Συμπληρώματα βιταμινών σε παιδιά και εφήβους

Λίγα λόγια για τις βιταμίνες

Οι βιταμίνες είναι οργανικές ενώσεις ζωτικής σημασίας για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού μας.

Η λέξη «βιταμίνη» έχει τις ρίζες της στη λατινική λέξη “vita” που σημαίνει ζωή και την κατάληξη –αμίνη, καθώς οι πρώτες βιταμίνες που ανακαλύφθηκαν περιείχαν άζωτο στο μόριο τους.

Οι βιταμίνες παρότι απαιτούνται σε μικρές ποσότητες, το σώμα μας δεν μπορεί να τις συνθέσει -με εξαίρεση τη βιταμίνη D- με αποτέλεσμα να πρέπει να τις προσλαμβάνουμε μέσω της διατροφής μας.

Κάθε μία από τις βιταμίνες εμφανίζει διαφορετική δομή και λειτουργία στο σώμα μας και προκειμένου να διατηρήσουμε την καλή υγεία θα πρέπει να προσλαμβάνουμε καθημερινά επαρκείς ποσότητες από την κάθε βιταμίνη.

Κατηγορίες βιταμινών

Οι βιταμίνες με βάση την ικανότητα τους να διαλύονται στο νερό ή το λίπος ταξινομούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: (1)

• Υδατοδιαλυτές

• Λιποδιαλυτές

Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες, όπως υποδηλώνει και το όνομα τους έχουν την ικανότητα να διαλύονται στο νερό. Οι υδατοδιαλυτές βιταμίνες απορροφώνται αμέσως μετά την είσοδό τους στο σώμα, μεταφέρονται στην κυκλοφορία του αίματος και χρησιμοποιούνται από τα διάφορα όργανα και ιστούς για την κάλυψη των αναγκών τους. Η πλεονάζουσα ποσότητα δεν μπορεί να αποθηκευτεί στο σώμα όποτε ο οργανισμός την απομακρύνει μέσω των ούρων.

Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν: βιταμίνες του συμπλέγματος Β και η βιταμίνη C.

Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες, όπως υποδηλώνει και το όνομα τους διαλύονται στο λίπος. Έτσι απορροφώνται μαζί με τα λιπαρά που προσλαμβάνουμε από την διατροφή, αξιοποιούνται από τα διάφορα όργανα και ιστούς για την κάλυψη των αναγκών τους και η περίσσεια ποσότητα αποθηκεύεται στο ήπαρ και το λιπώδη ιστό για μελλοντική χρήση από τον οργανισμό. Σε αντίθεση με τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες, οι λιποδιαλυτές λόγω της συσσώρευσής τους στο ήπαρ και στο λιπώδη ιστό για μεγάλες χρονικές περιόδους, ενέχουν τον κίνδυνο τοξικότητας όταν προσλαμβάνονται σε υψηλές δόσεις. Βέβαια, ακολουθώντας μία ισορροπημένη διατροφή αυτό μπορεί να αποφευχθεί.

Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν: βιταμίνες Α, D, E και K.

Χρειάζονται τα παιδιά και οι έφηβοι συμπληρώματα βιταμινών;

Οι βιταμίνες είναι απαραίτητες για την σωστή σωματική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού.

Αρκετοί γονείς εύλογα αγχώνονται όσον αφορά το κομμάτι της διατροφής των παιδιών τους και δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα καταφύγουν στη χρήση κάποιου συμπληρώματος βιταμινών, ευελπιστώντας με αυτόν τον τρόπο να ενισχύσουν την ανάπτυξη του παιδιού τους.

Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως όταν ένα παιδί τρέφεται σωστά και ισορροπημένα, η λήψη συμπληρωμάτων δεν είναι απαραίτητη καθώς όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά μπορούν να προσληφθούν μέσω της διατροφής. (2)

Βέβαια, σε κάποιες περιπτώσεις ίσως χρειαστεί η συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών. Συγκεκριμένα, ίσως χρειαστεί σε παιδιά: (3)

• Mε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διατροφικών ελλείψεων. Για παράδειγμα, παιδιά που ακολουθούν αυστηρώς χορτοφαγική διατροφή ή που είναι εξαιρετικά επιλεκτικά και δεν τρώνε ολόκληρες ομάδες τροφίμων ή που κάνουν μονοφαγίες δηλαδή επιλέγουν να τρώνε ένα μόνο είδος τροφών (π.χ. ζυμαρικά) ή εμφανίζουν τροφικές αλλεργίες ίσως χρειαστούν συμπληρωματική χορήγηση βιταμινών καθώς ενδεχομένως η διατροφή τους δεν θα μπορέσει να καλύψει τις ημερήσιες συνιστώμενες προσλήψεις διαφόρων βιταμινών.
• Όταν υπάρχει κάποια χρόνια νόσος που επηρεάζει την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών, όπως κοιλιοκάκη, καρκίνος, κυστική ίνωση ή φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου.
• Όταν έχουν υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση που επηρεάζει το στομάχι ή το έντερο.
• Με καθυστερημένη σωματική και νοητική ανάπτυξη.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον/την παιδίατρο που είναι ο/η πλέον αρμόδιος-α ώστε να αξιολογήσει εάν το παιδί σας θα ωφεληθεί από την χορήγηση κάποιου συμπληρώματος βιταμινών.

Χρειάζονται τα παιδιά και οι έφηβοι συμπληρώματα βιταμίνης D;

H βιταμίνη D ή “η βιταμίνη του ήλιου“, είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη, που σε αντίθεση με τις υπόλοιπες βιταμίνες, ο οργανισμός μπορεί να την συνθέσει ενδογενώς μέσω της έκθεση του δέρματος στην ακτινοβολία του ηλίου.

Επομένως, ένα μεγάλο μέρος των ημερήσιων αναγκών μας σε βιταμίνη D καλύπτεται μέσω της ενδογενής σύνθεσης, με ένα μικρό μέρος να καλύπτεται μέσω της διατροφής μας.

Βέβαια, πολύ λίγα τρόφιμα περιέχουν φυσικά βιταμίνη D. Τέτοια τρόφιμα είναι κατά βάση τα λιπαρά ψάρια (π.χ. σολομός, τόνος, σκουμπρί), κρόκος αυγού, τα έλαια ψαριών (π.χ. μουρουνέλαιο) και προϊόντα εμπλουτισμένα με βιταμίνη D (π.χ. γάλα, δημητριακά, χυμοί).

Οι σοβαρότερες επιπλοκές που επιφέρει η έλλειψη βιταμίνης D είναι: (4)

• χαμηλά επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα
• εμφάνιση ραχίτιδας στα παιδιά, μια πάθηση που οδηγεί σε παραμόρφωση των οστών και καθυστέρηση της ανάπτυξης

Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη για την βιταμίνη D έχει τεθεί στα: (5)

• 400 IU (International Unit) για βρέφη κάτω του ενός έτους
• 600 IU (International Unit) για παιδιά και εφήβους (1-17 ετών)

Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία (American Academy of Pediatrics, AAP) στις συστάσεις της για τα βρέφη, παιδιά και εφήβους για την πρόληψη της ραχίτιδας αναφέρει: (6)

• Όλα τα βρέφη τα οποία θηλάζουν αποκλειστικά θα πρέπει να λαμβάνουν ένα συμπλήρωμα βιταμίνης D, της τάξης των 400 IU (International Unit)/ημέρα εντός των πρώτων ημερών της ζωής. Παρότι, ο αποκλειστικός µμητρικός θηλασμός αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη διατροφή για τα βρέφη τους 6 πρώτους μήνες της ζωής, το μητρικό γάλα δεν περιέχει επαρκείς ποσότητες βιταμίνης D. Επίσης, τα επίπεδα της βιταμίνης D στο μητρικό γάλα μπορεί να είναι χαμηλά, ακόμα και εάν η θηλάζουσα μητέρα καταναλώνει κάποιο συμπλήρωμα βιταμίνης D
• Όλα τα βρέφη που δεν θηλάζουν αποκλειστικά και που καταναλώνουν λιγότερο από ένα λίτρο βρεφική φόρμουλά, εμπλουτισμένη με βιταμίνη D, θα πρέπει να λαμβάνουν ένα συμπλήρωμα βιταμίνης D, της τάξης των 400 IU (International Unit)/ημέρα. Όταν το βρέφος καταναλώνει πάνω από ένα λίτρο, τότε δεν υπάρχει ανάγκη για συμπλήρωμα βιταμίνης D, διότι οι βρεφικές φόρμουλες συνήθως είναι ήδη εμπλουτισμένες με βιταμίνη D
• Σε παιδιά που καταναλώνουν λιγότερο από ένα λίτρο εμπλουτισμένο με βιταμίνη D γάλα, θα πρέπει να εξεταστεί η χρήση συμπληρώματος βιταμίνης D
• Σε εφήβους που δεν καταναλώνουν επαρκείς ποσότητες βιταμίνης D μέσω εμπλουτισμένων προϊόντων όπως γάλα, δημητριακά, χυμοί κ.α., θα πρέπει να εξεταστεί η χρήση συμπληρώματος βιταμίνης D.

Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον/την παιδίατρο που είναι ο/η πλέον αρμόδιος-α ώστε να διερευνήσει εάν απαιτείται η λήψη συμπληρώματος από το παιδί σας.

Πώς θα εξασφαλίσω ότι το παιδί μου θα καταναλώνει επαρκείς ποσότητες βιταμινών;

Βασικό σημείο-κλειδί είναι η υιοθέτηση μίας υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής.

Συγκεκριμένα, για να βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας καταναλώνει επαρκείς ποσότητες βιταμινών, προκειμένου να έχει τη βέλτιστη σωματική και πνευματική ανάπτυξη, θα πρέπει να συμπεριλάβετε μία ποικιλία τροφίμων στο καθημερινό του διαιτολόγιο.

Τα παιδιά πρέπει να μάθουν από μικρή ηλικία να τρώνε ποικιλία τροφών, που είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά και δεν περιέχουν πολύ ζάχαρη, «κακά» λιπαρά και «κενές» θερμίδες, όπως:

• Δημητριακά και σιτηρά
• Γαλακτοκομικά προϊόντα
• Φρούτα
• Όσπρια
• Λαχανικά
• Πηγές πρωτεΐνης όπως ψάρια, κοτόπουλο, αυγό, φρέσκο κόκκινο κρέας

Επίσης, μία καλή πρακτική είναι να μάθετε στο παιδί σας να αποφεύγει την κατανάλωση έτοιμων επεξεργασμένων τροφίμων, αντ΄ αυτού να προτιμά τα φρεσκομαγειρεμένα φαγητά ή φρέσκα τρόφιμα εποχής, που θα του εξασφαλίσουν μία πληθώρα θρεπτικών συστατικών.

Τι να προσέξω πριν δώσω βιταμίνες στο παιδί μου;

Σε περίπτωση που χρειαστεί το παιδί να προσλάβει ένα συμπλήρωμα βιταμινών θα πρέπει να συζητήσετε με τον/την παιδίατρο ποια συστατικά θα πρέπει να περιλαμβάνει.

Θα είναι καλό να προσέξετε τα εξής:

1. Να διαβάζετε προσεκτικά την ετικέτα που θα σας δώσει πληροφορίες τόσο για τα συστατικά που περιέχει το συγκεκριμένο συμπλήρωμα όσο και για την ποσότητα αυτών συγκριτικά με την συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη.
2. Να δείτε εάν το συμπλήρωμα είναι ειδικό για τα παιδιά και σε ποια ηλικιακή ομάδα αφορά, καθώς οι θρεπτικές ανάγκες διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, τη φυσική κατάσταση του παιδιού κ.α.
3. Δεν θα πρέπει το συμπλήρωμα να καλύπτει πάνω από το 100% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης για κανένα θρεπτικό συστατικό, καθώς ενέχει κίνδυνος τοξικότητας ιδίως όταν καταναλώνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα (ειδικά για τις λιποδιαλυτές βιταμίνες).
4. Θα πρέπει να αποφεύγεται ο συνδυασμός πολλών και διαφορετικών συμπληρωμάτων διατροφής λόγω υπερκαλύψεων συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών.
5. Θα πρέπει να αποφεύγεται η λήψη συμπληρώματος διατροφής σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή λόγω πιθανής αλληλεπίδρασης.

Σε κάθε περίπτωση προτού αποφασίσετε να δοκιμάσετε ένα συμπλήρωμα διατροφής θα πρέπει να συμβουλευτείτε τον/την παιδίατρο, ώστε να αξιολογήσει τα οφέλη και τους κινδύνους που ενδέχεται να έχει η χρήση του, καθώς και για πόσο καιρό θα χρειαστεί να το πάρει το παιδί σας.

Συμπέρασμα

Τα συμπληρώματα διατροφής δεν υποκαθιστούν μία ισορροπημένη διατροφή.

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά που έχουν ποικιλία τροφίμων στο καθημερινό τους διαιτολόγιο δεν θα χρειαστούν να καταναλώσουν επιπλέον κάποιο συμπλήρωμα βιταμινών.

Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις η χορήγηση ενός συμπληρώματος μπορεί να είναι επιτακτική ανάγκη, ώστε να εξασφαλίσουμε ότι το παιδί λαμβάνει όλα τα απαραίτητα για την ανάπτυξη του θρεπτικά συστατικά.

Η κατανάλωση οποιουδήποτε συμπληρώματος θα πρέπει να γίνεται ύστερα από συνεννόηση με τον/την παιδίατρο, ο/η οποίος-α θα αξιολογήσει, εάν και εφόσον, απαιτείται η κατανάλωση κάποιου συμπληρώματος.

Βιβλιογραφία

1. Semba R. The discovery of the vitamins. Int J Vitam Nutr Res. 2012, 82(5):310-5. doi: 10.1024/0300-9831/a000124.
2. Gidding S,Dennison C, Birch L, Daniels S, Gilman M. Dietary Recommendations for Children and Adolescents: A Guide for Practitioners. Pediatrics (2006) 117 (2): 544–559.
3. U.S Food and Drug. FDA 101: Dietary Supplements. https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/fda-101-dietary-supplements. (Assessed at December, 2022).
4. Sahay M, Sahay R. Rickets–vitamin D deficiency and dependency. Indian J Endocrinol Metab. 2012, 16(2): 164–176.doi: 10.4103/2230-8210.93732
5. Ross C, Manson J, Abrams S, Aloia J, Brannon P, Clinton S, Durazo-Arvizu R. The 2011 Report on Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D from the Institute of Medicine: What Clinicians Need to Know. J Clin Endocrinol Metab. 2011, 96(1): 53–58. doi: 10.1210/jc.2010-2704
6. Wagner C, Greer F. Prevention of rickets and vitamin D deficiency in infants, children, and adolescents. Pediatrics. 2008, 122(5):1142-52. doi: 10.1542/peds.2008-1862.