Λίγα λόγια για το βασιλικό
Ο βασιλικός είναι ένα αρωματικό ποώδες φυτό ιδιαίτερα δημοφιλές στη μεσογειακή κουζίνα και όχι μόνο, λόγω της ευχάριστης και χαρακτηριστικής μυρωδιάς του.
Η επιστημονική ονομασία για το μαγειρικό αυτό βότανο είναι Ώκιμον το βασιλικόν (Ocimum basilicum) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). H οικογένεια αυτή περιλαμβάνει αρκετά άλλα δημοφιλή αρωματικά βότανα, που χρησιμοποιούνται ευρέως στη μαγειρική, όπως είναι η μέντα, ο δυόσμος, το θυμάρι κ.α.
Τα φυτά αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια τόσο στη μαγειρική για να ενισχύσουν τη γεύση των φαγητών όσο και για φαρμακευτικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, καθώς παρουσιάζουν αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές δράσεις.
H χαρακτηριστική μυρωδιά και γεύση του βασιλικού αποδίδεται στο αιθέριο έλαιο του, και συγκεκριμένα στα κύρια ενεργά συστατικά του, που είναι η λιναλόλη, η ευγενόλη και η ευκαλυπτόλη.
Ο βασιλικός πιθανόν κατάγεται από την Ινδία, ή ίσως από το Ιράν, όπου έχει καλλιεργηθεί εκεί για περισσότερα από 5.000 χρόνια. Ιστορικά, στην Ελλάδα τον μετέφερε ο Μέγας Αλέξανδρος από τις μακρινές Ινδίες.
Παγκοσμίως καλλιεργούνται αρκετές ποικιλίες βασιλικού με διαφορές ως προς το σχήμα των φύλλων, το άρωμα και το χρώμα των φύλλων του, που μπορεί να είναι από εντυπωσιακό ανοιχτόχρωμο πράσινο μέχρι μοβ ή έντονο κόκκινο. Μερικοί τύποι βασιλικού που συναντάμε είναι:
- Γλυκός βασιλικός (Sweet Basil). Είναι η πιο δημοφιλής ποικιλία. Έχει στρογγυλά πράσινα φύλλα και χρησιμοποιείται ευρέως στη μεσογειακή κουζίνα και ιδίως στην Ιταλική κουζίνα στις σαλάτες, στις σάλτσες και στις πίτσες.
- Ιερός βασιλικός ή τουλσί (Tulsi). Είναι ευρέως γνωστό στην Ινδία ως φαρμακευτικό φυτό και ως ένα βοτανικό τσάι, που συνήθως χρησιμοποιείται στην Αγιουρβέδα.
- Βασιλικός λεμόνι (Lemon basil). Έχει έντονη μυρωδιά λεμονιού και γεύση πολύ διαφορετική από εκείνη των άλλων ποικιλιών, επειδή περιέχει τη χημική ουσία κιτράλη (citral). Χρησιμοποιείται ευρέως στην Ινδονησία, όπου ονομάζεται kemangi και προσφέρεται ωμός, μαζί με ωμό λάχανο, πράσινα φασολάκια, αγγούρι και ως συνοδευτικό τηγανιτού ψαριού ή πάπιας.
Διατροφική αξία
O βασιλικός είναι ένα αρωματικό φυτό που μας αποδίδει μηδαμινές θερμίδες στις ποσότητες που συνήθως καταναλώνεται στα πλαίσια μίας τυπικής διατροφής. Συγκεκριμένα, μία μερίδα – αντιστοιχεί σε 5 φύλλα- θα μας αποδώσει λιγότερο από μία θερμίδα.1
Σε γενικές γραμμές, η κατανάλωση μίας μερίδας βασιλικού δε θα μας εφοδιάσει με σημαντικά μάκρο- και μικροθρεπτικά συστατικά, όπως είναι βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.
Εξαίρεση αποτελεί η βιταμίνη Κ, καθώς η κατανάλωση του βασιλικού θα μας εφοδιάσει με σημαντικές ποσότητες αυτής της βιταμίνης.
Η βιταμίνη Κ είναι απαραίτητη για πληθώρα σημαντικών βιολογικών λειτουργειών, όπως είναι η πήξη του αίματος και η καλή οστική υγεία.
Τέλος, ο βασιλικός μπορεί να μας εφοδιάσει με μία σημαντική ποσότητα αντιοξειδωτικών ενώσεων, όπως είναι τα καροτενοειδή. Τα καροτενοειδή προστατεύουν τα κύτταρα μας από την δράση των δραστικών μορφών οξυγόνου που προκαλούν οξειδωτικό στρες, το οποίο σχετίζεται με την εμφάνιση χρόνιων νοσημάτων υγείας, όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος κ.α..
Διατροφική ετικέτα
- Θερμίδες 0.6 kcal 0%
- Λιπαρά 0 γρ. 0%
- Κορ. Λιπαρά 0 γρ. 0%
- Υδατ/κες 0.1 γρ. 0%
- Φυτ. Ίνες 0 γρ. 0.1%
- Σάκχαρα 0 γρ. 0%
- Πρωτεΐνη 0.1 γρ. 0.2%
- Νάτριο 0.1 γρ. 0%
Διατροφικός πίνακας
| Διατροφική αξία | ανά 100 γρ. 1 | ανά μερίδα: 5 φύλλα=2,5 γρ.1 | ΣΗΠ από μερίδα2 | |
|---|---|---|---|---|
| Ενέργεια και Βασικά Συστατικά | ||||
| Θερμίδες (kcal) | 23,0 | 0,6 | 0,0 % | |
| Λιπαρά (γρ) | 0,6 | 0,0 | 0,0 % | |
| Κορεσμένα λιπαρά (γρ) | 0,04 | 0,0 | 0,0 % | |
| Μονοακόρεστα λιπαρά (γρ) | 0,09 | 0,0 | 0,0 % | |
| Πολυακόρεστα λιπαρά (γρ) | 0,4 | 0,0 | 0,0 % | |
| Υδατάνθρακες (γρ) | 2,7 | 0,1 | 0,0 % | |
| Φυτικές ίνες (γρ) | 1,6 | 0,0 | 0,1 % | |
| Σάκχαρα (γρ) | 0,3 | 0,0 | 0,0 % | |
| Πρωτεΐνη (γρ) | 3,2 | 0,1 | 0,2 % | |
| Χοληστερόλη (mg) | 0,0 | 0,6 | 0,0 % | |
| Νάτριο (mg) | 4,0 | 0,1 | 0,0 % | |
| Βιταμίνες και Ιχνοστοιχεία | ||||
| Βιταμίνη Κ (μg) | 415,0 | 10,4 | 8,6 % | |
| Επιπρόσθετα Συστατικά | ||||
| Καροτενοειδή | ||||
| β-καροτένιο (μg) | 3140,0 | 78,5 | – | |
| α-καροτένιο (μg) | 0,0 | 0,0 | – | |
| β-κρυπτοξανθίνη (μg) | 46,0 | 1,2 | – | |
| λουτεΐνη και ζεαξανθίνη (μg) | 5650,0 | 141,3 | – | |
1 Οι τιμές βασίζονται στη διατροφική βάση του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ (US Department of Agriculture, USDA).(2)
2 Το ποσοστό Συνιστώμενης Ημερήσιας Πρόσληψης (%ΣΗΠ) σας δείχνει πόσο συμβάλει το κάθε θρεπτικό συστατικό από μία μερίδα του τροφίμου στη συνολική ημερήσια πρόσληψη. Ο υπολογισμός βασίζεται στις ημερήσιες τιμές αναφοράς (Daily Values) του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ, με βάση 2000 kcal ανά ημέρα για έναν μέσο υγιή ενήλικα. Ανάλογα με τις ενεργειακές ανάγκες του κάθε ατόμου, το % ΣΗΠ μπορεί να είναι χαμηλότερο ή υψηλότερο. Γενικότερα εάν το % ΣΗΠ για ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό είναι μικρότερο ή και ίσο με 5%, το τρόφιμο θεωρείται πως είναι χαμηλό σε περιεκτικότητα ως προς το συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό. Αντίστοιχα, εάν το % ΣΗΠ για ένα συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό είναι μεγαλύτερο ή και ίσο με 20%, το τρόφιμο θεωρείται πως είναι υψηλό σε περιεκτικότητα ως προς το συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό.
3 Συστατικά που παρουσιάζονται επιπροσθέτως των βασικών θρεπτικών συστατικών ως ειδικού ενδιαφέροντος για το συγκεκριμένο τρόφιμο.
Οφέλη για την υγεία
Παρότι τα οφέλη του βασιλικού για την υγεία μας δεν έχουν μελετηθεί εκτενώς από καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες, ο βασιλικός περιέχει βιοδραστικές ενώσεις (καροτενοειδή, αιθέρια έλαια) που τον καθιστούν έναν πολύτιμο σύμμαχο για την υγεία μας.
Αυτές οι ενώσεις έχει φανεί ότι εμφανίζουν αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιμικροβιακές ιδιότητες, οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της συνολικής υγείας.
Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι οι περισσότερες μελέτες που υπάρχουν στη βιβλιογραφία είναι μελέτες σε πειραματόζωα ή εργαστηριακές μελέτες. Συνεπώς απαιτούνται περαιτέρω κλινικές μελέτες σε ανθρώπους για να επιβεβαιωθούν τα πιθανά οφέλη του βασιλικού για την υγεία μας και να καθοριστούν οι ακριβείς του επιδράσεις και χρήσεις.
Επίσης, στις μελέτες που έχουν διεξαχθεί έχουν χρησιμοποιηθεί διαφορετικές ποικιλίες βασιλικού (Γλυκός βασιλικός, Ιερός βασιλικός κ.α.). Κάθε ποικιλία έχει διαφορετική περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια και αντιοξειδωτικές ενώσεις, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα των ερευνών.
Μερικά οφέλη από την κατανάλωση του βασιλικού στην υγεία μας μπορεί να είναι τα εξής:
Συμβάλλει στην αντιοξειδωτική άμυνα του οργανισμού μας.
Ο βασιλικός θεωρείται μία πολύ καλή πηγή αντιοξειδωτικών.
Συγκεκριμένα, στο βασιλικό συναντάμε μία σημαντική ομάδα αντιοξειδωτικών ενώσεων που ονομάζονται καροτενοειδή (β-καροτένιο, λουτεΐνη και ζεαξανθίνη).
Τα καροτενοειδή φαίνεται να έχουν πολλαπλά οφέλη για την υγεία μας λόγω της ισχυρής αντιοξειδωτικής τους δράσης. Οι ενώσεις αυτές δρουν ως «εκκαθαριστές» δραστικών μορφών οξυγόνου (Reactive Oxygen Species, ROS). Αυτό σημαίνει ότι έχουν τη δυνατότητα να προστατεύουν τα κύτταρα μας από τις οξειδωτικές βλάβες που προκαλούν οι δραστικές μορφές οξυγόνου και πιθανώς να αδρανοποιούν μεταλλαξιογόνες και καρκινογόνες ουσίες.
Εξαιτίας της σημαντικής βιολογικής τους δράσης έχει υποτεθεί ότι μπορεί να συμβάλλουν στην πρόληψη εμφάνισης πολλών χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα, καρκίνος, νευροεκφυλιστικές παθήσεις κ.α., που προκαλούνται λόγω του οξειδωτικού στρες.
Μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα
Η χρήση του βασιλικού για τη διαχείριση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα είναι ένα ενδιαφέρον επιστημονικό πεδίο, δεδομένου κάποιων υποσχόμενων προκλινικών ερευνών.
Μια μελέτη σε πειραματόζωα που δημοσιεύτηκε το 2019 ανέφερε ότι ένα εκχύλισμα φύλλων γλυκού βασιλικού (Ocimum basilicum) μπορεί να μειώσει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα σε αρουραίους. Οι ερευνητές ανέφεραν ότι ο βασιλικός ενδεχομένως μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπλοκών των μακροχρόνια υψηλών επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, υποδεικνύοντας την πιθανή του χρήση στη διαχείριση του σακχαρώδη διαβήτη.2
Αν επιβεβαιωθούν τα αποτελέσματα από περαιτέρω μελέτες, τα εκχυλίσματα βασιλικού θα μπορούσαν να είναι μια συμπληρωματική θεραπεία στη διαχείριση του διαβήτη. Μπορούν ενδεχομένως να χρησιμοποιηθούν παράλληλα με τις συμβατικές θεραπείες για να βοηθήσουν στον καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο.
Σίγουρα απαιτούνται περισσότερες έρευνες για να επιβεβαιωθούν αυτές οι επιδράσεις στους ανθρώπους.
Συμβάλλει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης
Μελέτη έχει αναφέρει ότι το εκχύλισμα γλυκού βασιλικού μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης. 3
Αυτό φαίνεται να αποδίδεται στην υψηλή περιεκτικότητα του σε αιθέρια έλαια και συγκεκριμένα στη δραστική ουσία, ευγενόλη. Η ευγενόλη μπορεί να μπλοκάρει τους διαύλους ασβεστίου, μειώνοντας τη συσταλτικότητα των λείων μυϊκών ινών και συνεπώς συμβάλλοντας στη μείωση της αρτηριακής πίεσης.
Παρότι τα ευρήματα είναι ενθαρρυντικά, είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τα παραπάνω αποτελέσματα πρέπει να επιβεβαιωθούν άλλες καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες.
Συμβάλλει στην προστασία έναντι των λοιμώξεων.
Στην παραδοσιακή ιατρική ο βασιλικός έχει χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση διαφόρων λοιμώξεων και ορισμένες εργαστηριακές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει αυτή του τη δράση.
Σε γενικές γραμμές, ο βασιλικός διαθέτει αντιβακτηριακές δράσεις και μπορεί να είναι αποτελεσματικός έναντι βακτηριών που οδηγούν σε αναπνευστικές, γαστρεντερικές, ουροποιητικές και δερματικές λοιμώξεις αλλά χρειάζονται περαιτέρω μελέτες για να επιβεβαιώσουν τα οφέλη του.
Συμβάλλει στη μείωση του άγχους.
Το αιθέριο έλαιο βασιλικού (χρησιμοποιείται συχνά στην αρωματοθεραπεία, καθώς έχει ηρεμιστικές ιδιότητες και μπορεί να βοηθήσει στην ανακούφιση από το άγχος, την κατάθλιψη και την ψυχική κόπωση.
Επίσης, έχει αναζωογονητική επίδραση στο νευρικό σύστημα και βελτιώνει την ικανότητα συγκέντρωσης.
Ο βασιλικός στη διατροφή μας
Ο βασιλικός είναι ένα βότανο που μπορεί να ενσωματωθεί με πολλούς τρόπους στο καθημερινό μας διαιτολόγιο, προσφέροντας όχι μόνο γεύση, αλλά και πιθανά οφέλη για την υγεία μας.
Καλό θα είναι όταν έχετε την δυνατότητα να επιλέγετε φρέσκο βασιλικό περισσότερο από την αποξηραμένη μορφή του, διότι έχει ανώτερη γεύση. Όταν αγοράζετε φρέσκο βασιλικό, τα φύλλα του θα πρέπει να φαίνονται ζωντανά και να έχουν ένα βαθύ πράσινο χρώμα. Επίσης, θα πρέπει να είναι απαλλαγμένα από σκούρα στίγματα ή κιτρινίλες.
Ο φρέσκος βασιλικός θα πρέπει να αποθηκεύεται στο ψυγείο για περίπου μία εβδομάδα. Ο αποξηραμένος βασιλικός θα πρέπει να διατηρείται σε ένα ερμητικά σφραγισμένο γυάλινο δοχείο σε δροσερό, σκοτεινό και ξηρό μέρος, για περίπου έξι μήνες.
Εδώ είναι μερικοί τρόποι για να ενσωματώσετε το βασιλικό στη διατροφή σας:
- Ως συστατικό σε σαλάτα. Μπορείτε να προσθέσετε φύλλα βασιλικού σε σαλάτες για μια γευστική πινελιά. Μπορείτε να πειραματιστείτε με τις γεύσεις και τα λαχανικά που σας αρέσουν. Για παράδειγμα, μπορείτε να προσθέσετε το βασιλικό στη χωριάτικη σαλάτα ή στην τονοσαλάτα σας, απογειώνοντας τη γεύση του πιάτου σας.
- Ως γαρνιτούρα. Ίσως από τους πιο εύκολους τρόπους που μπορείτε να τον καταναλώσετε. Προσθέστε μερικά φύλλα βασιλικού στο πιάτο που ετοιμάζετε για χρώμα, άρωμα και μια έξτρα νότα στην παρουσίαση. Ταιριάζει πολύ σε μακαρονάδες με κόκκινη σάλτσα (π.χ. γαριδομακαρονάδα), στις σούπες (π.χ. κοτόσουπα) ή στις πίτσες.
- Ως σάλτσα πέστο. Η σάλτσα πέστο είναι μία ιταλική σάλτσα με βάση τα φύλλα του βασιλικού, το σκόρδο και το ελαιόλαδο ενώ μπορεί να προστεθούν κουκουνάρι και τυρί πεκορίνο ή παρμεζάνα, που πολτοποιούνται ώστε να έχουν υφή σάλτσας. Χρησιμοποιείται ως σάλτσα για να συνοδεύσει τα ζυμαρικά.
- Ως ντρέσινγκ. Μια πολύ καλή ιδέα είναι να φτιάξετε ντρέσινγκ για τη σαλάτα σας που να περιέχει βασιλικό. Δοκιμάστε να προσθέσετε ψιλοκομμένο βασιλικό σε λίγο γιαούρτι και να τα ανακατέψετε μαζί με λίγο λάδι, ξίδι και αλάτι.
- Ως συστατικό σε μαρινάδες. Χρησιμοποιήστε βασιλικό σε μαρινάδες για κρέας, ψάρι ή λαχανικά για να ενισχύσετε τη γεύση τους.
Σημεία προσοχής στην κατανάλωση του βασιλικού
Γενικά, η μαγειρική χρήση του βασιλικού θεωρείται ασφαλής. Προσοχή θα χρειαστεί να δοθεί από άτομα που εμφανίζουν αλλεργία στο βασιλικό.
Ωστόσο, η κατανάλωση βασιλικού σε φαρμακευτικές δόσεις μέσω συμπληρωμάτων θα πρέπει να αποφεύγεται, ιδίως όταν οι δόσεις είναι πολύ υψηλότερες από αυτές που λαμβάνονται μέσω της διατροφής. Αυτό συμβαίνει διότι η εστραγόλη που συναντάται στο αιθέριο έλαιο του βασιλικού σε μεγάλες δόσεις προκαλεί μιτώσεις και μπορεί να έχει καρκινογόνο δράση καθώς έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του ήπατος σε μελέτες σε πειραματόζωα.
