Λίγα λόγια για το οξειδωτικό στρες

Το οξειδωτικό στρες αναφέρεται στην ανισορροπία που δημιουργείται όταν οι ελεύθερες ρίζες (ROS – Reactive Oxygen Species) υπερβαίνουν τα αντιοξειδωτικά συστήματα του οργανισμού μας.

Αυτή η ανισορροπία οδηγεί σε συσσώρευση ελευθέρων ριζών, που μπορούν να προκαλέσουν οξειδωτικές βλάβες στα κύτταρα και στους ιστούς μας, επηρεάζοντας την υγεία μας σε πολλαπλά επίπεδα.

Τι είναι και πώς δημιουργούνται οι ελεύθερες ρίζες;

Οι ελεύθερες ρίζες είναι ασταθή μόρια που μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στα κυτταρικά συστατικά, όπως είναι οι πρωτεΐνες, τα φωσφολιπίδια των κυτταρικών μεμβρανών και το DNA, διαταράσσοντας τις φυσιολογικές τους λειτουργίες.

Αυτά τα ζωτικά συστατικά είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία των κυττάρων μας. Αν καταστραφούν το κύτταρο μπορεί να δυσλειτουργήσει ή ακόμα και να πεθάνει (κυτταρικός θάνατος), κάτι που μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για τη συνολική υγεία του οργανισμού και να συμβάλει στην εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων.

Οι ελεύθερες ρίζες δημιουργούνται ως απάντηση σε:

1. Φυσιολογικές διεργασίες στον οργανισμό μας:

• Μεταβολισμός: Οι ελεύθερες ρίζες αποτελούν φυσικά υποπροϊόντα του μεταβολισμού μας. Πολλές παράγονται στα μιτοχόνδρια, τα «εργοστάσια» παραγωγής ενέργειας των κυττάρων μας. Εκεί, κατά τη διαδικασία της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης, οι υδατάνθρακες, οι πρωτεΐνες και τα λιπαρά οξέα που λαμβάνουμε από τη διατροφή μας οξειδώνονται για την παραγωγή ενέργειας, παράγοντας παράλληλα ελεύθερες ρίζες.
• Ανοσοποιητικό σύστημα: Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος παράγουν ελεύθερες ρίζες ως μέσο καταπολέμησης παθογόνων μικροοργανισμών, όπως βακτήρια και ιούς.

2. Εξωτερικούς παράγοντες

Αρκετοί περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή ελευθέρων ριζών, όπως:

• Ατμοσφαιρική ρύπανση: Έκθεση σε ρύπους και τοξικές ουσίες στον αέρα.
• Υπεριώδης ή ραδιενεργός ακτινοβολία: Υπερβολική έκθεση στον ήλιο ή σε πηγές ακτινοβολίας.
• Κάπνισμα: Το κάπνισμα τσιγάρων εισάγει στο σώμα επιβλαβείς χημικές ουσίες που προάγουν τον σχηματισμό ελευθέρων ριζών.
• Φάρμακα και χημικές ουσίες: Ορισμένα φάρμακα και χημικά μπορούν να αυξήσουν το οξειδωτικό στρες.
• Κακή διατροφή: Διατροφή χαμηλή σε υγιεινές τροφές, όπως φρούτα και λαχανικά, και πλούσια σε επεξεργασμένα τρόφιμα.
• Άγχος και στρες: Το χρόνιο στρες μπορεί να επηρεάσει τις οξειδωτικές διεργασίες του σώματος.
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ: Το αλκοόλ μπορεί να αυξήσει την παραγωγή ελευθέρων ριζών και να μειώσει την ικανότητα του σώματος να τις εξουδετερώσει.

Είναι επιβλαβείς για την υγεία μας οι ελεύθερες ρίζες;

Οι ελεύθερες ρίζες είναι ιδιαίτερα δραστικά μόρια που έχουν συσχετιστεί με τη γήρανση και την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων. Ωστόσο, δεν είναι πάντα επιβλαβείς.

Πότε είναι ευεργετικές;

• Ανοσοποιητικό σύστημα: Οι ελεύθερες ρίζες χρησιμοποιούνται από το ανοσοποιητικό μας σύστημα για την καταπολέμηση παθογόνων μικροοργανισμών. Δρουν ως «όπλα» που καταστρέφουν βακτήρια και ιούς.
• Ενδοκυτταρική σηματοδότηση: Λειτουργούν ως σηματοδότες για τη ρύθμιση σημαντικών βιολογικών διεργασιών, όπως:
  • Μεταγωγή σήματος: Συμμετέχουν στην επικοινωνία μεταξύ των κυττάρων.
  • Απομάκρυνση καρκινικών κυττάρων: Βοηθούν στη διατήρηση της ομαλής λειτουργίας των ιστών.

Πότε είναι επιβλαβείς;

Όταν οι ελεύθερες ρίζες παράγονται σε υπερβολική ποσότητα ή όταν το σώμα μας αδυνατεί να τις εξουδετερώσει αποτελεσματικά, μπορεί να προκαλέσουν οξειδωτικό στρες, το οποίο:

• Καταστρέφει κυτταρικές δομές: Όπως το DNA, τις πρωτεΐνες και τις μεμβράνες των κυττάρων.
• Οδηγεί σε κυτταρική δυσλειτουργία ή θάνατο.
• Συνδέεται με χρόνιες παθήσεις: Συμπεριλαμβανομένου του σακχαρώδη διαβήτη, των καρδιαγγειακών νοσημάτων και των νευροεκφυλιστικών διαταραχών, όπως η νόσος του Alzheimer.

Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικό να υπάρχει μία ισορροπία στην παραγωγή και την απομάκρυνση των ελευθέρων ριζών, ώστε να εκμεταλλευτούμε τα οφέλη τους, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τις επιβλαβείς συνέπειες τους.

Αυτή η ισορροπία επιτυγχάνεται μέσα από τη δράση των αντιοξειδωτικών, ουσιών που βοηθούν στην απομάκρυνση των ελευθέρων ριζών, προστατεύοντας τον οργανισμό από τις βλαβερές συνέπειές τους, όπως είναι το οξειδωτικό στρες.

Τι προκαλεί το οξειδωτικό στρες;

Το οξειδωτικό στρες έχει συσχετιστεί με περισσότερα από 100 νοσήματα ή επιπλοκές, μεταξύ των οποίων:

• Πρόωρη γήρανση: Οι ελεύθερες ρίζες επιταχύνουν τη διαδικασία της γήρανσης, επηρεάζοντας το δέρμα, τα όργανα και τις κυτταρικές λειτουργίες.
• Καρδιαγγειακές παθήσεις: Συνδέεται με την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης, υπέρτασης και άλλων καρδιακών νοσημάτων.
• Σακχαρώδης διαβήτης: Οδηγεί σε βλάβες στα κύτταρα του παγκρέατος και σχετίζεται με επιπλοκές του διαβήτη.
• Καρκίνος: Προκαλεί γενετικές μεταλλάξεις στο DNA που μπορούν να οδηγήσουν σε ανάπτυξη κακοήθειας.
• Αυτοάνοσα νοσήματα: Συμβάλλει στη χρόνια φλεγμονή και στην απορρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος.
• Νευροεκφυλιστικά νοσήματα: Όπως η νόσος Alzheimer και η νόσος Parkinson, τα οποία σχετίζονται με την οξειδωτική βλάβη των νευρώνων.
• Οφθαλμολογικές παθήσεις: Όπως ο καταρράκτης και η εκφύλιση ωχράς κηλίδας, που συνδέονται με τη γήρανση και την οξειδωτική βλάβη των οφθαλμικών κυττάρων.
• Δερματοπάθειες: Παθήσεις όπως η ψωρίαση, η ακμή και η δερματική φωτογήρανση συχνά σχετίζονται με αυξημένο οξειδωτικό στρες.

Συμπέρασμα

Το οξειδωτικό στρες απεικονίζει με έναν τρόπο την ανισορροπία μεταξύ «δημιουργίας» και «καταστροφής» των ελεύθερων ριζών.

Πολύ δραστικά μόρια δημιουργούνται και καταστρέφονται μέσα στο σώμα μας σε μια σταθερή βάση κατά τη λειτουργία του. Αυτά τα μόρια είναι γνωστά ως ελεύθερες ρίζες.

Οι ελεύθερες ρίζες δημιουργούνται από περιβαλλοντικούς παράγοντες αλλά και από τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Για παράδειγμα, σε έναν βαθμό ο οργανισμός τις χρησιμοποιεί για την άμυνά του (π.χ. για να καταστρέψει κάποιο παθογόνο βακτήριο). Υπό κανονικές συνθήκες, ο οργανισμός διατηρεί αυτές τις ρίζες σε πολύ στενό έλεγχο και ισορροπία.

Όταν αυτή η ισορροπία διαταραχτεί, έχουμε αυτό που ονομάζουμε οξειδωτικό στρες.

Το οξειδωτικό στρες μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στα κύτταρα, συμβάλλοντας στην εμφάνιση χρόνιων παθήσεων και στην επιτάχυνση της γήρανσης.

Γνωρίζοντας τους παράγοντες που συνδέονται με το οξειδωτικό στρες μπορούμε να προστατέψουμε τον οργανισμό και την υγεία μας.