Θειαμίνη – Βιταμίνη Β1

Λίγα λόγια για τη βιταμίνη Β1 (Θειαμίνη)

Η θειαμίνη ήταν η πρώτη βιταμίνη που ανακαλύφθηκε, εξ΄ ου και ο χαρακτηρισμός της ως βιταμίνη Β1.

Η θειαμίνη αποτελεί μία απαραίτητη οργανική ένωση που απαιτείται από όλα τα κύτταρα του οργανισμού, προκειμένου να λειτουργήσουν σωστά.

Ανήκει στην οικογένεια των υδατοδιαλυτών βιταμινών, δηλαδή έχει την ικανότητα να διαλύεται στο νερό και να απεκκρίνεται μέσω των ούρων και για αυτό ο οργανισμός χρειάζεται καθημερινά να αναπληρώνει τις απώλειες της, προσλαμβάνοντας ικανοποιητικές ποσότητες θειαμίνης μέσω της διατροφής.

Στο σώμα μας συναντάται είτε σε ελεύθερη μορφή είτε σε φωσφορυλιωμένες μορφές: μονοφωσφορική (TMP), διφωσφορική (TPP) και τριφωσφορική μορφή (TTP).

Μπορείτε να τη βρείτε σε:

• Τρόφιμα
• Συμπληρώματα διατροφής. Βρίσκεται είτε μεμονωμένη είτε σε συνδυασμό με άλλα θρεπτικά συστατικά.

Ποιες είναι οι δράσεις της βιταμίνης Β1 (Θειαμίνης);

Βασικός ρόλος της βιταμίνης Β1 είναι:

• Συμμετέχει στο μεταβολισμό των υδατανθράκων της τροφής. Βασικός της ρόλος είναι η τροφοδότηση του οργανισμού με ενέργεια μέσω της διάσπασης της γλυκόζης. Όλα τα κύτταρα του οργανισμού χρειάζονται ενέργεια για να διατηρήσουν τις λειτουργίες τους, καθώς χωρίς αυτή οδηγούνται σε κυτταρικό θάνατο. Η θειαμίνη ως συνένζυμο (ενώσεις απαραίτητες για τη δραστικότητα των ενζύμων, που παίζουν το ρόλο του καταλύτη σε μία χημική αντίδραση) συμμετέχει σε διάφορα μεταβολικά μονοπάτια που οδηγούν στην απελευθέρωση ενέργειας.
• Απαραίτητη για την καλή νευρική λειτουργία. Δεν είναι τυχαίο που η έλλειψη θειαμίνης έχεις συνδεθεί με νευρικές διαταραχές. Βασικός της ρόλος είναι η παροχή ενέργειας στα νευρικά κύτταρα. Τα νευρικά κύτταρα και ιδίως τα κύτταρα του εγκεφάλου απαιτούν καθημερινά μεγάλες ποσότητες ενέργειας ώστε να εκτελέσουν τις πολυάριθμες λειτουργίες τους.
  Η θειαμίνη ως συνένζυμο συμβάλλει στην συνεχής παροχή ενέργειας και ταυτόχρονα ενισχύει τη μετάδοση των νευρικών ώσεων, μέσω της δράσης της στην παραγωγή μυελίνης και διαφόρων νευροδιαβιβαστών (π.χ. ακετυλοχολίνη, σεροτονίνη).
  Οι νευροδιαβιβαστές είναι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται από το νευρικό σύστημα προκειμένου να μεταφέρουν τις πληροφορίες από κύτταρο σε κύτταρο.
• Απαραίτητη για την καλή λειτουργία της καρδιάς. Η θειαμίνη στο σώμα είναι απαραίτητη και για την παραγωγή ενός νευροδιαβιβαστή που ονομάζεται ακετυλοχολίνη. Αυτός χρησιμοποιείται για την αναμετάδοση των μηνυμάτων μεταξύ των νεύρων και των μυών. Η καλή λειτουργία του καρδιακού μυός βασίζεται σε αυτά τα κρίσιμα σήματα.

Ποια είναι η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη θειαμίνης;

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) συστήνει για όλες τις ηλικιακές ομάδες (> 7 μηνών):¹

“Την πρόσληψη 0,4 mg θειαμίνης/1000 θερμίδες (Kcal)”

Ποιες είναι οι διατροφικές πηγές της θειαμίνης;

Η θειαμίνη συναντάται κυρίως σε:

1. εμπλουτισμένα δημητριακά, όπως ψωμί, ζυμαρικά, δημητριακά πρωινού κ.α.
2. κρέας
3. ψάρι
4. δημητριακά ολικής άλεσης
5. όσπρια
6. ξηρούς καρπούς
7. σπόρους

Οι επεξεργασμένες τροφές έχουν πολύ μικρές ποσότητες θειαμίνης, καθώς η μέθοδος επεξεργασίας απομακρύνει τη θειαμίνη.

Επιπλέον, κάποια προϊόντα όπως το τσάι, ο καφές, το ωμό ψάρι και τα οστρακοειδή περιέχουν θειαμινάσες, ένζυμα που καταστρέφουν τη θειαμίνη.

Τρόφιμο	Ποσότητα Β1 (mg)
Δημητριακά πρωινού εμπλουτισμένα με θειαμίνη (1 κούπα=57 γρ.)	1,1
Χοιρινό κρέας μαγειρεμένο (100 γρ.)	0,7
Αρακάς βρασμένος (1 κούπα=160 γρ.)	0,4
Φασόλια σόγιας (1 κούπα=155 γρ.)	0,3
Φακές βρασμένες (1 κούπα=198 γρ.)	0,3
Λευκά φασόλια βρασμένα (1 κούπα=176 γρ.)	0,2
Ζυμαρικά ολικής άλεσης βρασμένα (1 κούπα=151 γρ.)	0,2
Λιναρόσπορος (30 γρ.)	0,17
Σολομός (100 γρ.)	0,15
Καστανό ρύζι βρασμένο (1 κούπα=155 γρ.)	0,15
Γιαούρτι χαμηλό σε λιπαρά (1κεσεδάκι=200 γρ.)	0,08

Ποια είναι τα συμπτώματα της ανεπάρκειας θειαμίνης;

Η ανεπάρκεια βιταμίνης B1 συνοδεύεται από συμπτώματα όπως:

• Απώλεια όρεξης
• Μυϊκή αδυναμία
• Ευερεθιστικότητα
• Σύγχυση
• Διαταραχές στην πρόσφατη μνήμη κ.α.

Επίσης, η παρατεταμένη ανεπάρκεια μπορεί να οδηγήσει σε νόσους απειλητικές για τη ζωή όπως:

• Nόσος Beri-Beri. Η νόσος Beri-Beri μπορεί να εκδηλωθεί με περιφερική νευροπάθεια, παράλυση των μυών και ατροφία, αδυναμία και σύγχυση (ξηρή μορφή Beri-Beri) είτε με συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια (υγρή μορφή Beri-Beri).
• Σύνδρομο Wernicke-Korsakoff. Το σύνδρομο Wernicke – Korsakoff χαρακτηρίζεται από εγκεφαλοπάθεια, αταξία, οφθαλμικές διαταραχές και οφθαλμική νευροπάθεια.

Ποιοι εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο ανεπάρκειας;

Η έλλειψη της βιταμίνης Β1 είναι αρκετά σπάνια στις ανεπτυγμένες χώρες.

Μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή, ιδίως αν περιλαμβάνει τα προϊόντα που αναφέρθηκαν παραπάνω, μπορεί να εξασφαλίσει στον οργανισμό την ποσότητα βιταμίνης Β1 που χρειάζεται καθημερινά.

Ωστόσο, ορισμένες ομάδες του πληθυσμού είναι επιρρεπείς στην έλλειψη της συγκεκριμένης βιταμίνης. Τέτοιες ομάδες είναι:²

• Άτομα εξαρτημένα από το αλκοόλ. Η χρόνια υπερκατανάλωση αλκοόλ αποτελεί την βασική αιτία εμφάνισης ανεπάρκειας της βιταμίνης Β1.
  Αυτό ενδεχομένως οφείλεται στο αλκοόλ (αιθανόλη), το οποίο μειώνει την εντερική απορρόφηση και ταυτόχρονα μειώνει τα αποθέματα της βιταμίνης Β1 στο ήπαρ. Επίσης, τα μειωμένα επίπεδα θειαμίνης σε χρόνιο αλκοολισμό μπορεί να εξηγούνται λόγω μειωμένης πρόσληψης της βιταμίνης από τη διατροφή.
• Ηλικιωμένοι. Πιθανά αίτια της ανεπάρκειας μπορεί να είναι η ανεπαρκής διαιτητική πρόσληψη, η παρουσία συνοδών νοσημάτων, η χρήση πολλαπλής φαρμακευτικής αγωγής, η μειωμένη απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το εντερικό τοίχωμα λόγω ηλικίας κ.α.
• Άτομα με HIV/AIDS. Τα άτομα αυτά είναι επιρρεπή στην εμφάνιση διατροφικών ελλείψεων λόγω του αυξημένου καταβολισμού.
• Άτομα που έχουν υποβληθεί σε βαριατρική επέμβαση. Σε ορισμένες περιπτώσεις βαριατρικής χειρουργικής, όπου μπορεί να έχει αφαιρεθεί ή παρακαμφθεί κάποιο τμήμα του εντέρου, είναι πιθανόν να εμφανιστεί σύνδρομο δυσαπορρόφησης. Όπως λέει και το όνομα, το σύνδρομο δυσαπορρόφησης είναι η κατάσταση εκείνη που δεν επιτρέπει την απορρόφηση θρεπτικών ουσιών από το έντερο.
• Άτομα που λαμβάνουν μεγάλες δόσεις διουρητικών φαρμάκων. Η αυξημένη χρήση διουρητικών μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκεια θειαμίνης λόγω αυξημένης απώλειας από τα ούρα, καθώς η θειαμίνη είναι μία υδατοδιαλυτή βιταμίνη.

Υπάρχει κίνδυνος τοξικότητας;

Δεν έχουν καταγραφεί περιστατικά τοξικότητας καθώς η θειαμίνη δεν αποθηκεύεται στον οργανισμό και αυτή που περισσεύει, αποβάλλεται με τα ούρα.

Δεν υπάρχουν επαρκή δεδομένα ώστε να τεθεί ένα όριο μέγιστης ανεκτής ημερήσιας πρόσληψης (Tolerable Upper Intake Level, UL).

Συμπέρασμα

Η θειαμίνη γνωστή και ως βιταμίνη Β1 είναι απαραίτητη για τη λειτουργία όλων των κυττάρων του οργανισμού μας.

Ανήκει στην οικογένεια των υδατοδιαλυτών βιταμινών και απεκκρίνεται κυρίως μέσω των ούρων και για αυτό η καθημερινή αναπλήρωση των απωλειών μέσω της διατροφής είναι απαραίτητη, ώστε να τη διατηρήσουμε σε φυσιολογικά επίπεδα.

Η θειαμίνη βρίσκεται τόσο σε φυτικά όσο και σε ζωικά τρόφιμα, όπως δημητριακά ολικής άλεσης, σπόρους, ξηρούς καρπούς, κρέας, ψάρι, πουλερικά κ.α.

Παρότι η ανεπάρκεια θειαμίνης είναι σπάνια στις αναπτυγμένες χώρες, καθώς βρίσκεται σε ποικιλία τροφίμων, μερικές ομάδες του πληθυσμού μπορεί να είναι επιρρεπείς στην εμφάνιση ανεπάρκειας αυτής της πολύτιμης βιταμίνης. Τέτοιες ομάδες είναι: άτομα με χρόνιο αλκοολισμό, ηλικιωμένοι, άτομα με HIV/AIDS κ.α.

Τα συμπτώματα της ανεπάρκειας μπορεί να είναι ήπια είτε σοβαρά, οδηγώντας ακόμη και σε ασθένειες απειλητικές για τη ζωή, όπως είναι η Nόσος Beri-Beri και το Σύνδρομο Wernicke-Korsakoff.

Βιβλιογραφία

1. EFSA. Dietary reference values for thiamin. EFSA Journal 2016;14(12):4653. DOI 10.2903/j.efsa.2016.4653
2. National Institutes of Health. Thiamin. Available at: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Thiamin-HealthProfessional/. (Accessed at March 2023).