτα, αρτοπαρασκευάσματα, κρασί, μηλίτης, λουκάνικα και αλλαντικά, ζελέ, μαρμελάδες φρούτων κ.α.)
• Λούπινο και προϊόντα με βάση το λούπινο (όσπριο που ανήκει στην οικογένεια των φαβοειδών)
• Μαλάκια και προϊόντα με βάση τα μαλάκια

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προκειμένου οι καταναλωτές να έχουν έγκυρη και σαφή πληροφόρηση σχετικά με την ύπαρξη ή μη αλλεργιογόνων ουσιών στα τρόφιμα που καταναλώνουν, έχει επιβάλλει την ξεκάθαρη αναφορά των 14 κύριων αλλεργιογόνων συστατικών στις ετικέτες όλων των προσυσκευασμένων τροφίμων, όταν τα ίδια ή συστατικά που τα περιέχουν, χρησιμοποιούνται σε οποιαδήποτε ποσότητα στο συσκευασμένο τρόφιμο. (3)

Η υποχρέωση αυτή επεκτάθηκε αργότερα και σε τρόφιμα τα οποία διατίθενται εκτός συσκευασίας (αρτοποιεία, catering, εστιατόρια, κτλ.).

Θα πρέπει να υπάρχει σε κοινή θέα ένας κατάλογος που θα αναγράφει την υπάρξη των αλλεργιογόνων ουσιών ώστε τα άτομα που παρουσιάζουν αλλεργική αντίδραση σε κάποιο συστατικό, να μπορούν να ταυτοποιήσουν με ευκολία την παρουσία αυτού στο τρόφιμο.

Όταν ο επαγγελματίας υγείας, ο γονέας ή ο κηδεμόνας του παιδιού υποπτευθεί την υπάρξη κάποιας τροφικής αλλεργίας θα πρέπει να απευθυνθεί άμεσα σε έναν αλλεργιολόγο καθώς είναι ο πιο κατάλληλος επαγγελματίας για τη διάγνωση της τροφικής αλλεργίας. (4)

Αρχικά, ο/η αλλεργιολόγος θα πάρει προσεκτικά το ιατρικό ιστορικό του παιδιού, το οποίο είναι το σημαντικότερο εργαλείο στην αναζήτηση της τροφικής αλλεργίας. Θα προσπαθήσει να συγκεντρώσει πληροφορίες:

1. Για την ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού τροφικών αλλεργιών ή διαφόρων συμπτωμάτων που μπορεί να υποδεικνύουν την ύπαρξη κάποιας τροφικής αλλεργίας.
2. Για τη συχνότητα, την οξύτητα και τη φύση των συμπτωμάτων που εμφανίζει το παιδί, καθώς και για το χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα στην κατανάλωση μιας τροφής και την αλλεργική αντίδραση.

Το ιστορικό θα βοηθήσει τον αλλεργιολόγο να καθορίσει τον τύπο της τροφικής αλλεργίας, εάν υπάρχει.

Στην περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις για την τροφική αλλεργία-μεσολαβούμενη από τα αντισώματα lgE, συστήνεται το παιδί να υποβληθεί σε:

• Δερματική δοκιμασία (skin prick test). Ο/η ιατρός τοποθετεί στο αντιβράχιο του ασθενούς, και σε συγκεκριμένες αποστάσεις μεταξύ τους, σταγόνες που περιέχουν σε αραιωμένη μορφή το υπό έλεγχο πιθανό αλλεργιογόνο. Ακολουθεί μικρός νυγμός (τσίμπημα) του δέρματος με καρφίδα/λανσέτα διαμέσου της σταγόνας και γίνεται ανάγνωση του αποτελέσματος σε 15-20 λεπτά.
  Εάν εντός 15-20 λεπτών παρουσιαστεί πομφός, ερυθρότητα και κνησμός τοπικά στο σημείο νυγμού, η δοκιμασία θεωρείται θετική. Πρόκειται δηλαδή για μία τοπικά ήπια αντίδραση, που μοιάζει με τσίμπημα κουνουπιού και η οποία υποχωρεί σε λίγες ώρες χωρίς να αφήνει κάποιο σημάδι.
  
  Ή/και
  
  
• Εργαστηριακές εξετάσεις αίματος για συγκεκριμένα αντισώματα lgE. Η εξέταση περιλαμβάνει λήψη δείγματος αίματος και έλεγχο για την ύπαρξη ειδικών αντισωμάτων IgE έναντι κάθε ύποπτου αλλεργιογόνου.

Στην περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις για την τροφική αλλεργία-μη μεσολαβούμενη από τα αντισώματα lgE, συστήνεται το παιδί να υποβληθεί σε:

• Σε μία δίαιτα αποκλεισμού και επανεισαγωγής του πιθανού αλλεργιογόνου. Σε αυτήν την περίπτωση το τρόφιμο που φέρεται να προκαλεί την αλλεργική αντίδραση αποκλείεται από τη διατροφή για 4-6 εβδομάδες. Στη συνέχεια επανεισάγεται και παρακολουθείται η αντίδραση του οργανισμού και η εμφάνιση ή όχι των συμπτωμάτων. Αυτή η διαδικασία ίσως χρειαστεί να γίνει σε συνεργασία με τον αλλεργιολόγο καθώς ενδέχεται να παρατηρηθεί έντονη αλλεργική αντίδραση, που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα και το παιδί να λάβει ιατρική φροντίδα.

Στο εμπόριο κυκλοφορούν διάφορα εναλλακτικά διαγνωστικά τεστ όπως το λευκοκυτταροτοξικό τεστ (test του Bryan), τεστ εφαρμοσμένης κινησιολογίας, τεστ ανάλυσης τρίχας, ηλεκτροδερμικό τεστ (VEGA) κ.α. Οι συστάσεις αναφέρουν ότι δεν συνίστανται για τη διάγνωση τροφικών αλλεργιών.

Προς το παρόν, δεν υπάρχει θεραπεία για τις τροφικές αλλεργίες.

Από τη στιγμή που το μωρό ή το παιδί σας διαγνωστεί με κάποια τροφική αλλεργία θα πρέπει να αφαιρεθούν από το διαιτολόγιό του όλες οι αλλεργιογόνες τροφές που κρίνονται υπεύθυνες. Δηλαδή θα πρέπει να ακολουθηθεί μία δίαιτα αποκλεισμού.

Θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στις διατροφικές ετικέτες των τροφίμων, στις ετικέτες όλων των συσκευασμένων τροφίμων, ροφημάτων, φαρμάκων και συμπληρωμάτων, όπως επίσης των προϊόντων περιποίησης που έρχονται σε επαφή με το δέρμα (λοσιόν, αντηλιακά κ.ά.) αλλά και μη φαγώσιμων ειδών που μπορεί ένα μικρό παιδί να αγγίξει ή και να βάλει στο στόμα (π.χ. δακτυλομπογιές), ώστε να διαπιστώσετε αν περιέχουν κάποιο αλλεργιογόνο.

Επίσης, οι γονείς και τα παιδιά θα πρέπει να εκπαιδευτούν ώστε να αναγνωρίζουν εγκαίρως τα συμπτώματα μίας ενδεχόμενης αλλεργικής αντίδρασης, καθώς ενδέχεται να υπάρξει κάποιο ‘ατύχημα’. Στην περίπτωση ήπιας αλλεργικής αντίδρασης συστήνεται η χορήγηση αντισταμινικών φαρμάκων.

Ωστόσο, σε περίπτωση σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης (αναφυλαξία) θα πρέπει να χορηγηθεί ενδομυϊκά αδρεναλίνη και να ζητηθεί άμεση ιατρική βοήθεια.

Εάν το παιδί σας εμφανίζει κάποια τροφική αλλεργία θα πρέπει να ενημερώσετε το σχολείο, ώστε να είναι σε ετοιμότητα σε περίπτωση εμφάνισης αλλεργικής αντίδρασης.

Οι συστάσεις για την αποφυγή της τροφικής αλλεργίας σε βρέφη και παιδιά αναφέρουν ότι: (5) (6)

• Παρότι, δεν συστήνεται ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός ως μέσο για την αποτροπή της εμφάνισης τροφικών αλλεργιών στο νεογνό, θα πρέπει να προτιμάται καθώς έχει πολλά σημαντικά οφέλη για την υγεία τόσο του νεογνού όσο και της μητέρας.
• Η χρήση βρεφικής φόρμουλας υδρολυμένου γάλακτος (υποαλλεργικό γάλα) δεν είναι ακόμα γνωστό εάν αποτρέπει την εμφάνιση αλλεργίας στο αγελαδινό γάλα στα βρέφη. Σε περίπτωση που δεν είναι εφικτός ο μητρικός θηλασμός, η επιλογή του κατάλληλου υποκατάστατου μητρικού γάλακτος γίνεται πάντα σε συνεννόηση με το/ τη γιατρό και ανάλογα με τη συγκεκριμένη περίπτωση και τις ανάγκες του βρέφους.
• Προτείνεται η εισαγωγή τροφίμων μεταξύ του 4ου-6ου μήνα ζωής του βρέφους. Υπάρχει πιθανότητα να σχετίζεται με την αποτροπή των τροφικών αλλεργιών στα βρέφη και στα παιδιά.
• Θα πρέπει να εισάγονται σταδιακά διάφορα τρόφιμα (συμπεριλαμβανομένου των βασικών αλλεργιογόνων τρόφιμων). Δεν θα πρέπει να καθυστερείτε την εισαγωγή των βασικών “ένοχων” τροφίμων.
• Εισάγετε μόνο ένα βασικό αλλεργιογόνο τρόφιμο τη φορά, ώστε να μπορέσετε να αναγνωρίσετε τυχόν αλλεργική αντίδραση.
• Εάν το βρέφος εμφανίσει συμπτώματα τροφικής αλλεργίας θα πρέπει να αναζητήσετε άμεσα ιατρική βοήθεια.
• Εφόσον, ελέγξετε την αντίδραση του οργανισμού σε ένα τρόφιμο καλό είναι το εντάσσετε συχνά ως μέρος της βρεφικής διατροφής (π.χ. δύο φορές/εβδομάδα).
• Υπάρχουν κάποια δεδομένα που δείχνουν ότι η εισαγωγή του καλά βρασμένου αυγού, συμπληρωματικά της βρεφικής δίαιτας μεταξύ του 4ου-6ου μήνα ζωής του βρέφους μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση αλλεργίας στο αυγό.

Η τροφική αλλεργία οφείλεται στην “λανθασμένη” ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι σε συγκεκριμένες τροφές.

Δυνητικά όλα τα τρόφιμα μπορούν να δράσουν ως αλλεργιογόνα ωστόσο μερικά τρόφιμα είναι εκείνα που φαίνεται να ευθύνονται στις περισσότερες περιπτώσεις για την πρόσκληση τροφικής αλλεργίας.

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη θεραπεία για την αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας. Η αποφυγή του ένοχου τροφίμου – αφού εντοπιστεί – είναι κριτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της. Τόσο ο γονέας όσο και το παιδί θα πρέπει να διαβάζουν προσεκτικά τη διατροφική ετικέτα ώστε να αποκλείσουν την ενδεχόμενη υπάρξη κάποιου αλλεργιογόνου.

Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει η εκπαίδευση του γονέα για την άμεση αντιμετώπισης μιας τροφικής αλλεργίας, καθώς σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε θάνατο.

Σε κάθε περίπτωση, σε περίπτωση που παρατηρήσετε συμπτώματα μετά την κατανάλωση τροφής θα πρέπει να απευθυνθείτε στο/στη θεράπων ιατρό σας.

1. World Allergy Organization. https://www.worldallergy.org/education-and-programs/education/allergic-disease-resource-center/professionals/food-allergy. (Accessed at December 2022).
2. United Kingdom National Health Service (NHS). Food allergy. https://www.nhs.uk/conditions/food-allergy/. (Accessed at December 2022).
3. ΚΑΝΟΝΙΣΜΌΣ (ΕΕ) αριθ. 1169/2011 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΫ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΊΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ της 25ης Οκτωβρίου 2011. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:02011R1169-20180101#tocId71. (Accessed at December 2022).
4. Walsh J, O’ Flynn N. Diagnosis and assessment of food allergy in children and young people in primary care and community settings: NICE clinical guideline. Br J Gen Pract. 2011 Jul, 61(588): 473–475. doi: 10.3399/bjgp11X583498.
5. Halken S, Muraro A, Silva D, Khaleva E, Angier E, Arasi S, Arshad H, Bahnson H. EAACI guideline: Preventing the development of food allergy in infants and young children (2020 update). Pediatr Allergy Immunol. 2021, 32(5):843-858. doi: 10.1111/pai.13496. Epub 2021 Mar 29.
6. ASCIA Guidelines - Infant Feeding and Allergy Prevention. https://www.allergy.org.au/hp/papers/infant-feeding-and-allergy-prevention#:~:text=Breastfeeding%20and%20infant%20formula&text=Breastfeeding%20during%20the%20period%20that,based%20formula%20can%20be%20given. (Accessed at December 2022).